TAKH TΣΟΝΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960

 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960

 

(Oμιλία του Τάκη Τσονάκα στον Κύκλο των Φιλολογικών βραδινών της Εταιρείας Λογοτεχνών 23-12-2024)

 

              Η δεκαετία του ;60 είναι ίσως μία από τις πιο συγκλονιστικές δεκαετίες της νεότερης

ιστορίας για την Ελλάδα.

 Είναι μία δεκαετία γεμάτη πολιτικά και κοινωνικά κινήματα,έντονες πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές, αλλαγές στη νοοτροπία, στα ήθη και

έθιμα, ρήξεις, αμφισβητήσεις, εντάσεις και αντιφάσεις.

Γίνονται έργα τουριστικών υποδομών, ιδιαιτέρως στην πρωτεύουσα, όπως η πλαζ της Βουλιαγμένης, η οποία εγκαινιάζεται τον Αύγουστο του 1960 παρουσία του

Κωνσταντίνου Καραμανλή, η Ακτή του Αγίου Κοσμά, το ξενοδοχείο «Μον Παρνές», στα  εγκαίνια του οποίου, το καλοκαίρι του 1961, εκτός από τον Κ. Καραμανλή, ο οποίος ήταν θερμός υποστηρικτής του έργου, παραβρίσκονται πάνω από 700 άτομα. Το

ξενοδοχείο Χίλτον εγκαινιάζεται στις 21.4.1963 και από τις πρώτες μέρες της λειτουργίας του αρχίζει να έχει διάσημους επισκέπτες και να συγκεντρώνει στους

χώρους του όλη την κοσμική Αθήνα της εποχής. Μαζί με το Χίλτον, τοπόσημο πλέον της περιοχής, εγκαινιάζεται και μία νέα διεύθυνση κατοικίας, η «πίσω από το Χίλτον». 

Επίσης κατασκευάζονται οι πρώτοι ανισόπεδοι κόμβοι προς διευκόλυνση της κυκλοφορίας και γίνονται διαπλατύνσεις δρόμων. Όσοι δε Αθηναίοι θέλουν να

αποφύγουν το περπάτημα ή το σκαρφάλωμα στον Λυκαβηττό προκειμένου ν’ απολαύσουν την υπέροχη θέα, χρησιμοποιούν από το 1965 το τελεφερίκ, το οποίο

κατασκευάστηκε παρ’ όλες τις αρχικές αντιδράσεις και αντιρρήσεις.

Εμβληματικά κτίρια, εκφράσεις του μοντέρνου πνεύματος του Bauhaus, όπως το κτίριο της Αμερικάνικης Πρεσβείας σε σχέδια του Γκρόπιους (1961), οικοδομούνται και γίνονται τοπόσημα της Αθήνας. Μαθητής του Γκρόπιους, ο αρχιτέκτων Ι.

Δεσποτόπουλος, κερδίζει το πρώτο βραβείο πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για το Πνευματικό Kέντρο της Αθήνας το οποίο, αν και δεν ολοκληρώθηκε στην αρχική του μορφή, στεγάζει πλέον το Ωδείο Αθηνών.

Τον Οκτώβριου του 1960 ένα νέο μουσείο εμφανίζεται στην πόλη, το Ιστορικό Μουσείο, το οποίο στεγάζεται στο κτίριο της Παλιάς Βουλής στην οδό Σταδίου. Το

1964 αρχίζει ο σχεδιασμός του Πολεμικού Μουσείου και την ίδια χρονιά θεμελιώνεται από τον Γεώργιο Παπανδρέου το Μέγαρο Εθνικής Πινακοθήκης και

Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Το Α΄ Τμήμα του κτιρίου ολοκληρώνεται το 1968 και αρχίζει να λειτουργεί το 1969.

Στη δεκαετία του 60 έγιναν και μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Λόγω του φαινομένου της πολυκατοικίας, παρατηρείται μία συγχώνευση των κοινωνικών στρωμάτων. Ο «καλός κόσμος» ζει σε μεγάλα, άνετα διαμερίσματα, στα ρετιρέ, αλλά συμβιώνει και

συνυπάρχει στους κοινόχρηστους χώρους με «λαϊκούς» ανθρώπους που μένουν στους χαμηλούς ορόφους. Νέα «μεγάλα τζάκια» εμφανίζονται με ανθρώπους των οποίων το όνομα δεν συνδέεται τόσο με ευεργεσίες, όπως τα προηγούμενα χρόνια, όσο με την οικονομική τους επιφάνεια, τις επαγγελματικές και κοινωνικές τους δραστηριότητες.

