«Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΡΑΛΗ»

«Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΡΑΛΗ»

Απόψε  Κυρίες και Κύριοι, θα παρουσιάσουμε ένα παλιό μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών, τον Γιάννη Καραλή.

      Ο Γιάννης Καραλής ο βετεράνος της δημοσιογραφίας και πρώην πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Πελοποννήσου, Ηπείρου και Νήσων, γεννήθηκε το 1921 στο Σαραβάλι της Πάτρας από πατέρα δάσκαλο. Από την μητέρα του καταγόταν από τη Γαστούνη Ηλείας. Αποφοίτησε από τη Μέση Σχολή Πατρών και όντας απόφοιτος στην Πάντειο  έλαβε μέρος στο Τμήμα Τύπου της Εθνικής Αντίστασης .Αυτό τον οδήγησε στη Μακρόνησο.

     Ξεκίνησε τη δημοσιογραφική του σταδιοδρομία στις αρχές της δεκαετίας του ’50.Ασχολήθηκε επαγγελματικά, τόσο στο Ραδιόφωνο όσο και στον Πατραϊκό και Αθηναϊκό τύπο ως ανταποκριτής και συνεργάτης της Καθημερινής, της Μεσημβρινής, της Ναυτεμπορικής. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στην ΕΡΤ. Στην ημερήσια εφημερίδα της Πάτρας «Πελοπόννησος» ,εργάστηκε ως συντάκτης από το 1954 έως το 2002 της καθημερινής χρονογραφικής στήλης  «Εδώ και Εκεί»,με το ψευδώνυμο «Πελοποννήσιος» .Αργότερα στην ίδια εφημερίδα και ως αρχισυντάκτης. Διετέλεσε Διευθυντής του Ραδιοφωνικού Σταθμού Πατρών.

Επίσης  διετέλεσε για πολλά χρόνια έφορος του μοναδικού στην Ελλάδα Μουσείου Τύπου της Ένωσης Συντακτών, εδώ στην Πάτρα.

  Ταξίδεψε ως δημοσιογράφος και απεσταλμένος εφημερίδων σε πολλά μέρη του κόσμου. Στην Ευρώπη, στη Ρωσία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αίγυπτο, στη Μέση Ανατολή, στην Κύπρο, στην Ελλάδα, στο  Άγιο Όρος, όπου συνέγραψε ταξιδιωτικές εντυπώσεις και οδοιπορικά.

  Στη Λογοτεχνία μας εμφανίστηκε το 1957 με το πρώτο του βιβλίο «Μικρά ταξίδια» ,οδοιπορικό στον Ελλαδικό χώρο. Ακολουθεί «Τ’ όνειρο της Μεγάλης Στιγμής» ,ένα κοινωνικό μυθιστόρημα που εκδίδεται στα 1963.

Έπεται η  «Άδεια ταφής» ,μια συλλογή Διηγημάτων, που θα εκδοθεί το 1980.

     Ακολουθεί το «Φέγγει….στο  Άγιο Όρος» ,που έγραψε το 1987 και απέσπασε το Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων το 1988.Το βιβλίο αυτό αποτελεί την πνευματική αποσκευή του από την Αθωνική Πολιτεία ,δικαιώνοντας πλήρως τα τρία στάδια του ταξιδιού.

  Σε κάθε ταξίδι έχουμε τρείς βασικούς σταθμούς: την αναχώρηση, τη βίωση  της εμπειρίας και την επιστροφή. Το καθένα πάντως από τα στάδια του ταξιδιού επηρεάζει με το δικό του τρόπο τον ταξιδιώτη. Στο πρώτο στάδιο, της αναχώρησης ,ο ταξιδιώτης αναχωρεί από το δικό του ,οικείο χώρο για να μεταβεί σ’ έναν άλλο. Ο ταξιδιώτης ταξιδεύει ως άτομο και υποκείμενο μιας ομάδας, μίας κοινωνίας, ενός πολιτισμού. Επομένως φέρει μαζί

 του την προσωπικότητα του, την ψυχολογία του, τις γνώσεις  και τα στοιχεία του πολιτισμού του. Όλα αυτά τα δεδομένα θα έρθουν σε αντιπαράθεση  με την ξένη πραγματικότητα. Σύμφωνα με τους θεωρητικούς του ταξιδιού, το ταξίδι προϋπάρχει σαν ιδέα στο νου, στη φαντασία προτού πάρει πραγματική διάσταση ως γεωγραφική μετακίνηση αλλάζοντας την ιστορία  της ζωής του ταξιδιώτη και τροποποιώντας την προγενέστερη ταυτότητά του.

Στο δεύτερο στάδιο της «βιωμένης εμπειρίας» ,έχουμε μια «σύγκρουση των αποσκευών» που φέρει ο ταξιδιώτης ή ο προσκυνητής μαζί του ως άτομο και ως υποκείμενο ενός πολιτισμού, με την πολιτισμική, γεωγραφική και ιστορική πραγματικότητα του ξένου ,του διαφορετικού τόπου και θέτουν σε δοκιμασία τις προγενέστερες ιδέες σχετικά με τον τόπο αυτό. «Ταξιδεύω»,σημειώνει ο Παναγιώτης Μουλάς, καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, «σημαίνει μετακινούμαι φορτωμένος με προσδοκίες, με ερωτήματα, με όνειρα, με επιθυμίες, με προκαταλήψεις, με περιέργειες, με αμυντικούς και επιθετικούς μηχανισμούς, δηλαδή, μεταφέρω ολόκληρο το εσωτερικό μου φορτίο, γι’ αυτό και επιλέγω, αδικώ, απορρίπτω, παραμορφώνω» 1.Αναπτύσσεται έτσι μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και το ταξίδι. Το ταξίδι τροφοδοτεί  τον ταξιδιώτη, με πληροφορίες, μηνύματα, παραστάσεις που θα του χρησιμεύσουν αργότερα ως υλικό για την ταξιδιωτική του αφήγηση, για το οδοιπορικό του. Το ταξίδι  γίνεται έτσι ένα άνοιγμα, μια κυοφορία εμπειριών από τη διαφορετική αίσθηση του κόσμου, όχι όμως και μια τελείωση για το όν…

