ΛΕΩΝΙΔΑ Γ.ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ:BIBΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ-ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Χ.ΜΠΑΣΕΤΑ: «ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ ΣΤΑ ΥΣΤΕΡΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ-ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ»

 

BIBΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ-ΚΡΙΤΙΚΗ

 

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Χ.ΜΠΑΣΕΤΑ:

«ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ ΣΤΑ ΥΣΤΕΡΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ-ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ»

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΩΝ»

(Συμβολή σε μια επανάγνωση της Ηλειακής τοπικής ιστορίας)

Εκδόσεις ΛΕΙΜΩΝ ΑΘΗΝΑ  2023.

 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΛΕΩΝΙΔΑ Γ.ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ  Προέδρου Εταιρείας Λογοτεχνών

                                                                                      

Προ των εορτών των Χριστουγέννων έλαβα με μια ιδιαίτερα φιλική-τιμητική αφιέρωση το βιβλίο του συμπατριώτη (από το Χελιδόνι Ηλείας) Κωνσταντίνου Μπασέτα με τον τίτλο: «Χωριά της Ηλείας στα ύστερα Βυζαντινά και μεταβυζαντινά-Οθωμανικά χρόνια» και φυσικά τον ευχαριστώ ιδιαιτέρως.

Μάλιστα με ικανοποίηση έλαβα  τηλεφωνική του πρόταση να είναι ένας από τους παρουσιαστές του βιβλίου του στο Kουρβισιάνειο  Πολιτιστικό Κέντρο της Γαστούνης, μια από τις πιο μεγάλες περιοχές που καταλαμβάνει μαζί με εκείνη του Πύργου, η  εργασία του.

Και φυσικά δεν είχα κανένα λόγο να  αρνηθώ μια και με την εργασία του αυτή μας φέρνει  πλείστες όσες  πληροφορίες που είναι απόλυτα χρήσιμες σε όλους εμάς, που ασχοληθήκαμε  και συνεχίζουμε  να  ασχολούμαστε  με την καταγραφή τοπικών ιστοριών που   μας ενδιαφέρει απόλυτα  και  μας απασχολεί το παρελθόν του τόπου μας.

Βεβαία αρχικά θέλω να κάνω μια τοποθέτηση-παρατήρηση  πάνω στον τίτλο του έργου.

Ο  όρος και ο χαρακτηρισμός της περιόδου κατάκτησης των περιοχών της Ηλείας χαρακτηρίζεται ως Βυζαντινός και μεταβυζαντινός.

Η κατάκτηση της Ελλάδος και ειδικότερα των Ελληνικών πόλεων (Αχαϊκης Συμπολιτείας) από τους Ρωμαίους σήμανε το τέλος της Ελληνικής κυριαρχίας, οπότε έχουμε πλέον   και μιλάμε  για  Ρωμαϊκή περίοδο.

Μετά την διάσπαση  της Ρωμαϊκής  Αυτοκρατορίας σε Ανατολική (Κωνσταντινούπολη) και Δυτική (Ρώμη) η περιοχή μας υπήρξε Θέμα σα να λένε Νομαρχία  της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας άσχετα εάν κάποιοι-ελάχιστοι ιστορικοί της τελευταίας περιόδου ομιλούν για  Βυζαντινή  περίοδο. Ίσως η καθιέρωση  χρήσης της Ελληνικής γλώσσας , ενέργεια με  πολιτική σημασία, μια και οι περιοχές που δέσποζε η Ανατολική Αυτοκρατορία μιλούσαν την Ελληνική γλώσσα. Ίσως θα ήταν σκόπιμη η αναφορά της περιόδου ως Ενετοκρατία-Φραγκοκρατία μια και οι περιοχές μας μετά την Ρωμαϊκή-Βυζαντινή κατά το συγγραφέα περίοδο έχουμε την πρώτη  αλλά και την δεύτερη  Οθωμανική κατάκτηση, περιόδους για τις οποίες γίνεται αναλυτικά   λόγος στο έργο του κ. Κωνσταντίνου Χ. Μπασέτα.