Η μορφή της παραδοσιακής οικογένειας αλλάζει και μαζί με αυτήν αλλάζουν ή καταργούνται διάφοροι εθιμοτυπικοί κανόνες. Οι περισσότεροι γάμοι γίνονται πια από έρωτα και όχι από συνοικέσιο αλλά τα διαζύγια αυξάνονται. Οι γυναίκες απελευθερώνονται, σπουδάζουν, εργάζονται, κατακτούν θέσεις σε τομείς που θεωρούντο ανδρικοί, λείπουν αρκετές ώρες από το σπίτι.

Οι νέοι ρυθμοί της ζωής δυσκολεύουν την καθημερινή συνεύρεση για φαγητό γύρω από το οικογενειακό τραπέζι, το οποίο στρώνεται πια περισσότερο τις Κυριακές ή τις

γιορτές, συνήθεια όμως που εξακολουθεί να έχει διαχρονική αξία. Η νεολαία είναι πιο δυναμική, πολιτικοποιείται, βγαίνει στο προσκήνιο με τις πολιτικές οργανώσεις και συλλαλητήρια. Εκφράζεται έντονα και ελεύθερα και διασκεδάζει κυρίως στις μπουάτ. Ο «τεντιμποϊσμός» βρίσκεται σε έξαρση, φαινόμενο που προβάλλεται και μέσα από ταινίες, όπως ο Κατήφορος του Γ. Δαλιανίδη. Σε έξαρση όμως βρίσκονται και τα αφροδίσια νοσήματα. Επίσης, η μεγάλη εσωτερική μετανάστευση αρχίζει να δημιουργεί ανησυχητικά φαινόμενα στην δημόσια ασφάλεια.

Οι φούστες των γυναικών κονταίνουν, ποιος δεν έχει ακούσει τις γιαγιάδες να λένε «θα ρίξει φωτιά ο Θεός και θα μας κάψει», αλλά και οι μανάδες την ώρα που έφευγε

η κόρη για διασκέδαση «φοράς τίποτα από κάτω μωρή;» Και τα μαλλιά των αγοριών μακραίνουν. Αρχικά αντιμετωπίστηκε σαν ένδειξη μειωμένου ανδρισμού. Το μίνι είναι το σύμβολο της δεκαετίας καθώς και τα παντελόνια, κολλητά ή κάπρι. Η Όντρεϊ Χέμπορν, μέσα από την ταινία Breakfast at Tiffanys, βάζει το μικρό μαύρο φόρεμα (the little black dress) σε κάθε γυναικεία γκαρνταρόμπα. Οι Ελληνίδες αντιγράφουν τα ταγεράκια και τα μαντώ της Τζάκι Κέννεντι και οι μπλούζες ζιβάγκο, τα εμπριμέ ρούχα, τα εντυπωσιακά παλτό, οι μπότες αλλά και τα παπούτσια με χαμηλό τακουνάκι, τα μεγάλα γυαλιά ηλίου, τα χρωματιστά καλσόν, τα μαντήλια, συνθέτουν

το στιλ της δεκαετίας. Το μακιγιάζ γίνεται έντονο με μακριές ψεύτικες βλεφαρίδες και μάσκαρα, ενώ τα χείλη βαμμένα με απαλά χρώματα. Τα μαλλιά σε μπούκλες,

χαμηλούς κότσους ή με το χτένισμα κυψέλη, που δίνει υπερβολικό όγκο στην κορυφή του κεφαλιού. 