Το τρίτο στάδιο του ταξιδιού, είναι η επιστροφή. Εδώ αρχίζει ένα νέο <<ταξίδι>> που είναι προέκταση του πρώτου, μέσα από τις εντυπώσεις της βιωμένης εμπειρίας. Η συναισθηματική  έκρηξη και ευφορία που συνοδεύουν την επιστροφή, είναι σίγουρες. Ο ταξιδιώτης και ο προσκυνητής μετά το ταξίδι δεν είναι πια οι ίδιοι άνθρωποι. Ο ταξιδιώτης θα ανακαλέσει στη μνήμη του το ταξίδι. Αυτό το «ταξίδι» είτε λάβει τη μορφή γραπτής μαρτυρίας ή μείνει στο στάδιο της διήγησης είναι μία επίπονη διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση η επιστροφή του ταξιδιώτη αποτελεί το σημείο εκκίνησης της ταξιδιωτικής γραφής. Η ταξιδιωτική συγγραφή είναι ως λογοτεχνικό είδος, ένα αμάλγαμα πολλών ειδών (αυτοβιογραφία, επιστολές, μυθιστόρημα) και επiστημών (γεωγραφία, ανθρωπολογία, εθνολογία, αρχαιολογία) και εξετάζει πώς οι περιηγητές και οι περιηγήτριες βλέπουν και διαμορφώνουν  ένα «ξένο» τόπο, αποκαλύπτοντας όχι μόνο τον άλλο, εδώ τον μοναχό, αλλά κυρίως τον ίδιο τους τον εαυτό, το δικό τους εσωτερικό κόσμο και τοπίο. Το βιβλίο λοιπόν που προκύπτει μετά το ταξίδι ή το προσκύνημα, συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον που εκπροσωπεί ο αναγνώστης. Αυτή λοιπόν η ταξιδιωτική καταγραφή μοιάζει με τεκμήριο, με αυτοψία του εκάστοτε τόπου, πόσο μάλλον όταν αυτός ο τόπος είναι το Άγιο Όρος που κατά γενική ομολογία κινούσε πάντα το ενδιαφέρον των Ελλήνων ταξιδιωτών που αναζητούσαν ερμηνεία, απάντηση και διέξοδο σε μεγάλα διαχρονικά ζητήματα και ερωτήματα.

   Καταγόμενος από την Ηλεία ο συγγραφέας, συντροφεύτηκε πολλές φορές στα ταξίδια του σε ιερούς τόπους από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ηλείας και Ωλένης, κ. Γερμανό και από άλλους αρχιερείς. Γράφει χαρακτηριστικά :

«Κάθε ταξιδιώτης κρατάει κλειστές τις πνευματικές του αποσκευές. Αυτές δεν φανερώνονται, δεν ελέγχονται. Τις παίρνει μαζί του και σα βρεθεί στη γαλήνη του σπιτιού του, τις ξεκουμπώνει, αγάλι-αγάλι και ζει, αναδρομικά αυτά που τον έκαναν να χαρεί, όσα τον έκαναν να πονέσει. Τότε αναδιπλώνονται, ξετυλίγονται μια-μια οι εικόνες σαν από φεγγίτη ουράνιου θόλου, έτσι όπως τον βάφουν οι ροδιές αχτίνες του δειλινού{…}.

  Το ταξίδι, το προσκύνημα, πήρε τέλος. Ένα τέλος αφετηρία για νέες σκέψεις, για ενοράματα, για αναμνήσεις ραντισμένες με αγιάσματα και φωτισμένες με αγιοκέρια…>>2.

     Στον πρόλογο του βιβλίου, «Φέγγει…στο  Άγιο Όρος» ,ο Μητροπολίτης  Ηλείας κ. Γερμανός γράφει :

«{…}Για να επισκεφθείς το Άγιο Όρος{…},για να το ιδής, να το ζήσης και προπάντων να το περιγράψεις χρειάζεται{…}να έχεις αγαθή διάθεση και καρδιά, καθαρά μάτια και ισχυρούς της πίστεως φακούς, εμπειρία της καθημερινότητας της ζωής, αλλά και ειδική ικανότητα περιγραφής και πολλά δείγματα γραφής».3

Ο Γιάννης Καραλής είχε διαβάσει πολλά βιβλία προγενεστέρων προσκυνητών στην Αθωνική Πολιτεία. Ο συγγραφέας συντροφιά με τον Μητροπολίτη Ηλείας κ. Γερμανό ,επισκέφθηκαν τον Άθωνα και παρέμειναν 12 ημέρες ως προσκυνητές, επισκέπτες… «όπως έκαστος βούλεται»4.

