Βίβιαν Φαρμάκη: «Η “πολιτιστική πολιτική” στη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία»

 

«Η “πολιτιστική πολιτική” στη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία»

(Σημείωση: Απόπειρα θεματοποίησης μιας αντίληψης-πρότασης για τη γλώσσα και λογοτεχνία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης)

 

 

 

 

 

 

        
Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός του Λόγου, ως τη γλώσσα – μέσον λειτουργικής επικοινωνίας αλλά και τη γλώσσα της τέχνης και της αισθητικής, θεμελιώνεται και κρίνεται αναγκαίο να ερευνάται μέσα στο πλαίσιο της «πολιτιστικής πολιτικής» και της προβληματικής αυτής στην εποχή της παγκοσμιοποίηση

          Η απόπειρα θεματοποίησης της πολιτιστικής πολιτικής αρθρώνεται σε δύο βασικές συνιστώσες, τον «αντισυστηματικό»-ανοικτό χαρακτήρα, νοούμενον, ως τη θεμελιώδη αρχή δημιουργίας μορφών, αφενός του λογικού μηχανισμού δομής λόγου, προωθητικού της συνεννόησης μεταξύ πομπού – δεκτή, δηλαδή των παραγόντων επικοινωνίας της εκάστοτε γλωσσικής κοινότητας, αφετέρου των μορφών τέχνης και κουλτούρας^. Η δε άλλη συνιστώσα είναι η «αποσπασματοποίηση».

          Τούτο το τελευταίον νοείται ως τη μη αναπαραγωγή, έστω και ατελή, των τυπικών προτύπων της χειραγώγησης του σύγχρονου ανθρώπου.

          Ο «λόγος», ως άνω, μας ενδιαφέρει και μας αφορά εντός της διαχρονικότητας της πορείας του κόσμου, καθότι ο άνθρωπος εξικνείται από το μακρινό προϊστορικό παρελθόν και κινείται από την ανάγκη κατανόησης, εξευμενισμού των φυσικών στοιχείων που τον περιβάλλουν αλλά και των «ακατανόητων» δυνάμεων που ρύθμιζαν την καθημερινή του ζωή και την ανάγκη επικοινωνίας, ανάγκη έκφρασης των αγωνιών του, των φόβων, των απογοητεύσεων, ελπίδων, σκέψεων για τον άνθρωπο και την αέναη δημιουργούμενη κοινωνία του σε συσχετισμό πάντα με την εκάστοτε κοινωνικοπολιτική, περιβάλλουσα αυτόν, πραγματικότητα.

          Επομένως, κύρια η πολιτιστική ταυτότητα εκάστου λαού, διαμορφώνεται αλλά και προσδιορίζεται από τα χαρακτηριστικά του «πραγματικού» του κόσμου, των αληθινών καταστάσεων αυτού και τα δυναμικά στοιχεία του παρόντος, συνυφασμένα με εκείνα του παρελθόντος, διαμορφουμένων σε συγκεκριμένες μορφές, οι οποίες δημιουργούν άπειρα επίπεδα, και τα οποία συνίστανται στο πολυδιάστατο της ζωής αυτού στο σύνολό του, και το πολυσύνθετο του ατόμου στο επίπεδο της μικροδομής εκάστης αναλόγου κοινωνίας.

          Η γλώσσα δε, πράγματι, αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε πολιτιστικής ταυτότητας και υπόκειται στο φυσικό νόμο της δυναμικής εξέλιξης και ανάπτυξης αυτής.

          Οι νόμοι αυτοί είναι οι διάφοροι «ρητορικοί τρόποι», «τα αρχέτυπα, οι μύθοι, με επίκεντρο το ανθρώπινο υποκείμενο καθενός λαού, «η αυτόνομη ρηματική δομή», μέσω της οποίας εκφράζεται και αποκρυσταλλώνεται τόσον η πραγματικότητα, μια τάξη αντικειμένων, η οποία υπάρχει αντικειμενικά εξωτερική προς τη δική μας ύπαρξη και ανεξάρτητη απ’ αυτήν, όσον η φυσική πραγματικότητα, η κοινωνική πραγματικότητα ή η ψυχική πραγματικότητα της ατομικότητας εντός του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου, όπως οι εκδηλώσεις της ατομικής μας πνευματικής ζωής, ως μέρος της δημιουργούμενης εικόνας της πραγματικότητας, αντικατοπτρίζουσα αυτήν, ως γνωστική αντανάκλαση της ανθρώπινης σκέψης και πράξης.