Οι άντρες σταματούν να φοράνε καπέλα και αυτό σημαίνει και το τέλος πολλών επιχειρήσεων πιλοποιίας. Στενά παντελόνια, παντελόνια με φαρδιά ρεβέρ τα

λεγόμενα καμπάνα, μεσάτα σακάκια, καρό ή λουλουδάτα πουκάμισα και ζιβάγκο με γιακά, πουλόβερ με χοντρή πλέξη, γραβάτες φαρδιές με σχέδια και ρίγες είναι μερικά

από τα χαρακτηριστικά της ανδρικής μόδας της δεκαετίας. Ο ταλαντούχος σχεδιαστής Γιάννης Τσεκλένης ανοίγει τις πρώτες του μπουτίκ στην Αθήνα με τις δημιουργίες του

να πωλούνται και εκτός συνόρων και η ελληνική μόδα να αρχίζει να κατακτά μία θέση στον σύγχρονο διεθνή κόσμο. 

Τη δεκαετία του 1960 η διαφήμιση μπαίνει για τα καλά στη ζωή των Ελλήνων, οι οποίοι κατακλύζονται από διαφημιστικές καμπάνιες εταιρειών για χιλιάδες

καταναλωτικά προϊόντα. Καταχωρήσεις για αυτοκίνητα, για ηλεκτρικές συσκευές, για υφάσματα, καλλυντικά, τρόφιμα, ποτά και άλλα καταναλωτικά προϊόντα

καταλαμβάνουν χώρο στις εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής. Οι διαφημίσεις με τις ηλεκτρικές σκούπες Hoover, τα ψυγεία ΠΙΤΣΟΣ, τα πλυντήρια, τα απορρυπαντικά, τις ξυριστικές μηχανές προσπαθούσαν να πείσουν το κοινό να παρατήσει τις παραδοσιακές σκούπες, τις παγοκολόνες, τις σκάφες και τα πλυσταριά αλλά και τα

ξυράφια και τα ξυραφάκια.

Το τηλέφωνο μπαίνει για τα καλά στη ζωή των Ελλήνων και αρκετά νοικοκυριά αποκτούν, μετά από αρκετές δυσκολίες, τηλεφωνικές συνδέσεις. Άλλη μία

συσκευή, η τηλεόραση, εισβάλλει στα σπίτια με την πρώτη δίωρη τηλεοπτική εκπομπή από το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας να γίνεται το 1966. Tα τρανζιστοράκια φέρνουν, όπως διαφήμιζε η Φίλιπς, τη χαρά στο σπίτι και στην εξοχή.

Η δεκαετία του 1960 είναι σημαντική και για τον τουρισμό, ο οποίος γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Η Ελλάδα γίνεται γνωστή για τις φυσικές ομορφιές της, τον πολιτισμό αλλά και τη ζωή της και αρχίζει να αποτελεί προσφιλή προορισμό για γνωστές προσωπικότητες απ’όλο τον κόσμο.

Η διάσημη ελληνίδα πριμαντόνα Μαρία Κάλλας εμφανίζεται το 1960 στην Επίδαυρο, τραβώντας σαν μαγνήτης το φιλότεχνο κοινό από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό.

Γνωστοί ηθοποιοί (Γκρέκορι Πεκ, Άντονι Κουίν) έρχονται στη Ρόδο για τα γυρίσματα της ταινίας «Τα κανόνια του Ναβαρόνε» (1961). 

Το 1961 η Τζάκι Κένεντυ επισκέπτεται για πρώτη φορά την Αθήνα και ξεναγείται μεταξύ άλλων στην Ακρόπολη και στο Τατόι. 

Στο επόμενο ταξίδι της στην Ελλάδα, δύο χρόνια αργότερα, θα γνωριστεί με τον Αριστοτέλη Ωνάση, γνωριμία που θα καταλήξει πέντε χρόνια μετά, στον «γάμο του αιώνα» και ένα προγαμιαίο συμβόλαιο που ακόμη

και σήμερα προκαλεί ίλιγγο. 

Η Μαργκότ Φοντέιν και ο Ρ. Νουρέγιεφ μαγεύουν το αθηναϊκό κοινό στο Ηρώδειο τον Αύγουστο του 1963 και η φιλαρμονική της Βιέννης, υπό τη διεύθυνση του Χ. Φον

Κάραγιαν, δίνει τέσσερεις παραστάσεις τον Σεπτέμβριο του 1963 στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ο Βιτόριο Γκάσμαν έρχεται στην Αθήνα για να παραστεί στην πρεμιέρα της

ταινίας του Ντίνο Ρίζι «Ο Φανφαρόνος», όπου πρωταγωνιστεί. Εκτός από ανθρώπους της showbiz, επιφανείς ξένοι επισκέπτονται την Αθήνα, μεταξύ αυτών ο Τσόρτσιλ, ο Ντε Γκολ, η Σοράγια, o Γουλτ Ντίσνεϋ, ο συγγραφέας Τζ. Κρόνιν.