      Ποια ήταν όμως τα βαθύτερα κίνητρα αυτού του ταξιδιού  σ’ έναν τόσο ιδιαίτερο τόπο  ; Αυτά δεν μπόρεσε να τα προσδιορίσει ο συγγραφέας και αναρωτώμενος γράφει:

«Mήπως κι επιθυμείς το ταξίδι για πνευματική αποτοξίνωση, ν’ απελευθερωθείς από ιδέες και καταβολές πατρογονικές μιας κληρονομιάς αβέβαιης, για ν’ απομυθοποιήσεις την αγιότητα του καστρόπυργου της Ορθοδοξίας. Λέγε τι επιθυμείς να δεις στ’ Άγιο Όρος, τι πασχίζεις να βρεις στο συναπάντημα σου με τους μοναχούς, που απόμακρα, χαμένοι σε δάση και σε λαγκαδιές, διαβιώνουν  «εν πνεύματι και αληθεία» ,σαρκωμένοι την αγάπη του Χριστού» 5.

     Τη δεκαετία του ’90 που απεφάσισε ο συγγραφέας να επισκεφθεί το Άγιο Όρος,  «ξαναζωντάνεψαν οι Μονές, νεκραναστήθηκαν {…}πλήθυναν από νέους μοναχούς σπουδαγμένους κι ασπούδαχτους» ,6,γεγονός που διαπιστώνεται από πολλούς προσκυνητές. Η διαδρομή στη καρδιά της Μακεδονικής γης εντυπωσιάζει αυτό τον Πελοποννήσιο,  «προετοιμάζει τον επισκέπτη μυστηριωδώς, σα να δέχεται μύηση, σαν να κατηχείται για την οδοιπορία στ’ Αγιονόρι» 7.Το λιμάνι της Ουρανούπολης δείχνει την τουριστική Ελλάδα του ’90 και το άνοιγμα του Αγίου Όρους προς τον κόσμο, ιδίως μετά από την περιβόητη Έκθεση των Θησαυρών του Αγίου Όρους στην Θεσσαλονίκη το 1987, με τον θεσμό της πολιτιστικής  πρωτεύουσας της Ευρώπης. Ο ταξιδιώτης μας περιγράφει σχολιάζοντας : «το κοσμολόι,{το }παρδαλό,{το}ανόμοιο,{το}πολύμορφο. Δίπλα σε ασκητικούς καλόγερους τυλιγμένους στα ράσα και στις πλατιές μαύρες ζωστήρες, σκυφτοκέφαλους, έτσι που τα γένια ν’ ακουμπάνε στα στήθη τους, καλλίπυγες  νεαρές{…}να παίρνουν πόζες{…}.Θαρρεί κανείς,{…}πως βρίσκεται σ’ ένα τόπο παράξενο, αντίνομο, που η Ορθοδοξία αντιμετωπίζει με σιωπή και αιδημοσύνη το ξέφρενο κύμα του τουρισμού. Το αναγκαίο κακό…».8

     Ωστόσο  ο συγγραφέας αισθάνεται ό, τι δεν είναι  «ψυχικά προετοιμασμένος»  γι’ αυτό το προσκύνημα.

     Στη Καλύβη του Αγίου Ευθυμίου συνάντησαν δύο  «από τους πιο χαρακτηριστικούς γέροντες της πνευματικής και καλλιτεχνικής παράδοσης του Αγίου Όρους. Οι πατέρες Νήφων και Νικόλαος» 9.Η Καλύβη αυτή είναι το μοναδικό και παλαιότερο καλλιτεχνικό βιβλιοδετείο του Αγίου Όρους με σύνεργα χειροκίνητα γίνονται εκδόσεις βιβλίων από τα 1560 και 1600.Αριστουργήματα τυπογραφικής τέχνης, δερματόδετα με σπάνια στοιχεία. Πανάρχαια Ευαγγέλια, χειρόγραφα αγιασμένων πατέρων, βίοι αγίων».10.

   Πάνω απ’ όλα όμως, το Άγιο Όρος, είναι βίωση  «προφορική παράδοση» 11,κανόνας ζωής για τους Αγιορείτες. Ξεναγός στην οδοιπορία του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη και του Γιάννη Καραλή στο Άγιο Όρος, είναι ο γέροντας και φίλος τους Σεραφείμ Δούνιας, αγιογράφος της αδελφότητας Βολιωτών.

   Στο κελί του Αγίου Νικολάου Μπουραζέρι, που είναι μετόχι του  Ρωσικού μοναστηριού, θαύμασαν τη «σπουδαία Σχολή Βυζαντινής Αγιογραφίας{…},ατελιέ που θα το ζήλευαν πολλοί ζωγράφοι. Το εργαστήρι θυμίζει παράρτημα της Σχολής Καλών Τεχνών. Θαυμάσιες εικόνες, σχέδια, καβαλέτα {…}.>>12. Στο εργαστήρι αυτό αγιογραφεί ο γέροντας Αρσένιος και η συνοδεία του.Αυτό δεν είναι βέβαια το μοναδικό αγιογραφικό εργαστήρι της Αθωνικής Πολιτείας. Η Σκήτη των Καυσοκαλυβίων  είναι γνωστή στους καλλιτέχνες (όπως ο Φώτης Κόντογλου),για την Αγιογραφική της Σχολή που ίδρυσε εκεί στα 1859, ορμώμενος από το Ανδρονίκειο της Καισάρειας  ο μοναχός Ιωάσαφ. Μετά το θάνατο του ,το έργο του συνέχισαν οι μαθητές του που ονομάσθηκαν Ιωασαφαίοι και οι οποίοι εκμεταλλεύονταν στην αγιογραφία οποιοδήποτε πρότυπο τους τύχαινε από τις ρωσικές εικόνες ως τα χαρακτικά της Δύσης. Έτσι συνεχιζόταν από το 19 αιώνα, η καλλιέργεια μιας μεταβυζαντινής ή βυζαντινίζουσας ή λαϊκοβυζαντινίζουσας ζωγραφικής  στο Άγιο Όρος.