Αυτές οι    εισαγωγικές παρατηρήσεις  δεν αποτελούν τίποτε περισσότερο από την αντιμετώπιση της ιστορικής πραγματικότητας και  δεν μειώνουν επ’ ουδενί το έργο του συγγραφέα. Απλά είμαι από εκείνους που δεν δέχονται τον χαρακτηρισμό της περιόδου ως Βυζαντινής.

 Θα μου επιτραπεί  βεβαίως να σημειώσω δύο λόγια για το συγγραφέα:.

Ο  φίλος Κωνσταντίνος Μπασέτας γεννήθηκε στο Χελιδόνι Ηλείας, της επαρχίας Ηλείας.

Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Τριπόλεως, από την οποία πήρε πτυχίο δασκάλου, και στο Πανεπιστήμιο του Freiburg της Γερμανίας, από το οποίο πήρε τον τίτλο Magister Artium στα Παιδαγωγικά, την Ψυχολογία και Φιλοσοφία.

Το έτος 1990 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Παιδαγωγικής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Δίδαξε επί σειράν ετών σε δημοτικά σχολεία, και  ως Καθηγητής των Παιδαγωγικών στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης, στις σχολές Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, καθώς και σε μεταπτυχιακά τμήματα σπουδών.

 Διετέλεσε Σχολικός Σύμβουλος   Δημοτικής Εκπαίδευσης.

 Έγινε Καθηγητής της Παιδαγωγικής Ψυχολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο οποίο δίδαξε, ως τη συνταξιοδότηση του, επί είκοσι  έτη.

 Είναι συγγραφέας πολλών επιστημονικών άρθρων και μελετών, κυρίως ψυχοπαιδαγωγικού περιεχομένου.

 Από τις εκδόσεις «Διάδραση» κυκλοφορούν  τα βιβλία του: Ψυχολογία της μάθησης, Παιδαγωγική αλληλεπίδραση στο σχολείο και Γνωστικές – πραξιακές θεωρίες μάθησης και σχολική πρακτική.

Το βιβλίο αναφέρεται στην τοπική ιστορία του χωριού Χελιδόνι Ηλείας από της πρώτης γραπτής μαρτυρίας για την ύπαρξή του, το έτος 1364, ως σήμερα.

 Υπάρχουν όμως αναφορές και στην ιστορία άλλων χωριών της περιοχής και κυρίως των λεγόμενων ωλενιακών χωριών, όπως του Γουμέρου και της Ωλένης στα χρόνια της Α’ Τουρκοκρατίας.

Aπo σχετική αναφορά στους τίτλους  σπουδών του κ. Μπασέτα δεν προκύπτει κάποια ειδική επιστημονική η άλλη εξειδίκευση του περί την ιστορία τη δημογραφία και την οικονομία. Παρ’ όλα αυτά καταπιάνεται και μας παρουσιάζει μια σπουδαία εργασία-μελέτη  και εκεί έγκειται και στο σημαντικό του εγχειρήματος.

Στο  προλογικό σημείωμά του ο καθηγητής νεώτερης Ελληνικής ιστορίας Γεώργιος Νικολάου χαρακτηρίζει τη μελέτη του κ.Μπασέτα,  «συμβολή στην επανάγνωση της Ηλειακής τοπικής ιστορίας, την οποία και εντάσσει στο έντονο ενδιαφέρον που παρατηρείται στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες».Ο φίλος συμπατριώτης κ.Μπασέτας με  το υπό παρουσίαση βιβλίο του μας προσφέρει ένα έργο ζωής. Αυτό το έργο του πήρε σημαντικό χρόνο από τη ζωή του. Δικαιολογημένα το χαρακτηρίζω  προσωπικά  ως έργο ζωής. Βέβαια αποτελεί απόδειξη της  αγάπης του στον τόπο που γεννήθηκε την Ηλεία. Σήμερα δίνεται σε μας σήμερα η ευκαιρία να μάθουμε για κάθε χωριό της χρονικής περιόδου που καταλαμβάνει η μελέτη του, τον αριθμό των κατοίκων, τα ονόματα-επώνυμα που εκείνη την περίοδο χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι, την οικογενειακή κατάσταση, άγαμοι, έγγαμοι χήρες, τα προϊόντα που παρήγαγε κάθε χωριό και τον φόρο που κάθε χωριό που εκκαλείτο να καταβάλει στον κυρίαρχο είτε αυτός ήταν Φράγκος, ή Ενετός είτε Μωαμεθανός. Εκείνο ακόμη που μας πληροφορεί και έχει μεγάλη σημασία είναι η εθνολογική  σύνθεση κάθε χωριού. Ο έλεγχος των κατάστιχων ήταν μια κοπιώδης εργασία και η αποτύπωση-μετάφραση σημαντικό έργο το οποίο ο συγγραφέας κ. Μπασέτας επιφορτίσθηκε.