Όσον αφορά το πολιτικό σκηνικό, η δεκαετία του 60 είναι πλούσια σε γεγονότα που σημάδεψαν ανεξίτηλα τη νεότερη ιστορία, με ιδιαίτερα μελανό σημείο τα τρία

τελευταία χρόνια. Και ενώ οι Έλληνες περιμένουν τις εκλογές τον Μάιο του 1967 από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Ι. Παρασκευόπουλου, ξυπνούν το πρωί της 21^ης Απριλίου με τα τανκς στους δρόμους της Αθήνας και το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών να βάζει στον γύψο ολόκληρη τη χώρα, καταλύοντας τη δημοκρατία

και κηρύσσοντας τη δικτατορία.

Με το «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν» μπαίνουν περιορισμοί και λογοκρισία σε κάθε μορφή έκφρασης, όπως ο τύπος, η λογοτεχνία, η μουσική, το θέατρο, και αρχίζει μία περίοδος τρομοκρατίας, συλλήψεων, φυλακίσεων και βασανισμών αντιφρονούντων. Τα κρατητήρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ και διάφοροι τόποι εξορίας, αν

μπορούσαν να μιλήσουν, θα είχαν πολλές φρικιαστικές ιστορίες να διηγηθούν από εκείνα τα χρόνια.

Η αντίσταση κατά της Χούντας εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, με κυριότερη την απόπειρα δολοφονίας του Γ. Παπαδόπουλο από τον Αλέξανδρο Παναγούλη τον

Αύγουστο του 1968. Η κοσμοπλημμύρα στην κηδεία του Γ. Παπανδρέου τον Νοέμβριο του 1968 και τα συνθήματα που ακούστηκαν είναι μία ακόμη ένδειξη της μεγάλης

αντιπάθειας που έτρεφε ο λαός για τους δικτάτορες.

Οι δηλώσεις του Γ. Σεφέρη εναντίον της Χούντας τον Μάιο του 1969 είχαν τεράστια απήχηση εντός και εκτός Ελλάδος και έκαναν έξαλλους τους χουντικούς, οι οποίοι

αφαιρούν από τον Σεφέρη τον τίτλο του πρέσβης επί τιμή και του απαγορεύουν τη χρήση του διπλωματικού του διαβατηρίου. Εκείνη την περίοδο υπήρξε μία

φαινομενική ησυχία και σταθερότητα με τον τουρισμό να πηγαίνει πολύ καλά και το χρηματιστήριο το ίδιο. Παρ’όλη την αστάθεια που επικρατούσε στο πολιτικό σκηνικό τη δεκαετία του 60, οι Έλληνες δεν έχαναν ευκαιρίες για να διασκεδάσουν και να γλεντήσουν συχνάζοντας σε ταβέρνες, κουτούκια, εστιατόρια ξενοδοχείων και σε κοσμικά κέντρα με πρόγραμμα και μουσική.

Η κλήρωση του λαχείου των Συντακτών τις παραμονές Πρωτοχρονιάς στην αίθουσα

του φιλολογικού συλλόγου Παρνασσός αποτελεί άλλο ένα κοσμικό γεγονός για τους  Αθηναίους και χαρίζει στον εκάστοτε πρώτο τυχερό ολόκληρη πολυκατοικία. Το

ποδόσφαιρο προσφιλές άθλημα και οι ιπποδρομίες αγαπημένος τζόγος.

