ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ «ΣΠΑΤΑ ΑΧΑΪΑΣ» της Ευγενίας Πασσά ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΤΡΩΝ 14-4-2016

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ «ΣΠΑΤΑ ΑΧΑΪΑΣ» της Ευγενίας Πασσά
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΤΡΩΝ 14-4-2016
OMIΛΙΑ ΛΕΩΝΙΔΑ ΚΑΡΝΑΡΟΥ

Κυρίες και Κύριοι
Όταν μου ζήτησε η αγαπητή κυρία Ευγενία Πασσά να παρουσιάσω το βιβλίο της «ΣΠΑΤΑ ΑΧΑΪΑΣ», με χαρά δέχθηκα την τιμή ως Πατρινός με Ηλειακή καταγωγή, γιατί θα μου δινόταν η ευκαιρία να προβάλω ένα Αχαϊκό τοπίο που εκκλησιαστικά όμως ανήκει στην Ηλεία, αφού στα χώματά του φιλοξενεί ένα μεγάλο ιερό προσκύνημα, το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου.
Σήμερα πιστεύεται ότι τα Σπάτα, εκ του δισύλλαβου του ονόματός των, έχουν Ηπειρώτικη, ή Αλβανική προέλευση και ότι οι πρώτοι νομάδες κάτοικοί του, κατά τους ειδικούς, πρέπει να εγκαταστάθηκαν στην περιοχή περί το 1400. Όμως το «Χρονικόν του Μορέως», που περιγράφει γεγονότα της Φράγκικης κατάκτησης μέχρι το 1292, αποτελεί σημείον αναφοράς για την ιστορία των πόλεων και των χωριών της Πελοποννήσου που αναφέρονται σε αυτό. Μέσα στις σελίδες του περιλαμβάνει και το προσκύνημα του Ναού του Αγίου Νικολάου: «Κλησίδιν ένι εκεί μικρόν, το λέουν Άγιον Νικόλαον» και από αυτό εύλογα συμπεραίνουμε ότι η οίκηση της περιοχής έχει γίνει αιώνες νωρίτερα.
Αυτό λοιπόν το «Κλησίδι του Αγίου Νικολάου» με την πάροδο του χρόνου απέκτησε Παμπελοποννησιακή ακτινοβολία. Ακόμη και σήμερα, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης των πάντων, με συγκίνηση βλέπουμε κάθε Μάιο χιλιάδες προσκυνητές να ανηφορίζουν με τα πόδια προς τον Άγιο Νικόλαο του Σπάτα, κάνοντας την διαδρομή από την Πάτρα, την Αμαλιάδα, τον Πύργο, από τα γύρω χωριά αλλά και από πολλά άλλα μέρη της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου, της Αιτωλοακαρνανίας και τα νησιά του Ιονίου, για να προσκυνήσουν την άγια εικόνα του προστάτη τους, του Αγίου Νικολάου του Σπάτα.
Ας δούμε όμως το βιβλίο-λεύκωμα «Σπάτα Αχαΐας» της κας Ευγενίας Πασσά πιο αναλυτικά:
Το βιβλίο είναι στηριγμένο στις αρχές της μελέτης της τοπικής ιστορίας και μας οδηγεί σε ένα ταξίδι αφηγηματικό στο χρόνο, έχοντας ως μεγάλο όπλο του, σχεδόν αποκλειστικά, το άφθονο φωτογραφικό υλικό που καλύπτει τα 9/10 των σελίδων του. Μέσα από το πλούσιο και μοναδικό φωτογραφικό υλικό ξετυλίγεται η καθημερινή ζωή των ανθρώπων του χωριού καθ’ όλον τον 20ο αιώνα. Ξαναζωντανεύει ιδιαίτερα την περίοδο από το 1920 έως το 1950, κατά την οποία η Ελλάδα πλήρωσε την απελευθέρωσή της με άφθονο αίμα, όπως και την υπεράσπιση της τιμής της κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά.