  Ενώ κοντά στις Καρυές, η συνοδεία του γέροντα Μελέτιου Συκιώτη συνέχιζε την κλασική παράδοση της βυζαντινής ζωγραφικής στον 20 αιώνα.

     Στο Βατοπέδι όπου συνέχισαν την οδοιπορία τους, επιφυλασσόταν Βυζαντινή τελετή υποδοχής στον Δεσπότη της Ηλείας κ. Γερμανό. Γράφει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Καραλής :

«Και βγήκαν ο ηγούμενος, οι ιερομόναχοι, οι μοναχοί, οι διάκοι να τον προϋπαντήσουν, επίσημα και τελετουργικά, ως είθισται σε τέτοιες εκκλησιαστικές προσωπικότητες. Περιέχει στοιχεία Βυζαντινής τελετής η υποδοχή Αρχιερέα σε Μονή του Αγίου Όρους{…},{όπου}οι μοναχοί προσκυνούν τον Δεσπότη, που{…]ασπάζεται το Ευαγγέλιο και τον ηγούμενο. Δύο ιερομόναχοι κρατάνε τον αρχιερατικό μανδύα[…]και τον φορούν στον δεσπότη, ενώ ένας άλλος μοναχός, αφού προσκυνήσει, του επιδίδει πατριαρχική πατερίτσα» 13. 

    Στη Καλύβη των Αγίων Πάντων της Αδελφότητας των Βολιωτών, παρακολούθησαν μια αγρυπνία. Γράφει ο Γ. Καραλής :

 «Η Αγιορείτικη αγρυπνία είναι συγκλονιστική παννυχίδα. Είναι μυστικισμός, είναι μύηση, είναι μετάγγιση  «αίματος» και γεύση  «σώματος» αχράντων και ασωμάτων αγίων. Είναι η ενσαρκωμένη βίωση της πίστης των μοναχών[…]» 14.Στη Καλύβη των Αγίων Πάντων ο συγγραφέας έκανε τη γνωριμία μιας μεγάλης σύγχρονης μορφής του Άθωνα ,του πατέρα Γεράσιμου Μικραγιαννανίτη που βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το υμνογραφικό του έργο.

   Μια άλλη μέρα πάλι κινήσανε για τη Σπάρτη της Αγιάννας  :

 «Αφετηρία η Καλύβη της Αδελφότητας των Βολιωτών ,καταμεσίς θάλασσας και κορφής της Αγιάννας, κει που μονάζει ο γέροντας Άνθιμος, μια από τις εξαγνισμένες αγιορείτικες μορφές. Να πάς στ’ Αγιονόρος και να μην επισκεφθείς την Αγιάννα, είναι παράλειψη ασυγχώρητη. Είναι σαν να είδες το Σώμα κι όχι την ψυχή της Αθωνικής Πολιτείας»15.

Στη Σκήτη κουβέντιασαν για το θέμα του θανάτου. Ο θάνατος δεν φοβίζει τους Αγιορείτες, είναι μάλιστα «απ’ τα αγαπημένα [τους]θέματα» 16,διαπιστώνει ο συγγραφέας ;

 «Οι μοναχοί όταν πεθαίνουν δεν παθαίνουν ακαμψία. Είναι σαν να κοιμούνται…» Υπάρχει κι ένα ξεχωριστό εθιμοτυπικό για το θάψιμο, «άμα η ψυχή οδεύει στους ουρανούς, πιάνουμε πλένουμε το σώμα του με κρασί και το διπλώνουμε μέσα στο ράσο του. Ένας από μας ράβει το ράσο από πάνω και κάτω σαν σάβανο και το νεκρό σώμα το τοποθετούμε πάνω σε φορείο, ή σε ξύλινη σκάλα και το μεταφέρουμε στο Καθολικό, αν ο μοναχός που πέθανε ανήκει στη Μονή, ή στο Κυριακό αν μόναζε σε Καλύβη, σε Σκήτη. Δεν χρησιμοποιούμε κάσες, ούτε διατηρούμε νεκροταφείο» 17.

Αυτό ας προβληματίσει εμάς τους υπολοίπους κοσμικούς λέει εμμέσως, πλην σαφώς ο Γιάννης Καραλής, που ο θάνατος έγινε εμπόριο…

Σ’ εμάς τους καθημερινούς ανθρώπους, τους κοσμικούς δηλαδή, «υπάρχει λέει ο Χρήστος Μποκόρος,(σύγχρονος ζωγράφος από τη Γρανίτσα της Ευρυτανίας),πάντα ο φόβος του θανάτου, που είναι κάτι πολύ προσωπικό και μας διαχωρίζει. Κι ο θάνατος είναι κοινός για όλους. Αυτός κυρίως θα έπρεπε να μας ενώνει{όπως συμβαίνει με τους συνειδητοποιημένους στο θέμα μοναχούς}.Δεν σώζεται κανένας μόνος. Το ερώτημα είναι αν η Ανάσταση έπεται ή προηγείται του θανάτου. Άλλοι επιμένουν πως έπεται. Για μένα, λέει ο Μποκόρος, πρέπει να προηγείται. Εδώ πρέπει να ορθώσουμε το ανάστημα μας. Αν δεχτούμε τον εαυτό μας ως εφήμερο όν που απολαμβάνει τη ζωή κλεισμένο στο κουκούλι του φόβου του, χάνουμε την Ανάσταση, την αίσθηση δηλαδή της αιωνιότητας.