Ο αγαπητός μας κ.Μπασέτας στην εργασία του εξετάζει όπως σημειώσαμε 94 χωριά από τα οποία ξεχωρίζει 32 συνολικά και τα κατατάσσει εθνολογικά σε  ελληνικά χωριά και 62  και από την ομάδα των Αρβανιτών .Σ’ αυτό το σημείο να κάνω μια αναφορά στην ύπαρξη τόσο πολλών χωριών αρβανιτών στην περιοχή που πραγματεύεται ο φίλος μας  στο έργο του.

Ο Ελληνισμός, γράφει ο   Μπεράρ στο έργο του, «Τουρκία και Ελληνισμός » δεν είναι υλική κατασκευή ούτε προϊόν της φύσης. Τα άλλα έθνη δημιουργήθηκαν σχεδόν παρά τη θέλησή τους από την τύχη, το κλίμα, την εξωτερική δύναμη ανθρώπων και πραγμάτων. Ο Ελληνισμός πλάθεται μόνος του, είναι έργο πνεύματος, είναι λιγότερο υλικό από όλα τα ανθρώπινα έργα.

Αντίθετα ο Φαλμεράϋερ στο έργο του «Περί της καταγωγής των  σημερινών Ελλήνων» αναφέρει ότι ο  Ελληνικός λαός,  που πριν από τον Τρωικό πόλεμο έως τον έκτο μ. Χ αιώνα κατοίκησε   την Πελοπόννησο και τη χερσαία χώρα βορειότερα, δεν υπάρχει πια σήμερα. Ατυχείς περιστάσεις κάθε είδους επέφεραν την τελειωτική παρακμή του, τον  περιορισμό του σε τελείως ασήμαντα υπολείμματα και την επιμιξία του με ξένους, ώστε να σβήσει ολοκληρωτικά ο αρχικός του χαρακτήρας και να εξαλειφθούν, μέσα στο γενικό  μετασχηματισμό ακόμη και τα τελευταία  ίχνη του αρχαίου ελληνικού βίου...Ας εξακολουθεί να λέγεται η χώρα των Γραικών Ελλάς και οι κάτοικοί της Έλληνες. Είναι όντως Έλληνες, αλλά νεωτέρας διαπλάσεως, αναπνέουν ελληνικούς αγέρηδες και ο ήλιος του Περικλή λάμπει ακόμα πάνω από τα κεφάλια τους.»

Είναι γεγονός ότι καμιά φυλή στην πολυτάραχη ιστορία της ανθρωπότητας, δεν μπόρεσε να αποφύγει την επιμιξία. Όσοι σήμερα ισχυρίζονται ότι είναι φυλετικώς απ’ ευθείας απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων ή των Λατίνων ίσως αγνοούν την ιστορική αλήθεια: ότι  τόσο το  αρχαίο Ελληνικό Έθνος, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία όσο και το Βυζάντιο δεν υπήρξε ποτέ ομοιογενές, αλλά αποτελούσε ένα μείγμα  φυλών,  και εθνοτήτων .

        Όταν το πρώτο κύμα των Δωρικών φύλων ήλθε στη χερσόνησό μας από τις κοιλάδες του Ίστρου,  ασφαλώς δεν βρήκε το χώρο ακατοίκητο. Τόσο στα παράλια,  στα  νησιά,  όσο  και στο εσωτερικό  του ήταν ήδη εγκατεστημένες πανάρχαιες φυλές .  Ήταν άνθρωποι μελαχρινοί και μικρόσωμοι. Είχαν τη δική τους γλώσσα, το δικό τους σύστημα γραφής το δικό τους πολιτισμό. Αυτά  άλλωστε απέδειξαν  και οι ανασκαφές  της Κνωσού και της Φαιστού.