Η παραγωγή ελληνικών ταινιών σημειώνει ρεκόρ, το ίδιο και οι πωλήσεις εισιτηρίων στα ταμεία. Από τις ταινίες δεν έλειπε ποτέ το τραγούδι. Οι ηθοποιοί της εποχής

Βλαχοπούλου,Βογιατζής, Βουγιουκλάκη, Παπαμιχαήλ, Χορν, Χρονοπούλου, έχουν αφήσει πίσω τους αξέχαστες επιτυχίες, όπως το ΓαλάζιοςΟυρανός (Κορίτσια για φίλημα), Ένας ουρανός μ’ αστέρια (Ραντεβού στον αέρα), Τράβα μπρος (Η Αλίκη στο

Ναυτικό), Το χαμόγελο (Η κόρη μου η σοσιαλίστρια), Οι Θαλασσιές οι χάντρες (Η Αθήνα τη νύχτα), Του αγοριού απέναντι (Μία κυρία στα Μπουζούκια).

Εκείνα τα χρόνια, ένα νέο ρεύμα μουσικής, το νέο κύμα, έρχεται στην Ελλάδα μέσω της κινηματογραφικής nouvelle vague, επηρεάζει το ελληνικό τραγούδι και ανοίγει τις πόρτες των μπουάτ (από τη γαλλική λέξη boite, που σημαίνει κουτί), τις μικρές, μουσικές σκηνές με τον χαμηλό φωτισμό και την ιδιαίτερα φιλική και ζεστή

ατμόσφαιρα, που άνοιγαν στα γραφικά σοκάκια της Πλάκας (Απανεμιά, Αυλαία,Εσπερίδες κ.ά.) και συγκεντρώνουν κόσμο που αγαπάει την καλή μουσική και αναζητά έναν διαφορετικό και ποιοτικό τρόπο διασκέδασης.

Από τους συνθέτες της εποχής (Γ. Σπανός, Λ. Παπάς, Ν. Μαυρουδής) γράφονται υπέροχα τραγούδια που έχουν μείνει στις καρδιές του κόσμου (Μια φορά θυμάμαι,

Άσπρα Καράβια, Σάββατο Απόγιομα, Μια αγάπη για το καλοκαίρι, Χριστινάκι, Τα ήσυχα βράδια, Συννεφούλα κ.ά.) που ερμήνευαν με συνοδεία πιάνου ή κιθάρας

πρωτοεμφανιζόμενοι και αργότεροι πολύ γνωστοί καλλιτέχνες όπως οι: Καίτη Χωματά,

Πόπη Αστεριάδη, Αρλέτα, Μιχάλης Βιολάρης, Νταλάρας, Αλεξίου, Βίσση, Σαββόπουλος κ.ά. 

Στη δεκαετία του 60 υπήρξε μεγάλη άνθιση στον χώρο των γραμμάτων και τεχνών με διεθνείς διακρίσεις. Στο Φεστιβάλ των Κανών το 1960, η ταινία Ποτέ την Κυριακή θα δώσει το πρώτο βραβείο ερμηνείας στη Μελίνα Μερκούρη, γεγονός που θα

γιορταστεί μ’ ένα τρικούβερτο ελληνικό γλέντι που άφησε εποχή, με Ζαμπέτα στο μπουζούκι και αμέτρητα σπασμένα πιάτα και ποτήρια.

Το 1961 ο Μάνος Χατζηδάκης παίρνει το Όσκαρ μουσικής για Τα παιδιά του Πειραιά,τρία Όσκαρ αποσπά το 1965 η πολυσυζητημένη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη Αλέξης Ζορμπάς και την ίδια χρονιά η Ακαδημία Αθηνών τιμά με το Αριστείο των Γραμμάτων και Τεχνών τον σπουδαίο λογοτέχνη και αγιογράφο Φώτη Κόντογλου. Αποκορύφωμα όλων των διακρίσεων, η απονομή βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Γ. Σεφέρη το

1963.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας γράφονται λογοτεχνικά αριστουργήματα:

Μαθητεία  του Τ. Πατρίκιου, Αρνούμαι, το;Λάθος  του Α. Σαμαράκη, Ματωμένα

Χώματα  της Δ. Σωτηρίου, το Τρίτο Στεφάνι  του Κώστα Ταχτσή και Τέλος της μικρής

μας πόλης  του Δημήτρη Χατζή, Λωξάντρα  της Μ. Ιορδανίδου, Ακυβέρνητες

πολιτείες; του Σ. Τσίρκα, το Ζ του Β. Βασιλικού, Αντιγραφές  του Σεφέρη κ.ά.