   Στη Καλύβη της Αδελφότητας των Βολιωτών, ο Γιάννης Καραλής συνάντησε τον γέροντα Άνθιμο. «Ένας αληθινός  «άγιος» εν ζωή άνθρωπος. Μορφή μεγάλη όχι μόνο πνευματική, αλλά κυρίως ανθρώπινη. Η αγιότητα του συγκαλλωπίζει το εξαϋλωμένο του πρόσωπο. Από το στόμα του κυλάει σοφία και αναβράζει αγάπη για τον πάσχοντα συνάνθρωπο. Στον γέροντα αυτό, ταπεινά και απλά, ζήτησε και εξομολογήθηκε ο συνοδοιπόρος στην Αγιορείτικη πορεία μας, Μητροπολίτης Ηλείας κ. Γερμανός….>>18

Το οδοιπορικό στο Όρος συνέχισε στη  «θάλασσα των Καρουλιών» ,στην έρημο του Αγίου Όρους, εκεί πραγματικά  «η έννοια του θανάτου είναι τόσο φυσική, όσο ακριβώς και η έννοια της ζωής…» 19.Εκεί ζουν οι αληθινοί ασκητές.

Ο οποιοσδήποτε λαϊκός προσκυνητής δεν είναι σε θέση να κατανοήσει τον μοναχισμό.  «Μεγάλο ανηφόρι ο Μοναχισμός ,λέει ο Καραλής, και πετρολόι δύσβατο, κοφτερό που πληγώνει και ματώνει σώμα και ψυχή» 20.

Ο καθηγούμενος της Μονής Γρηγορίου Γεώργιος Καψάνης, πρώην Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής  του Πανεπιστημίου Αθηνών, υποστηρίζει ότι στο πρόσωπο του αγωνιζόμενου, πνευματικά υγιαίνοντος μοναχού η άρρωστη ανθρώπινη φύση θεραπεύεται, μεταμορφώνεται και οι άνθρωποι ξαναβρίσκουν τη γνησιότητα και την ομορφιά της ανθρώπινης φύσεως. Αυτό ήταν το αρχαίο και πρωτόκτιστο  κάλλος, η παλιά ευγένεια της φύσεως μας. Ο μοναχός φεύγει από την κοινωνία των ανθρώπων για να βιώσει, αν τα καταφέρει, την αληθινή θεανθρώπινη κοινωνία.21

    Τι ήταν τελικά το Αγιο Όρος γι’ αυτόν τον  «οδοιπόρο και αναζητητή της αγιοσύνης και της ερημίας των αναχωρητών» 22.Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι πολύ διαφωτιστικός για την πνευματικότητα του Γ. Καραλή. Η οδοιπορία έφερε την αναδρομή, τη Βίωση και την ιδιαίτερη όραση, την ιδιαίτερη πνευματικότητα.23.Στην Αθωνική Πολιτεία ο Καραλής είχε την αίσθηση της μικρότητας του κόσμου που ζούσε και της μεγαλοσύνης της Αθωνικής πολιτείας. Αυτό καθιστά αδύνατη την πραγματική γνωριμία μαζί του σε τόσο λίγο διάστημα

   Το Αγιο Όρος για τους μοναχούς είναι χώρος «μετάνοιας, προσευχής, ασκήσεως, καθάρσεως, εκλάμψεως και θεώσεως» 24.Χώρος όπου διατηρείται   «ανόθευτη η Μοναχική Παράδοση του νηπτικού και θεωρητικού βίου» 25,όπως την εννοούσαν και οι Κολλυβάδες που υποστήριζε ο Μακρυγιάννης, ο Παπαδιαμάντης και άλλοι. Αποτελεί τη  «γρηγορούσα συνείδηση της Ορθοδοξίας, την αφυπνίζουσαν κλήρο και λαό εκ του ύπνου και της νάρκης της εκκοσμικεύσεως, να θυμίζουν συνεχώς την κλίσιν του ανθρώπου δια τον ουρανόν[…]» 26.

      Το Περιβόλι της Παναγίας, είναι το άβατο, ο απαραβίαστος χώρος, ακόμη και για τις μανάδες των μοναχών .Ο Γ. Καραλής αναρωτιέται , «ποιός θεϊκός ή ανθρώπινος νόμος είναι τόσο σκληρός που δεν επιτρέπει στη μητέρα να επισκεφθεί ,να δει το παιδί της, έστω κι αν πρόκειται να ματώσει τα πόδια της ,ν’ αναρριχηθεί στα κακοτράχαλα βουνοτόπια που ‘ναι οι σκήτες, οι καλύβες, τα κελιά.?.»27.