Η κα Πασσά κατόρθωσε και εντόπισε δεκάδες φωτογραφίες συμπατριωτών της που έπεσαν στο καθήκον στο κάλεσμα της Πατρίδας. Πέραν της αναγραφής του ονόματος, καταγράφει και άλλα στοιχεία πολύ χρήσιμα για την ιστορία του χωριού, όπως στη σελίδα 41, που κάτω από την φωτογραφία της Μάρθας Γεωργοπούλου σημειώνεται ότι: «Την σκότωσαν οι αντάρτες στον Άγιο, το 1944» και ακριβώς δίπλα, για τον Γεώργιο Βάσσο, ότι σκοτώθηκε στη μάχη που έγινε έξω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου το 1944, μεταξύ αντάρτικης ομάδας και Γερμανών στρατιωτών. Και συνεχίζει η κα Πασσά: «Η περίθαλψη ενός Γερμανού τραυματία από τους κατοίκους του χωριού, μας γλίτωσε από το ολοκαύτωμα». Στοιχεία σημαντικά για την ιστορία του χωριού, που όμως δεν δίνονται εκτενέστερα σε άλλο σημείο του βιβλίου. Λίγοι σήμερα γνωρίζουν ότι στο Μοναστήρι του Αγ. Νικολάου του Σπάτα βρισκόταν ένα γερμανικό φυλάκιο με 20 άνδρες, καλά εξοπλισμένο με γεννήτρια ρεύματος και λοιπό, σύγχρονο για τότε, οπλισμό. Οι Έλληνες αντιστασιακοί στις 6 το πρωί, της 13ης Ιανουαρίου 1944, το χτύπησαν αιφνιδιαστικά και κατάφεραν να το εξουδετερώσουν συλλαμβάνοντας αιχμάλωτους 12 Γερμανούς στρατιώτες, αφήνοντας έναν τραυματία και 2 σκοτωμένους. Ήταν μία από τις λίγες σημαντικές μάχες που δόθηκαν στη βόρεια Ηλεία την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, με ιδιαίτερη σημασία για την εξάπλωση του αντιστασιακού κινήματος στην ευρύτερη περιοχή.

Μια φωτογραφία, ίσον χίλιες λέξεις. Η αξία τής κάθε μιας, ανυπολόγιστη. Θυμάμαι ότι ένα φιλικό μου πρόσωπο αναζητούσε απεγνωσμένα μια φωτογραφία του πατέρα του, για να δει τη μορφή του, πώς ήταν και με αυτόν τον καημό πέθανε, καθόσον το 1940 ο πατέρας του επιστρατεύθηκε, στάλθηκε στο μέτωπο και έπεσε υπέρ Πατρίδος. Κατήγετο από ένα χωριό κοντά στην Χαλανδρίτσα και δεν είχαν τότε την πολυτέλεια της φωτογραφίας. Γι’ αυτό και μας εντυπωσιάζει το πλήθος των φωτογραφιών των ανθρώπων του μικρού χωριού Σπάτα, τεκμήρια μιας άλλης εποχής και ιδιαιτέρως πολύτιμα όσο περνάει ο χρόνος.
Το λεύκωμα «Σπάτα Αχαΐας» δεν είναι το πρώτο βιβλίο τοπικής ιστορίας που πέφτει στα χέρια μου. Γι’ αυτό, χωρίς υπερβολή, οφείλω να επισημάνω ότι η κα Ευγενία Πασσά, σαν καλή μέλισσα γύρισε όλους τους συγχωριανούς της και μάζεψε μοναδικό φωτογραφικό υλικό, όπως διαβατήριο του 1926, παλιές ταυτότητες, μερικές εκ των οποίων δύσκολα ανευρίσκονται, παλιά σχολικά ενδεικτικά, μαθητές με τους δασκάλους τους, στιγμιότυπα από γυμναστικές επιδείξεις, πρακτικά του  Δημοτικού Σχολείου για τους πιο άπορους μαθητές που είχαν ανάγκη φιλοξενίας στις κατασκηνώσεις της Κουρούτας Αμαλιάδος και άλλα. Ενδιαφέρον είναι το σπάνιο απόσπασμα από το βιβλίο τού «Μαθητικού Συσσιτίου» του έτους 1964, όπου το γεύμα για τους 61 μαθητές ήταν πληγούρι και στον καθέναν αναλογούσαν 100 gr πληγούρι, 34 gr γάλα σκόνη, 25 gr λίπος, 10 gr ζάχαρη και λίγα γραμμάρια από κακάο, κρεμμύδια, ντομάτα και αλάτι. Στοιχεία που μας φέρνουν στο νου παλιές ελληνικές ταινίες.
