ΒΙΒΙΑΝ ΦΑΡΜΑΚΗ : ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ

 

ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ

                                                  (Αλεξάνδρου Υψηλάντη, προκήρυξη, 

                                                             24 Φεβρουαρίου 1821)

                                               

 Της ΒΙΒΙΑΝ ΦΑΡΜΑΚΗ

    Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, αρχηγός των Ελλήνων επαναστατών από το Ιάσιο της Μολδαβίας, ενώ διέσχιζε τον Προύθο, στις όχθες του ποταμού, δύο ημέρες μετά, με φωνή συνεσφιγμένη από επιθετική και πατριωτική ενέργεια, απευθύνει προς τους Έλληνες τη γνωστή εθνεγερτική προκήρυξη:

    «Η ώρα ήλθεν, ω άνδρες Έλληνες!». Προ πολλού οι λαοί της Ευρώπης, πολεμούντες υπέρ των ιδίων δικαιωμάτων και ελευθερίας μας, επροσκάλουν εις μίμησιν αυτών». 

    Ο λόγος αυτός, ως αντήχηση δονείται εις τας παρούσας περιστάσεις της Ελλάδος, ότε όλον το ελληνικόν γένος, μη υπομένον τον  βαρύν της τυραννίας ζυγόν, τον οποίον έφερεν αναιτίως αιώνας ολοκλήρους απεφάσισεν υπό την προστασίαν της Θείας Πρόνοιας, να πιάσει τα όπλα δια να αναλάβει την οποίαν απώλεσεν αυτονομίαν….

    Οι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης «προσηλώνουσαι τους οφθαλμούς» τους «εις ημάς», πλήρεις ευγνωμοσύνης δια τας προς αυτούς «ευεργεσίας» των προπατόρων μας, την αρχαιογνωστική σοφία των Ελλήνων, επιθυμούν την ελευθερίαν του Ελληνικού Έθνους.

    «Ημείς άξιοι της προπατορικής αρετής είμεθα ευέλπιδες να επιτύχωμεν την υπεράσπισιν αυτών και βοήθειαν πολλοί θέλουν έλθη δια να αγωνισθώσι με ημάς»…

    Ποία Ελληνική ψυχή θέλει αδιαφορήσει εις την πρόσκλησιν της Πατρίδος;…

    Στρέψατε τους οφθαλμούς σας, ω συμπατριώται … και ίδετε … τους ναούς καταπατημένους^. τα τέκνα μας αρπαζόμενα δια χρήσιν … της αναιδούς φιληδονίας των βαρβάρων τυράννων μας^. τους οίκους μας γεγυμνωμένους, τους αγρούς μας λεηλατισμένους και ημάς αυτούς ελεεινά ανδράποδα…».

                             (Προκήρυξη Αλ. Υψηλάντη)     

    Ο εθνεγερτικός λόγος του Αλεξάνδρου Υψηλάντη εμπυρώνει το πνεύμα των Ελλήνων πατριωτών. Ιδιαίτερα υπουργεί την δηλουμένην εύνοιαν και ενδιαφέρον, υπέρ των Ελλήνων, εις τα ξένα έθνη, όσα έγιναν «περίεργα» δι’ ημάς και εκφραστές θαυμασμού για τους αγώνας, κηρυττόμενοι τις αρετές και επαίνους προς το Ελληνικόν γένος, τόσον κατά τις παρούσες περιστάσεις όσον και προς τον πνευματικόν βίον της Ελληνικής Αρχαιότητος! 

    Τοιουτοτρόπως, κυοφορείται το ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο πριν και κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με ηθική και υλική συμπαράσταση καθιερώθηκε δε να λέγεται Φιλελληνισμός.    

    Στην αρχαιότητα ο όρος «Φιλέλλην» σήμαινε «πατριώτης». Με αυτήν την έννοια απαντάται στον Πλάτωνα (Πολιτεία, 470 κ) και στον Ξενοφώντα (Αγησίλαος, 7, 4 «καλόν Έλληνα όντα φιλέλληνα είναι»).