    Ο Γ. Καραλής θεωρεί ότι η διατήρηση του Αγίου Όρους αντιστοιχεί με διατήρηση της εθνικής μας κληρονομιάς, του θησαυρού της θρησκευτικής και πολιτιστικής παράδοσης τόπος-καταφύγιο για αναχωρητές της ζωής. Ο Άθωνας για τον Πατρινό Λογοτέχνη είναι κάτι αντίστοιχο της Ακρόπολης, της Ολυμπίας, των Δελφών, του Παρθενώνα για την Ελλάδα.28.Η τουριστική ανάπτυξη του Άθωνα θα σημάνει την απώλεια της ελληνικής ψυχής που είναι στενά συνδεδεμένη με την Ορθοδοξία. Ευτυχώς η καταφυγή πολλών νέων, μορφωμένων μοναχών στο Αγιο Όρος σημαίνει τη βίωση της Ορθοδοξίας στις μέρες μας. Το Αγιο Όρος ασκεί μεγάλη γοητεία στον προσκυνητή που πάει εκεί για πρώτη φορά και υπόσχεται να ξαναγυρίσει για να ξαναταξιδέψει στο χρόνο ανεμπόδιστα και να ζήσει στο θρύλο.

  Η μοναστική πολιτεία ,γράφει ο Γιάννης Καραλής, ακόμα κι αν ο επισκέπτης είναι «άθεος και άθρησκος[..]θα του δώσει συγκινήσεις και προβληματισμούς μύριους. Μετά είναι η και η Τέχνη. Μεγάλος πνευματικός ερεθισμός, όπως συμφωνεί και ο Ι. Μ. Χατζηφώτης και πολλοί άλλοι. Οι αγιογραφίες, οι απεικονίσεις, η παράδοση, η ιστορία και η Ορθοδοξία των αιώνων  βρίσκεται στον Αθωνα.29. «Το Αγιο Όρος στην κεντρική δομή του είναι μια ζωντανή και όχι μουσειακή ως θέλουν μερικοί να παρουσιάσουν επηρεασμένοι από ρομαντικές διαθέσεις και δυτικά πρότυπα-οργανική συνέχεια του Βυζαντίου, της εποχής που η εκκλησία ήταν ενσωματωμένη στην ιδέα του Ελληνισμού και ο θεματικός φύλακας της Ορθοδοξίας[…]Εκεί έκαιγε (μετά την άλωση)το καντήλι της εθνικής συνείδησης[…]»30.

    Τις σκέψεις του Γιάννη Καραλή για το Άγιο Όρος που το θεωρεί ως  «οργανική συνέχεια του Βυζαντίου, της εποχής που η εκκλησία ήταν ενσωματωμένη στην ιδέα του Ελληνισμού» , γι’ αυτό και λέει ότι  «φέγγει… στο Αγιο Όρος»  ,δικαιώνει και ο Κώστας Σαρδελής αλλά και ο Βυζαντινολόγος σερ Στήβεν Ράνσιμαν στο έργο του, «Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία» .Αλλά και ένας Έλληνας ερευνητής ιστορικός-μαρξιστής μάλιστα, ο Νίκος Σβορώνος.Η Εκκλησία γράφει στο έργο του «Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας» ,όταν πέρασε το πρώτο χτύπημα της κατάκτησης, θα συνεχίσει το έργο της ανασυγκρότησης της πνευματικής ζωής των Ελλήνων. Η Εκκλησία παραμένει σ’ όλη την περίοδο από το ΙΕ’,(15)ως το τέλος το ΙΖ’ (17)αιώνα, η κατευθυντήρια δύναμη του Έθνους, επικεφαλής της εθνικής αντίστασης (και μέσα στο Αγιον Όρος)και σ’ όλες τις μορφές της, συμμετείχε σ’ όλες τις εξεγέρσεις και ανέδειξε πολλούς νεομάρτυρες.

     Όλοι αυτοί λοιπόν και ο Γιάννης Καραλής αντλούσαν από το  «υδωρ το ζών» ,από τις αείροες πηγές της Ρωμιοσύνης, τα μυστικά κεφαλάρια του Γένους, από την Ορθοδοξία το μόνο  «ασάλευτο θεμέλιο» ,όπως έλεγε και ο Φώτης Κόντογλου. « Η ταλαίπωρος Ανατολή» που γράφει ο μεγάλος Παπαδιαμάντης ,στην  «καθ’ ημάς» Ανατολή διαμορφώθηκαν διαφορετικές πνευματικές και πολιτιστικές ταυτότητες απ’ ότι στη Δύση. Σ’ αυτή την Πονεμένη Ρωμιοσύνη πίστευαν και οι Μακρυγιάννης, Παπαδιαμάντης, Μωραιτίδης, Κόντογλου, Σαρδελής, Γιάννης Ρίτσος.

     Ο Κώστας Σαρδελής για να θυμηθούμε ,γράφει σχετικά με τους Φράγκους ότι , «Για την Πόλη και γενικότερα για την ανατολική, μεσαιωνική, ρωμαϊκή (Ελληνική) αυτοκρατορία, συντριπτικό το πλήγμα ήταν της Δ’ Σταυροφορίας (των Φράγκων),την Άνοιξη του 1204,το οποίο οδήγησε στην Άλωση των Οθωμανών. Οι Οθωμανοί δεν βρήκαν παρά ένα πτώμα που μόλις και ανέπνεε. Αυτή ήταν η αυτοκρατορία ασφυκτικά περιορισμένη στα κάστρα της πάλαι ποτέ Βασιλεύουσας. Η οποία, κατά τον Κωστή Παλαμά «και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρη» ,υπονοώντας προφανώς ο μεγάλος ποιητής, την Άλωση του 1204.