        Οι Δωριείς  που εγκαταστάθηκαν στην χερσόνησο ήταν ψηλοί, ξανθοί, και  πολεμοχαρείς. Ασφαλώς σαν κατακτητές   εξολόθρεψαν  ένα μεγάλο μέρος  αυτοχθόνων. Οι επιζήσαντες    ήλθαν σε επιμιξία με τους εποίκους Δωριείς. Από αυτή την ανάμειξη των δύο φυλών προέκυψε το Ελληνικό Έθνος που υπάρχει μέχρι σήμερα.

        

 Ο  ισχυρισμός ότι  το έθνος των Ελλήνων αν  και πέρασαν τόσοι αιώνες έκτοτε δεν υπέστη καμιά επιμιξία σίγουρα αποτελεί ιστορική ανακρίβεια και επιστημονική καπηλεία.

        Η φυλή γεννιέται από βιολογικούς και μόνο παράγοντες ενώ το Έθνος  είναι δημιούργημα πολλών  άλλων παραγόντων,  γεωγραφικών ,ιστορικών ,πολιτισμικών , οικονομικών    και εκδηλώνεται με τη  σφυρηλάτηση  μιας Εθνικής Συνείδησης στα διαφορετικής φυλετικής καταγωγής άτομα.

Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Η. Π .Α . που αποτελούν ένα συνονθύλευμα λαών, γλωσσών, φυλών, θρησκειών και πολιτισμών και παρ’ όλα αυτά έχουν  αποκτήσει μια εθνική συνείδηση  των Αμερικανών.

  Θα επιχειρήσουμε μια αναφορά  στην περιοχή μας  όπου εγκαταστάθηκαν ανά τους αιώνες,  χιλιάδες Αλβανοί  και θα κάνουμε λόγο μόνο γι’ αυτή  την εθνότητα. 

 Σύμφωνα με την «Ιστορία του νέου Ελληνισμού» του  Απόστολου Βακαλόπουλου η πρώτη παρουσία Αλβανών τοποθετείται χρονικά στα έτη 1348 και 1380 όταν Δεσπότης της Πελοποννήσου ήταν ο Μανουήλ Κατακουζηνός. Ο πραγματικός όμως εποικισμός  Αλβανών συντελείται το 1383-1407 επί Θεόδωρου Α΄ Παλαιολόγου.

  ΄    Έχει καταγραφεί ιστορικά ότι μόνο το 1394 περίπου 10.000 Αλβανοί με τις γυναίκες τους, τα παιδιά και τα ζώα τους πιεζόμενοι από την προώθηση των Τούρκων πήραν άδεια και εγκαταστάθηκαν ειρηνικά στους νομούς Αχαΐας , Ηλείας και  Αρκαδίας.

       Η δεύτερη εποίκηση Αλβανών στην Αχαΐα  έγινε  το 1418 μετά την κατάλυση, από τον Κάρολο Α΄  Τόκκο, της κυριαρχίας των Αλβανών στην Αιτωλία και Ακαρνανία.

       Ας  δούμε  όμως  τι απέμεινε  κατά  τον 19^ο Αιώνα από αυτούς τους εποικισμούς.

 Από τα στοιχεία  που παραθέτει ο  αείμνηστος συμπολίτης μας  ιστορικός συγγραφέας Χρήστος Κορύλλος στο  Βιβλίο του «ΧΩΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ - Νομός Αχαΐας», προκύπτουν τα εξής  αποκαλυπτικά,  για τον Αλβανικό πληθυσμό που  διαβιώνει στο νομό μας  το  έτος 1902:

Στις  επαρχίες Πατρών και Καλαβρύτων υπάρχουν χωριά με αμιγώς Αλβανικό πληθυσμό που μιλούν  την Αλβανική γλώσσα.

  Ο νομός   είχε  συνολικό πληθυσμό 144.826 κατοίκους  και από αυτούς 6.564 ήταν  Αλβανοί.

 Ειδικότερα  η μεγαλύτερη αναλογία Αλβανών υπήρχε  στην περιοχή του  Δήμου Δύμης.