Φωτογραφικό αποτύπωμα υπάρχει άφθονο από βαφτίσια, αρραβώνες και γάμους με την αναγκαία επίδειξη της προίκας της νύφης. Φαίνεται επίσης ότι παρόλη τη φτώχεια τους, κοινό άλλωστε γνώρισμα της ελληνικής υπαίθρου μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’70, όλες οι νύφες του χωριού Σπάτα φορούσαν το παραδοσιακό λευκό νυφικό τους φόρεμα και οι άνδρες το γαμπριάτικο κουστούμι τους.
Οι γυναίκες δεν λείπουν και είναι σε πλήθος φωτογραφιών, κάτι που μαρτυρά την καλή θέση τους στην τοπική κοινωνία, αφού άλλωστε ήσαν αυτές που κρατούσαν στα χέρια τους την οικιακή οικονομία, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις του χωριού τους.
Ενημερωτική και άκρως χρήσιμη θα ήταν η παράθεση των οικογενειακών δένδρων της κάθε φαμίλιας, θεωρώ όμως ότι στην παρούσα φάση ήταν δύσκολη η καταγραφή και αποτύπωσή τους καθόσον η καθεμιά οικογένεια θα είχε πάνω από 5-10 παιδιά και με τους απογόνους τους θα χρειάζονταν πολλές σελίδες ακόμη, και περισσότερος χρόνος έρευνας. Εύχομαι στο εγγύς μέλλον, η κα Πασσά, τώρα που απαλλάχθηκε από τις έγνοιες του εργασιακού της βίου, να ξεκινήσει έναν δεύτερο γύρο της πολύτιμης προσφοράς στον γενέθλιο τόπο της και στη διατήρηση της μνήμης του χωριού της, ιδιαίτερα για τις επερχόμενες γενιές. Ας μην ξεχνάμε ότι όσο πιο πολύ γνωρίζουμε τον τόπο μας, τόσο πιο πολύ τον αγαπάμε. Και αυτός είναι ο σκοπός του βιβλίου που παρουσιάζουμε, να αγαπήσουμε όσον το δυνατόν περισσότερο το χωριό Άγιος Νικόλαος Σπάτα Αχαΐας.

Συνήθως λέμε οι συγγραφείς στο κείμενο να βάζουμε και καμιά φωτογραφία για να ξεκουράζεται το μάτι, αλλά και ως ντοκουμέντο προς επιβεβαίωση των γραφομένων. Και επειδή αυτό πράγματι συμβαίνει, φανταστείτε τι ξεκούραση και με τι μεγάλο ενδιαφέρον ξεφυλλίζει ο αναγνώστης το βιβλίο-λεύκωμα της κας Ευγενίας Πασσά. Σας πληροφορώ ότι μετά την πρώτη γρήγορη περιήγησή μου στις σελίδες του, το ξανακοίταξα και δεύτερη και τρίτη φορά και σε κάθε ξεφύλλισμα ανακάλυπτα λεπτομέρειες που η πρώτη ματιά τις είχε προσπεράσει. Σπάνια κάποιος έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί έναν τέτοιο πλούτο τοπικών φωτογραφιών και όσο κι αν ακούγεται κουραστικό, πάλι θα ξαναπώ για την πολυτιμότητα και μοναδικότητα του παρόντος λευκώματος, στην τοπική μας ιστορία και λαογραφία. Θεωρώ ότι δεν αποτυπώνει μόνο τη ζωή του χωριού, αλλά και όλης της ελληνικής επαρχίας. Γι’ αυτό και τα πρόσωπα των Σπαταίων αν και μας είναι ξένα, μας φαίνονται οικεία, ειδικά σε όσους έχουμε γεννηθεί στην επαρχία πριν την δεκαετία του ’70, αφού έχουμε ζήσει ανάλογες καταστάσεις, όπως το σκάψιμο των χτημάτων με την αξίνα, το όργωμα με τα άλογα και τα βόδια με το αλέτρι, τον θερισμό των σταχιών με το δρεπάνι, το αλώνισμα με τα ζώα γύρω από τον ξύλινο πάσσαλο του αλωνιού, τον τρύγο των αμπελιών με τις πλεχτές κοφίνες, το μάζεμα της ελιάς, το βόσκημα των προβάτων και των γαλιών, το πήξιμο του τυριού και της μυζήθρας, το πετάλωμα των αλόγων, το πλέξιμο και το κέντημα, την ύφανση στον αργαλειό και τόσες άλλες ασχολίες, που μας φαίνονται τόσο μακρινές, αλλά με ζωντανή την ανάμνηση ότι τις προλάβαμε και σε μερικές είχαμε μάλιστα πάρει μέρος.