    Επίσης αναφερόταν σε ξένους που έτρεφαν το ενδιαφέρον προς τον ελληνικό πολιτισμό ή τους Έλληνες. Πρώτος ο Ηρόδοτος υιοθέτησε τον όρο για τον βασιλιά των Αιγυπτίων Άμασι. Ο Άμασις υπήρξε γενναιόδωρος προς τις Ελληνικές πόλεις, προσέφερε αφιερώματα. Ως ιδιαίτερα σημαντική προσφορά αυτού αναφέρεται η συμβολή του στο «χτίσιμο» του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς.

    Τον 4^ο αι. ο όρος απαντάται στη γραμματεία την εμφορουμένη από πανελλήνιες απόψεις: έτσι στον Πανηγυρικό του Ισοκράτη, «φιλέλληνες» κρίνονται όσοι αντιστάθηκαν στην Περσική προέλαση, κυρίως οι Αθηναίοι. Επίσης στον «Παναθηναϊκό» του Ισοκράτη εξέχει, ως αρετή των προγόνων του Αθηναίων, ο «Φιλελληνισμός».

    Η στάση αυτή αντιδιαστέλλεται με εκείνη των Σπαρτιατών, λόγω της καίριας συμβολής τους στους Περσικούς πολέμους, αλλά, και λόγω της στάσης τους απέναντι στις συμμαχικές τους πόλεις. 

    Σημειώνεται δε, ως σπουδαία ιστορική αναφορά στους Φοίνικες, που χαρακτηρίζονται Φιλέλληνες, διότι υιοθέτησαν τον Ελληνικό τρόπο ζωής, ή την «αττική παιδεία». 

    Το κίνημα του Φιλελληνισμού πριν από την Επανάσταση του ’21 σχετίζεται με το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τον κλασσικό Ελληνισμό, ενώ εκδηλώνεται και το ενδιαφέρον για την ανεξαρτησία της σύγχρονης Ελλάδας πριν από την επανάσταση του ’21 από περιηγητές και επιστήμονες. Ενδεικτικά αναφέρονται ο Σικελός Xavier Scrofani και ο William Etou, τελευταία έτη του 18^ου αι.

    Σημαντικό ρόλο για τη δημιουργία του φιλελληνικού ρεύματος διαδραμάτισαν οι Έλληνες της διασποράς.

    Επίσης, σημαντικός παράγων, υπήρξε η Αυλή της Αικατερίνης Β΄ της Ρωσίας, εκεί θεμελιώνεται η ιδέα της απελευθέρωσης των Ελλήνων.

    Την ιδέα αυτή, ανδρειοτέρως υπερασπίζονται και διαδίδουν ο Ευγένιος Βούλγαρης (1716-1806) και ο Βολταίρος (1694-1778), κύριοι φορείς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

    Ο τελευταίος θεωρείται ακατάβλητα υπερασπιστής της ελευθερίας της σκέψης και του λόγου. «Είμαι πραγματικά ελεύθερος σημαίνει μπορώ… είμαι ελεύθερος σημαίνει να μην κάνω μια κακή πράξη αν ο νους μου τη φαντάζεται αναγκαστικά τέτοια^. να δαμάσω ένα Πάθος αν ο νους μου μού κάνει αισθητό τον κίνδυνό του…». 

                            (Βολταίρος, Είμαι ελεύθερος;)              

    Στην αυγή των νέων ελληνικών διαμορφώσεων και αποκρυσταλλώσεων του πνεύματος της ελευθεροφροσύνης, έχει επικρατήσει το όνομα του Ευγένιου Βούλγαρη (Κέρκυρα 1716), συγγραφέας επιστημονικών έργων, μεταφραστής αρχαίων ελλήνων και ξένων έργων συγχρόνων του. 

    Στη νεώτερη εποχή ο όρος «φιλελληνισμός» μαρτυρείται για πρώτη φορά στο βιβλίο του Ιώσηπου Μοισιόδαμα (θεωρία της Γεωγραφίας, Βιέννη, 1787), ανέφερε χαρακτηριστικά. 

    «… όσον Έλληνες φιλεπιστήμονες κατοικούσιν εν ταις παραλίαις, φερ’ ειπείν, εν Σμύρνη, εν Κωνσταντινοπουπόλει, εν Θεσσαλονίκη, πάντες έχουσιν την ευκαιρίαν… δια μέσου εμπόρων Άγγλων, οίτινες ενδημούσιν εναυταίς, … επί εμπορία, … και ουκ απαξιώσουσιν παντώς μίαν υπουργίαν του φιλελληνισμού, τον οποίον απανταχού επαγγέλλονται ημίν».   