 Σε συνολικό πληθυσμό  10.201 κατοίκων   υπήρχαν 2.613 Αλβανοί, δηλαδή περίπου 25% του πληθυσμού του.

       Το ερώτημα που εύλογα μπορεί να διατυπωθεί   μετά απ’ αυτά  τα στοιχεία  είναι: τι απέγιναν   από τότε  αυτοί οι Αλβανοί ;

        Την απάντηση στο ερώτημα , δίνουν  οι ίδιοι με την εν γένει συμπεριφορά  τους.

       Αφομοιώθηκαν φυλετικώς και εθνολογικώς με τους  Έλληνες και απέκτησαν  Ελληνική εθνική συνείδηση.

        Έπαψαν με τον καιρό να λέγονται  Αλβανοί και μετά τον εκχριστιανισμό τους   ονομάσθηκαν   Αρβανίτες. Σήμερα πλέον δεν μιλάει κανείς για Αρβανίτες. Οι  φυλετικές προσμίξεις ετών, επιτάχυναν την αφομοίωση τους. Σήμερα η λέξη Αρβανίτης μόνο ως  επώνυμο απαντάται .

       Το παράδοξο πλέον της υποθέσεως είναι, πως οι αφομοιωθέντες, σημερινοί ακραιφνείς  Έλληνες ,δεν επιτρέπουν στους νέους εποίκους Αλβανούς να αφομοιωθούν. Έτσι αντί να βοηθήσουν στην αφομοίωσή τους με το να  επιτρέψουν στους νεαρούς  Αλβανούς  να κρατήσουν τη σημαία μας, με  περηφάνια ,όπως οι ίδιοι δηλώνουν και δικαιούνται άλλωστε κατά τον ισχύοντα νόμο,  ανεμίζουν οι ίδιοι   τη σημαία  της ξενοφοβίας, και  του ρατσισμού   σ’ ολόκληρη την  Ελληνική επικράτεια.

Μ’ αυτή τους τη συμπεριφορά  δημιουργούν τις προϋποθέσεις  για να μην αφομοιωθούν ποτέ  οι  νέοι συμπολίτες  μας, και  αντίθετα να γίνουν   πιθανώς ,κάποια  στιγμή  οι πλέον επικίνδυνοι αντίπαλοι. 

Οι Έλληνες  στο διάβα των αιώνων   σε πείσμα των καιρών,  και των δυσοίωνων προβλέψεων,   επέδειξαν συνοχή και  αντοχή σαν Έθνος αλλά και  ικανότητα  στην αφομοίωση διαφόρων φυλών και εθνοτήτων.

       Οι δάσκαλοί μας στους οποίους στηρίζουμε το μέλλον μας ως λαός και ως Έθνος,   είναι υποχρεωμένοι  να διδάξουν  στα παιδιά μας ,πως ο Ελληνικός πολιτισμός  αλλά και ο Χριστιανισμός που κάποιοι οψίμως τον επικαλούνται,  διακρίνονται για  την Οικουμενικότητά τους και τον ανθρωπισμό τους. Αυτή είναι η μεγαλοσύνη  των Ελλήνων. Κι αυτό το δρόμο θα πρέπει να συνεχίσουμε μέσα στην Ευρώπη των Λαών, των φυλών και των εθνοτήτων με τη διατήρηση των ιδιαιτεροτήτων μας, των ηθών και των παραδόσεών μας.

Η εργασία του φίλου μας κ. Μπασέτα όπως μας παραδόθηκε μετά από μακροχρόνια κυοφορία, μας βοηθά πολύ περισσότερο σήμερα που οι επαπειλούμενοι κίνδυνοι είναι εμφανείς και ίσως επιβάλλεται να τους αντιμετωπίσουμε με θάρρος αποφασιστικότητα και χωρίς ξενοφοβία και ασύνετους εθνικισμούς.

 Και μη ξεχνάμε πως μόνοι μας και με ισχυρό πιστεύω  στην ευρωπαϊκή οικογένεια μπήκαμε σε ένα καμίνι εθνοτήτων και έχουμε υποχρέωση να φανούμε ανθεκτικοί στις εξωθεν πιέσεις και συνεκτικοί στα δικά μας πιστεύω και τις δικές μας παραδόσεις.