Για το χτίσιμο των σπιτιών του χωριού και την επισκευή τους, δεν χρειάζονταν ολόκληρα συνεργεία μαστόρων, μηχανικών, σχεδίων και αδειών από τις Πολεοδομίες, όπως σήμερα. Αρκούσαν 2-3 ή περισσότεροι φίλοι-συγχωριανοί και η δουλειά τελείωνε με τραπεζώματα και φαγοπότια. Αδιάψευστος μάρτυρας πάλι το διάσπαρτο φωτογραφικό υλικό.
Δεν παραλείπονται οι φυσικές ομορφιές του χωριού και οι μαρτυρίες για τα διατηρημένα κτίρια που στέκουν αγέρωχα αψηφώντας τον χρόνο. Σε πολλά από αυτά υπάρχουν ακόμα και σήμερα χτισμένα σε κάποια γωνιά τους και τα «φυλαχτά», με τη χρονολογία οικοδόμησής τους.
Θα είναι μεγάλη παράλειψη αν δεν σημειώσω ότι σε όλες τις σελίδες του βιβλίου έχουν αποτυπωθεί στίχοι ποιημάτων, δημοτικών τραγουδιών, ανέκδοτα, γνωμικά και άλλα αποσπάσματα κειμένων, που βοηθούν τον αναγνώστη να δει το υλικό τού λευκώματος με περισσότερη ευαισθησία: «Άλλος Αμερική, άλλος Αυστραλία, παλιοί δρόμοι. Αθήνα μετά, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Γιάννενα, φύραινε το χωριό», στίχοι από ένα ποίημα του Μιχάλη Γκανά, προσαρμοσμένο από την κα Πασσά στην ενότητα για τη μετανάστευση των συμπατριωτών της.
Πολύ καλά και κατατοπιστικά είναι τα κείμενα της κας Αναστασίας Γεωργιάδη, καθηγήτριας του ΤΕΙ Πατρών για «Τα παλαιά λιθόκτιστα σπίτια του οικισμού Σπάτα Αχαΐας» και του κ. Ευάγγελου Πασσά, δασκάλου και σήμερα Διευθυντή της Α/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Αχαΐας για την «Ιστορία και τον Πολιτισμό του Αγίου  Νικολάου Σπάτων Αχαΐας».
Και το βιβλίο κλείνει τις σελίδες του με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, αρχής γενομένης με φωτογραφία του 1920, με τους ιερείς, τους τροφίμους του εκκλησιαστικού οικοτροφείου και τις διάφορες δραστηριότητές τους.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την συγγραφέα του λευκώματος, την κα Ευγενία Πασσά, που μας έδωσε τη δυνατότητα μέσω του βιβλίου της να γνωρίσουμε μια σπιθαμή Αχαϊκής γης τόσο γνωστής μας μα και τόσο άγνωστης και να την κάνουμε δική μας.