    Οι ρίζες του φιλελληνισμού αρύονται από τον κλασσικισμό και το θαυμασμό προς την αρχαία Ελλάδα.

    Ο όρος «κλασικός» χαρακτηρίζει τα πλέον σημαντικά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ως το ιστορικό υπόβαθρο και πολιτισμικό μεγαλείο αυτής: «την ελληνική εθνότητα την αρχέγονη σοφία περιγράφει το σχήμα νέων συνθηκών μέθεξης στην Ελληνικότητα με το: Έλλην ου του γένους αλλά της διανοίας, και το Έλληνες εισίν οι της ημετέρας παιδεύσεως μετέχοντες…» (Ισοκράτους, Πανηγυρικός).     

    Το φαινόμενο του φιλελληνισμού, ως Διεθνές ερείδεται και κατανοείται στο θεμέλιο της ανδρείας και μεγαλοψυχίας των Ελλήνων του απώτερου, ιστορικού παρελθόντος αυτού.

    Τούτο μετράται, μέσω της ελευθερίας και του ευψύχου της ελληνικής συνειδήσεως^. πολιτισμικό-ιστορικό επίτευγμα της ελληνικότητας «διαθλάται» δε σ’ ένα ιστορικό βάθος, την ελευθερίαν εις την κλασικήν γην της Ιλιάδος, και των Θερμοπυλών… Σ’ ένα ιστορικό βάθρο καλυμμένο από τους τάφους των Πατέρων ηρώων, μαχητών υπέρ της Πατρίδος!

… Το αίμα των τυράννων εκεί ρέει εις την σκιάν του Επαμεινώνδα Θηβαίου και του Αθηναίου Θρασυβούλου, «οίτινες» κατετρόπωσαν τους τριάκοντα τυράννους… 

    Η αντήχηση αυτού του ιστορικού μεγαλείου της Ελληνικής ψυχής και πεπροικισμένης με πνευματικήν υπεροχήν συνιστά το ιδεώδες της κλασικής αρχαιότητας.

Οι εκφραστές αυτής ήσαν τα πνευματικά κινήματα, ο ανθρωπισμός (Ουμανισμός), η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός.

    Ο ανθρωπισμός, φαινόμενον σχέσεων βίων και πολιτισμών, του αρχαίου ελληνικού αφ’ ενός και του μεταγενέστερου αφετέρου, και δη και φαινόμενον ιδιότυπον και ατομικής εκάστοτε φύσεως.

    Το σπέρμα του ανθρωπισμού στηρίζει την παιδευτική κάρπωση των κλασικών έργων και την επιστροφή στη μελέτη των πρωτοτύπων κλασικών κειμένων.

    Στο στερέωμα του πολιτισμού και την πυξίδα του προσανατολισμού του νεώτερου κόσμου κέντρο αποτελεί ο Αρχαίος Ελληνισμός.

    Η ελληνική αρχαιότητα αποτέλεσε την αφετηρία του πανευρωπαϊκού κινήματος (τέλος 17^ου αι.), του Διαφωτισμού. Πυρήνας των ιδεών αυτού υπήρξαν τα δικαιώματα του ανθρώπου: «η Ελευθερία, η ιδιοκτησία, η Ασφάλεια και η Αντίσταση στην Καταπίεση».

    Οι Έλληνες ήσαν οι αποδέκτες των ιδεών του Διαφωτισμού, παιδαγωγοί και επαναστάτες. Φορείς των ιδεών αυτών κατά κύριον λόγον οι επαναστάτες: στόχος τους η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και η εγκαθίδρυση μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης Ελλάδας. Δύο ονόματα κυριαρχούν: Ο Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής (1757-98) και ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833).

Ο καταγγελτικός λόγος του Ρήγα Φεραίου, συμπυκνώνεται στην Επαναστατική προκήρυξη, απευθύνεται δε σε όλους όσους υποφέρουν από την «αναιδή» φιληδονία των βαρβάρων», γι’ αυτό ο λαός είχε αποφασίσει να εγείρει ανδρείως τον καταβεβαρημένον τράχηλόν του, για να βροντοφωνάξει: «Τα ιερά και άμωμα δίκαια όπου θεώθέν των εχαρίσθησαν».