Γυρίζονται ταινίες που, εκτός του ότι θεωρήθηκαν τεράστιες επιτυχίες στην εποχή

τους (Κατήφορος, Συνοικία το όνειρο, Τα Κόκκινα Φανάρια, η Χαρτοπαίκτρα, Η δε γυνή να φοβείται τον άνδρα κ.ά.) βλέπονται πολύ ευχάριστα ακόμη και σήμερα και αποτελούν έναν καθρέφτη αλλά και ένα πολύτιμο τεκμήριο της καθημερινής ζωής στην Ελλάδα αυτής της δεκαετίας.

Είναι η χρυσή εποχή για τη Φίνος Φιλμ και την καθιέρωση πολλών αγαπημένων ηθοποιών (Θ. Βέγγο, Ρ. Βλαχοπούλου, Α. Βουγιουκλάκη, Κ. Βουτσά, Τ. Καρέζη, Ν. Κούρκουλο, Δ. Παπαμιχαήλ, Τζαννετάκο), οι οποίοι ενσαρκώνουν ρόλους βγαλμένους

μέσα από την ελληνική κοινωνία, η οποία αλλάζει, αστικοποιείται, δυτικοποιείται, εκσυγχρονίζεται, καταναλώνει, εγκαταλείπει τις αυλές και εγκαθίσταται στα

διαμερίσματα, προσπαθεί ν’ αμβλύνει (έστω κινηματογραφικά) τις αντιθέσεις μεταξύ

του λαϊκού κόσμου και της «ανώτερης τάξης», επιδιώκει κοινωνική ανέλιξη και επαγγελματική καταξίωση, ευημερία και άνετη ζωή.

Οι ρόλοι του επιχειρηματία, του διευθυντή, του καθηγητή, του μηχανικού, του δημοσίου υπαλλήλου, της γραμματέας, της μοδίστρας, του χορευτή, του μπακάλη, του

θυρωρού, της υπηρεσίας (οικιακής βοηθού) αντικατοπτρίζουν, μέσα από φαρσοκωμωδίες, κοινωνικοπολιτικές σάτιρες, δράματα κάθε κατηγορίας και μιούζικαλ, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τη σύγκρουση ανάμεσα στην παράδοση και

τη μοντερνικότητα, τη σχέση των δύο φύλων αλλά και τα επαγγέλματα που έχουν πέραση την εποχή εκείνη.

Οι ταινίες γυρίζονται μέσα σε γνώριμα σημεία της καθημερινότητας, σκιαγραφώντας τις ριζικές αλλαγές που συντελούνται τόσο στην κοινωνία όσο και στον αστικό χώρο (δημόσιο και ιδιωτικό).

Το θέατρο γνώρισε επίσης άνθιση στη δεκαετία του 1960 και το θεατρόφιλο κοινό γέμιζει τις αίθουσες για να δει εξαιρετικές παραστάσεις με τους αγαπημένους

ηθοποιούς (Παξινού, Μινωτή, Αλεξανδράκη, Χορν, Λαμπέτη, Φόνσου κ.ά.). Η Οδός Ονείρων εντυπωσίασε τους Αθηναίους και τα τραγούδια της παράστασης Όμορφη Πόλη του Μίκη Θεοδωράκη ερμηνεύουν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Γιάννης Βογιατζής

και άλλοι γνωστοί τραγουδιστές. Η ανοδική αυτή πορεία θα ανακοπεί με τη δικτατορία.

Το ελληνικό τραγούδι αναγεννιέται και μέσα από τις ταινίες Στέλλα του Μ. Κακογιάννη

και το Ποτέ την Κυριακή του Ζιλ Ντασέν γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και εκτός Ελλάδος.

Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη και Μπιθικώτσης, Καζαντζίδης, Ζαμπέτας, Τσιτσάνης, Μαρκόπουλος, Ξυλούρης, Σαββόπουλος ερμηνεύουν Το Σαββατόβραδο, Στα περβόλια, Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου,

Δεν θα ξαναγαπήσω, τραγούδια που γίνονται επιτυχίες και αντέχουν στον χρόνο.