          Επομένως, η ανάλογη εμπειρία καθενός ατόμου και σε συνολικό επίπεδο κάθε λαού, εμφανίζεται στον άνθρωπο με ένα ιδιαίτερο τρόπο, ως κάτι το οικείο αυτού, το οποίο συμβαίνει και σε άλλους, που τον συνδέει με την ανθρωπότητα, δεν τον απομονώνει από αυτή, όμως τον διαφοροποιεί, ως προς τα ιδιαίτερα βιώματα, τις επιστήμες, τις ιδιοσυγκρασίες, τις πεποιθήσεις και «δόγματα», δηλαδή τις δυναμικές καταγραφές του ιστορικού παρελθόντος αυτού, τα οποία επιδρούν στο άτομο και διαμορφώνουν την πολιτιστική του ταυτότητα.

          Άρα το ανοικτό σύστημα, δομικό στοιχείο της πολιτιστικής πολιτικής, ως μια μεθοδολογικά θεμελίωση μιας πολιτικής, η οποία προτείνει ένα σύστημα - αντισύστημα, ως αντίληψη - εκδοχή σύλληψης σκέψης και πράξης με σύγχρονους όρους, αποκτά ιδιαίτερη αξία στη σύγχρονη πραγματικότητα των αναπτυγμένων και ακριβέστερα των παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών.

          Η εν λόγω «πολιτιστική πολιτική», ως σύστημα - αντισύστημα, και σύμφωνα με τη φιλοσοφία της πολιτισμικής πράξης, η οποία προϋποθέτει τη βίωση της κουλτούρας, ως χειραφέτηση, λειτουργεί, ως προωθητική δύναμη κάθε διαρκούς προσπάθειας σύλληψης, επεξεργασίας και δημιουργίας πάντοτε διαφορετικών και νέων μορφών^. άρα και περιεχομένων είτε γνωστικών, είτε περιεχομένων τέχνης και αισθητικής.

          Τοιουτοτρόπως, σήμερα την εποχή της παγκοσμιοποίησης, υπό το πρίσμα των γενικότερων αλλαγών, οι οποίες συντελούνται, με κυρίαρχα το φαινόμενο της εκβιομηχάνισης, της ετεροκατευθυνόμενης παιδείας και των ταχύτερων ρυθμών, τους οποίους επιδιώκει το κράτος για την παραγωγή «αποφοίτων» και «πτυχιούχων», χωρίς τον στόχο βελτίωσης και εκσυγχρονισμού των μέσων για την παραγωγή τους και με το «δόγμα» της συνιστώσας της «χρηστικότητας της γνώσης, της προτεραιότητας και της παραγωγικό-τητας αυτής, καθίσταται αναγκαία,  η ευρωστία μιας αντίρροπης δύναμης, ως διαμεσολάβησης έναντι στην πολιτιστική αλλοτρίωση κάθε λαού και την ισοπέδωση αυτού, καθώς και έναντι της μεθοδευμένης ορθολογικοποίησης, η οποία αποτελεί μέγα διακινδύνευμα, απειλή για την εκπαιδευτική – πολιτισμική αναβάθμισή του. ‘

          Το ιδανικό της πολιτιστικής πολιτικής, με το δίπολο της θεωρίας αυτής την αυτονομία και ετερότητα, αναδεικνύεται σε κυρίαρχη θεωρητική αρχή και πράξη, αντιτιθέμενη στην τυποποίηση, την παγίωση στις κατεστημένες λογικές, συγχρόνως δε αποτελεί το ισχυρόν αντίβαρον έναντι της αλλοτριωτικής ομοιομορφίας, την εναλλακτική πρόταση υποστηρίζουσα και συμβάλλουσα σε κάθε τρόπο πλαισίου δράσης και γνήσιας αυθεντικής δημιουργίας στο εσωτερικό κάθε πολιτισμικής – επικοινωνιακής δομής κάθε μορφοποιημένης πολιτικής ταυτότητας με απώτερο και στέρεο ιστορικό παρελθόν. (Εδώ μπορούμε να θεωρήσουμε, την ελληνικότητα, ως πολιτιστικό παρελθόν και δυναμικό παρόν).

          Επομένως, η πολιτιστική πολιτική, ως αυτόνομη ανοικτή συστημική θεμελιωμένη θεωρία, καθίσταται δυνατή να θετικοποιήσει και τις αρχές της εκάστοτε πολιτιστικής ταυτότητας, και να ισχυροποιήσει τα δεδομένα της σκέψης της τέχνης και κουλτούρας αυτής, ως τη συνθετότητα αυτής, αντιστρατεύουσα, τοιουτοτρόπως, το ιδεολογικό εποικοδόμημα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, του στεγνού οικονομίστικου εργαλειακού, τεχνοκρατικού, κρίσιμη απειλή για την πολιτισμική ανθρωπιστική παγκοσμιοποιημένη υποκειμενικότητα και ιστορικά εδραιωμένη εντός του παγκοσμιοποιημένου συστήματος.

 

Βίβιαν Φαρμάκη

Διδάκτωρ Φιλολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Πτυχιούχος Τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας

Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Κριτικός Λογοτεχνίας

Μέλος Association Internationale de la Critique Litteraire

Paris -  France