    Ο Κοραής πίστευε σε μια άλλη παράλληλη εκπαίδευση: στην επιστροφή στα γραπτά των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.

    Οι ρηξικέλευθες ιδέες των Ελλήνων της Διασποράς και η «ελεεινή» κατάσταση της Πατρίδος μας, τα δεινά των Ελλήνων από τα νέφη της «ημισελήνου» ασεβούς καταφρόνησης, διατράνωσαν το φιλελληνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική πριν και κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Το φιλελληνικό κύμα εκδηλώθηκε ασφαλώς με τη μεγαλύτερή του ένταση στη Γαλλία όπου ο φιλελληνισμός είχε βαθιές ρίζες.

    Η πρώτη οργανωμένη αποστολή Φιλελλήνων έφτασε στην επαναστατημένη Ελλάδα τον Ιούνιο του 1821 με έξοδα του Δημητρίου Υψηλάντη.

    Ενδεικτικά αναφέρονται ονόματα μεγάλων Φιλελλήνων: 

·                     Τόμας Γκόρντον (1788-1841), Βρετανός, συνταγματάρχης, ιστορικός, έφτασε στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 1821, με όπλα και πυρομαχικά,     

·                     Σαντόρε ντι Σανταρόζα (1783-1825), Ιταλός στρατιωτικός, επαναστάτης, σκοτώθηκε κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821,

·                     Φρανσουά Ρενέντε Σατωμπριάν, Γάλλος συγγραφέας, πολιτικός, διπλωμάτης, δημοσίευσε το έργο «Σημείωμα για την Ελλάδα» και το «Κάλεσμα υπέρ της υπόθεσης των Ελλήνων», 

·                     Βίκτωρ Ουγκώ (1802-1885), Γάλλος μυθιστοριογράφος, ποιητής, δραματουργός. Στην ποιητική του συλλογή: «Τα Ανατολίτικα» αναφέρθηκε σε κορυφαία γεγονότα (Η σφαγή της Χίου), 

·                     Λόρδος Βύρων (1788-1824). Η συμβολή του στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας υπήρξε πολύπλευρη και σημαντική.     

Τροφοδότης του φιλελληνισμού είναι η λογοτεχνία και η τέχνη. Ο θάνατος του λόρδου Βύρωνα, στο Μεσολόγγι στρατεύει τα ρομαντικά πνεύματα στην ελληνική επανάσταση. Τα κατορθώματα των αγωνιστών γίνονται στίχοι, διήγηση, εικόνα, απαθανατίζοντας την υψηλοφροσύνη των Ελλήνων.

    Τα τραγικά γεγονότα του Μεσολογγίου πέρασαν στο δράμα: «Η άλωση του Μεσολογγίου του Αιμίλιου Σουβέστρ». Στις 10 Απριλίου 1828, ανεβαίνει το δράμα του Ντ’ Οζανώ: «Η τελευταία ημέρα του Μεσολογγίου».

Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός στις 25 Μαΐου 1821, η πρώτη γνωστή επικοινωνία με τους πολίτες των Η.Π.Α., μέσω της έκκλησης βοηθείας του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, προέδρου της Μεσσηνιακής Γερουσίας. Επίσης, σοβαρό το γεγονός της επιστολής του Κολοκοτρώνη (5 Ιουλίου 1826), δημοσιευθείσης στις αμερικανικές εφημερίδες ως εξής: «Η Ελλάδα είναι ευγνώμων για τη φιλανθρωπία των χριστιανών αδελφών μας στον Αγώνα μας…».

    Ο γνωστός Ελληνολάτρης ποιητής Βίλχελμ Μίλλερ (Muller) σημασιολογεί με τον εύρωστο λόγο του το υπέροχο μεγαλείο του αγωνιζομένου Ελληνικού γένους, όπως σφραγίστηκε στη συνείδηση των Φιλελλήνων, στο περίφημο δίστιχο, αρχή και τέλος του έργου: «Η Ελλάς και ο Κόσμος».

            Χωρίς την ελευθερία, τί θα ήσουν Ελλάς;

             Χωρίς εσέ, τί θα ήταν ο Κόσμος;