Τη δεκαετία του 1960 εμφανίζονται τα περισσότερα ελληνικά συγκροτήματα μοντέρνας μουσικής. Το 1962 δημιουργούνται οι Φόρμινξ οι οποίοι εισήγαγαν τον

χορό γιάνκα στην Ελλάδα και το Τζερόνυμο Γιάνκα ήταν must στα πάρτι της εποχής. Ακολούθησαν οι Idols, oι Charms, οι Olympians, το Aphrodlte’s Child. Το

Τρελοκόριτσο, Το κορίτσι του Μάη, Rain & Tears κ.ά. κατακτούν ψηλές θέσεις στα

charts.

Όσο για το τουίστ είχε ξετρελάνει του πάντες και έχει μείνει αξέχαστη η σκηνή με την Αλίκη Βουγιουκλάκη στα Χτυποκάρδια στο Θρανίο να χορεύει με τις συμμαθήτριές της τουίστ μέσα στην τάξη και να τραγουδάει «Χόρευε τουίστ, χόρευε τρελά, χόρευε τουίστ και όλα θα παν καλά».

Ολυμπιακά μετάλλια, ειδύλλια, βασιλικοί και κοσμικοί γάμοι, διακρίσεις σε καλλιστεία, πρόσφεραν χαρά και θέαμα στους Έλληνες και πλούσιο ειδησεογραφικό

υλικό στους δημοσιογράφους. 

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης, τον Σεπτέμβριο του 1960, ο διάδοχος Κωνσταντίνος, με πλήρωμα στο σκάφος «Νηρεύς», τύπου «Dragon», τον Οδυσσέα

Εσκιτζόγλου και τον Γιώργο Ζαΐμη, κατακτά το χρυσό μετάλλιο στην ιστιοπλοΐα. Τον Μάιο του 1962 η πριγκίπισσα Σοφία παντρεύεται τον Ισπανό πρίγκιπα Χουάν Κάρλος,ενώ δύο χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1964, ο αδελφός της, Κωνσταντίνος,

παντρεύεται τη 18χρονη Δανέζα πριγκίπισσα Άννα-Μαρία. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς αρκετά μίλια μακριά από την Ελλάδα, στο Μαϊάμι η ελληνίδα ηθοποιός

Κορίνα Τσοπέη κατακτά την υφήλιο με την ομορφιά της.

 

Οι γάμοι της Τζένης Καρέζη με τον Ζάχο Χατζηφωτίου και το κεφάτο γαμήλιο πάρτι που ακολούθησε στο ξενοδοχείο Ομπέρζ της Βαρυμπόμπης με την ορχήστρα

Φόρμιξ, της Αλίκης Βουγιουκλάκη με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ στους Δελφούς, οι αρραβώνες της Χριστίνας Ωνάση με τον Π. Γουλανδρή, ο μυθικός γάμος του Α. Ωνάση με την Τζάκι στον Σκορπιό, γεμίζουν τις κοσμικές στήλες με χιλιάδες δημοσιεύματα, σχόλια και κουτσομπολιά.

Στη δεκαετία αυτή έφυγαν από τη ζωή άνθρωποι που άφησαν πίσω τους τεράστιο έργο στις επιστήμες, στις τέχνες και τα γράμματα. Ένας απ’  αυτούς, ο γιατρός και

ερευνητής Γ. Παπανικολάου, ο οποίος με το test pap χάρισε ζωή στις γυναίκες όλου του κόσμου. Μεταξύ άλλων, ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος (1961), ο

συγγραφέας Μ. Καραγάτσης (1961), ο ηθοποιός Β. Λογοθετίδης (1961), ο Θ. Πετρακόπουλος (1963), ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία, ο ζωγράφος Ουμβέρτος Αργυρός (1963), ο ηθοποιός Κώστας Μουσούρης (1965), ο εκπαιδευτικός

και πολιτικός Λουκής Ακρίτας (1965), η λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη (1965), ο αρχιτέκτων Κώστας Κιτσίκης (1969), ο λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης (1969).