   Αυτή η Άλωση των Φράγκων το 1204,κατά τη γνώμη μου(λέει ο Σαρδελής),μπορεί να συγκριθεί με τη Μικρασιατική Καταστροφή[…].Διότι οι Ρωμιοί, μετά την Άλωση της πόλης[…]θεώρησαν(και πολύ σωστά ) ότι σκλαβώθηκε η πατρίδα τους[…].Και η πατρίδα αυτή δεν ήταν άλλη από τη Ρωμανία(τη σκλαβωμένη αυτοκρατορία» 31.Γι’αυτό ο Μπάυρον, γνωρίζοντας τα αισθήματα των Ρωμιών για τους Φράγκους, λόγω της Φραγκοκρατίας και όχι μόνο, τους χτύπησε σε κάποιους στίχους του ;<<Εις των Φράγκων υποσχέσεις ,μη στηρίζετε ελπίδας

……………………………………………….

Από τους άγριους Τούρκους και τους πονηρούς Λατίνους

Όσο δυνατοί κι αν είσθε,

Δεινούς τρέχετε κινδύνους.» 32.

   Μήπως μέσα από τους στίχους αυτούς κρύβετε κάποια αλήθεια και για το σήμερα και προπάντων για το μέλλον της χώρας μας μέσα στην υποτιθέμενη Ενωμένη Ευρώπη και στην παγκοσμιοποίηση?

 «Η μόνη ελπίδα της ανθρωπότητας δεν είναι η παγκοσμιοποίηση αλλά ο Ελληνισμός, υποστηρίζουν και ξένοι ακαδημαϊκοί όπως η  Γαλλίδα, Simone Le Baron,o Arsam Momeni(Iορδανός),ο Sam Chekwas(Νιγηριανός δάσκαλος της Ελληνικής γλώσσας).

    Η οδοιπορία του Γιάννη Καραλή στην Αθωνική Πολιτεία γίνεται ένα κατ’ εξοχήν ταξίδι, που διατηρεί ακέραια τα χαρακτηριστικά του ,τη δοκιμασία και την έκσταση. Τόπος επιλεγμένος από την Αρχαιότητα  ως εξαιρετικά ιερός, λόγω του Άθωνα, με φύση χαρακτηριστικά Ελληνική, ένας παράδεισος σφραγισμένος από την ιστορία της  ευρύτερης περιοχής της χερσονήσου του Αίμου, είναι ένας τόπος αιωνιότητας όπου το ταξίδι γίνεται μοιραία, προσκύνημα γι’ αυτόν και πηγή έμπνευσης ενός ακόμη προσκυνηματικού ταξιδιού. Θα το πραγματοποιήσει κι αυτό με τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ηλείας κ. Γερμανό, στους τόπους απ’ όπου, ξεκίνησε ο αγιορείτικος αναχωρητισμός, κάπου ανάμεσα στο Νείλο και στον Ιορδάνη, περνώντας από το Σινά…Το ταξίδι θα αρχίσει, πρώτα με το νου, με τα όνειρα, όπως πάντα και κάποτε θα γίνει πραγματικότητα. Γράφει συγκεκριμένα;

 «Ταξιδεύω και ονειρεύομαι…Κι όσο ονειρεύομαι, τόσο και ξεστρατίζω από την πραγματικότητα και την αλήθεια. Έχω πλάσει τον κόσμο με το δικό μου πηλό, δροσερεύομαι από πηγές, από φλέβες υδάτων πνευματικές, φοβάμαι τη διάψευση μήπως το όραμα το πάρουν οι άνεμοι, το σκορπίσουν στην άπλα της γης και τότε θα γκρεμιστεί ο πύργος της παιδικής σκηνοθεσίας» 33.

Μετά από κάθε οδοιπορικό  και μάλιστα σε ιερούς  τόπους, όπως  το Αγιο Όρος, τα Ιεροσόλυμα,  ο προσκυνητής  έρχεται πίσω με πολύ «βαρειές αποσκευές» ,όπως αποδεικνύουν τα γραφόμενα του,

«Μούδιασε η ψυχή, μούδιασαν και τα μάτια, αναζητούμε  χρόνο και τρόπο ανάπλασης και ανάκλησης, για να ταξινομήσουμε, να αξιολογήσουμε, να σκεφτούμε…

     Μετά από κάθε ταξίδι, στην επιστροφή, ο ταξιδιώτης ανοίγει τις βαλίτσες του και φανερώνει στον έλεγχο τι αγόρασε, τι κατέχει, τι έφερε από την ξένη γη.»34

   Ο Γιάννης Καραλής άφησε πλούσιο λογοτεχνικό έργο με πολλά βιβλία, αλλά και επιφυλλίδες και ομιλίες ποικίλου περιεχομένου στο αρχείο του Ραδιοφωνικού Σταθμού Πατρών από το 1950 έως το 1982.Υπήρξε μια από τις εμβληματικές μορφές της δημοσιογραφίας του 20 αιώνα με σπινθηροβόλα και πολύπλευρη πνευματικότητα.

Βιγλάτορας του πνεύματος και εργάτης της γλώσσας μας εδώ στην Αχαΐα για 93 χρόνια, ο Γ. Καραλής, σίγουρα φεύγοντας για το μεγαλύτερο ταξίδι της ζωής του, πήγε προετοιμασμένος γιατί μετά τον Άθωνα η όραση του ήταν πλέον διαφορετική, αναστάσιμη. Ας τον αναπαύει λοιπόν η Αχαϊκή γη που τον δέχτηκε…

 

  1.ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

1.Γιάννης Καραλής «Μικρά Ταξίδια» Οδοιπορικό στον Ελλαδικό χώρο.Εκδόσεις «Μέλισσα»,Αθήνα,1957.

2.Γιάννης Καραλής «Φέγγει…στο Αγιον Ορος» ,Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων. Εκδόσεις «Συλλογές» ,3 εκδόσεις, Αθήνα 1958(α’ έκδοση).

3.Γιάννης Καραλής  «Ιερουσαλήμ…Ιερουσαλήμ» Οδοιπορικό από το Νείλο(Αίγυπτο) στον Ιορδάνη περνώντας από το όρος Σινά. Αχαϊκές εκδόσεις, Πάτρα 1990.

4.Γιάννη Καραλή  «Άδεια ταφής» .Συλλογή Διηγημάτων .Εκδόσεις «Γωνιά του βιβλίου» ,Πάτρα 1980.

5.Γιάννη Καραλή «Ο ερημίτης και τ’ αηδόνι» .Αφηγήματα. Εκδόσεις Λεωνίδα Καρνάρου, Πάτρα 1976.

6.Γιάννη Καραλή ,Χρονογραφήματα στην εφημερίδα  «Πελοπόννησος» Πατρών 1954-Ιούνιος 2002.

7.Γιάννη Καραλή, Επιφυλλίδες, ιστορίες στην εφημερίδα  «Πελοπόννησος» .

2.ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Ευαγγελία Ι. Δαμουλή,  « Ο Άθως στη Λογοτεχνία. Συμβολή στην καταγραφή κειμένων για το Αγιο Όρος Ελλήνων και Γάλλων ταξιδιωτών-συγγραφέων στον 20 αιώνα» .Διδακτορική διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα, Νοέμβριος 2007.

2.Κώστα Σαρδελή, «Η Ευρώπη των Φράγκων» ,εκδ. «Τήνος» 2002.

3.Εφημερίδα  Athens Voice ,25-9-1-10-14,τεύχος 497,Χρήστου Μποκόρου  «Κρίση δεν σημαίνει μόνο απώλεια κεκτημένων» σσ.28-29.

4.Στήβεν Ράνσιμαν «Η  Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία».

5.Nίκος Σβορώνος « Επισκόπηση της Νεοελληνικής  Ιστορίας».

3.ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Παν.Μουλλάς, «Προλεγόμενα» ,Σελίδες για την Ελλάδα του 20 αιώνα. Κείμενα Γάλλων ταξιδιωτών, Επιμέλεια Παν. Μουλάς-Βάσω Μέντζου Αθήνα, Ολκός,1995,σ7.

2.Γιάννη Καραλή, «Φέγγει …στο Αγιο Όρος, Οδοιπορία, Αναδρομή, Βίωση και Όραση» ,Έκδοση του περιοδικού  «Συλλογές» .Αθήνα 1988,Πρόλογος,σ.7.

3.Γ.Κ.,αυτόθι,σ.11

4.Γ.Κ.,αυτόθι,σ.13

5.Γ.Κ.αυτόθι,σ.15

6.Γ.Κ.αυτόθι,σ.19

7.Γ.Κ.αυτόθι,σ.30

8.Γ.Κ.αυτόθι,σ.69

 9.Γ.Κ.αυτόθι

10.Γ.Κ.αυτόθι,σ.71

11.Γ.Κ.αυτόθι,σ.68

12.Γ.Κ.,αυτόθι,σ.84

13.Γ.Κ.αυτόθι,σ.113

14.Γ.Κ.αυτόθι,σ.122

15.Γ.Κ.αυτόθι

16.Γ.Κ.αυτόθι,σ.126

17.Γ.Κ.αυτόθι,σ.124

18.Γ.Κ.αυτόθι,σ.131

19.Γ.Κ.αυτόθι,σ.142

20.Γ.Κ.αυτόθι

21.Γ.Κ.αυτόθι,σ.151

22.Γ.Κ.αυτόθι,σ.134

23.Γ.Κ.αυτόθι

24.Γ.Κ.αυτόθι

25.Γ.Κ.αυτόθι

26.Γ.Κ.αυτόθι,σ.152

27.Γ.Κ.αυτόθι,σ.148

28.Γ.Κ.αυτόθι,σ.146

29.Γ.Κ.αυτόθι,σ.147

30. Κώστα Σαρδελή, «Η Ευρώπη των Φράγκων» ,σ.15.

31.Κώστα Σαρδελή «Η Ευρώπη των Φράγκων» ,οπ.σ.11.

32.Κ.Σαρδελή,αυτόθι,σ.12.

33. Γ.Καραλή, «Ιερουσαλήμ…Ιερουσαλήμ» ,οπ.σ.8

 34.Γ.Καραλής, «Ιερουσαλήμ….Ιερουσαλήμ. Από το Νείλο στον Ιορδάνη περνώντας από το Σινά» ,σ.207.

 Ευαγγελία  Δαμουλή-Φίλια, Φιλόλογος, Διδάκτωρ Ιονίου Πανεπιστημίου, Συγγραφέας.

 Η εισήγηση αυτή εκφωνήθηκε στα Φιλολογικά βραδινά  της Εταιρείας Λογοτεχνών Ν.Δ. Ελλάδας στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών, Δευτέρα 17 Νοεμβρίου 2014,μετά από πρόσκληση του Προέδρου της Εταιρείας κ. Λεωνίδα Μαργαρίτη.