Και η Πάτρα αλλάζει τη δεκαετία του 60 αλλά, δυστυχώς, όχι προς το καλύτερο. Η αστυφιλία και η αντιπαροχή που έχει μπει πλέον για τα καλά στη ζωή των Πατρινών

δημιουργεί μία άναρχη και αυθαίρετη δόμηση και μία επέκταση της πόλης χωρίς κανέναν προγραμματισμό και σχεδιασμό. Το αστικό φαινόμενο προκαλεί αμφιθυμία. Η παλιά Πατρινή γειτονιά αστικοποιείται και η Πάτρα αρχίζει να αποκτά ένα νεωτερικό πρόσωπο και την εικόνα μίας πολύβουης μεγαλούπολης. Ο αρχιτέκτων και πολεοδόμος Σκιαδαρέσης αναλαμβάνει να συντάξει το ρυθμιστικό σχέδιο των Πατρών.

Η ανέγερση των δύο πρώτων πολυκατοικιών γίνεται περί το 1960. Στην συνέχεια Οι πολυκατοικίες αρχίζουν να αντικαθιστούν πανέμορφα νεοκλασικά κτίρια, τα οποία

δεν γλιτώνουν από την κατεδάφιση, με το κράτος να φέρει μεγάλη ευθύνη για αυτό το φαινόμενο, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερη έξαρση κατά τις προεκλογικές

περιόδους. Τα χρόνια της Χούντας ο συντελεστής δόμησης αυξάνεται, βάζοντας έτσι ένα ακόμη λιθαράκι στην πολεοδομική καταστροφή. Οι κατασκευαστές

πολυκατοικιών δεν οικοδομούσαν μετά την οδό Καρόλου προς Βορά και την Παπαφλέσσα προς Νότο λέγοντας χαριτολογώντας ότι «από εκεί και πέρα είναι εξοχές

για ντομάτες και ραπανάκια». Όμως μετά το 1968 άρχισαν σιγά – σιγά να οικοδομούν και έξω από αυτά τα όρια.

Στους δρόμους της πόλης τοποθετούνται φωτεινοί σηματοδότες, εξαφανίζοντας τον τροχονόμο που όρθιος σε διασταυρώσεις μεγάλης κυκλοφορίας ρύθμιζε την

κυκλοφορία. Ο ξέφρενος όμως ρυθμός εισαγωγής αυτοκινήτων δημιουργεί, εκτός από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, κυκλοφοριακά προβλήματα αλλά και προβλήματα στάθμευσης, τα οποία χειροτερεύουν κάθε μέρα.

Η οικονομία των Πατρών γνωρίζει μεγάλη άνθηση, με τη βιομηχανία και την οικοδομή να είναι τα κύρια οχήματα της ανάπτυξης. Κάθε Σάββατο οι εργαζόμενοι έπαιρναν τον φάκελο με τα μεροκάματα της εβδομάδας, χρήματα που έπεφταν αμέσως στην αγορά

των Πατρών. Παρ’ όλα αυτά η ανεργία δεν μπόρεσε να καταπολεμηθεί και πολλοί Έλληνες αναζητούν την τύχη τους στο εξωτερικό. Για διευκόλυνση των επιθυμούντων

να μεταναστεύσουν συστάθηκε η Διακυβερνητική Επιτροπή Μεταναστεύσεως Ελλάδος η γνωστή ΔΕΜΕ, στον τελευταίο όροφο του κτιρίου της στοάς

Μαραγκόπουλου, στην οδό Αγίου Ανδρέου, που εκτός των άλλων διευκολύνσεων παραδίδονταν και μαθήματα Αγγλικών. Στο ισόγειο του κτιρίου μέσα στην στοά είχε

εγκατασταθεί το πρακτορείο ταξιδιών του Στεφανάτου που εκτός των άλλων συνέτασσε την σχετική αίτηση προς την ΔΕΜΕ αντί πέντε δραχμών. Όποιος κατέθετε

αίτηση αισθανόταν λίγο πολύ μετανάστης.

 

Στην Πάτρα κατασκευάζονται έργα που διευκόλυναν την καθημερινότητα. Το πλάτος οδοστρώματος της ακτής Δυμαίων μέχρι και το 1968 ήταν 6 – 7 μέτρα και δίπλα η

θάλασσα. Έγιναν επιχωματώσεις και σε δύο χρόνια έγινε το παραλιακό μέτωπο και η ακτή Δυμαίων όπως είναι σήμερα. Προς Βορρά μετά την οδό Νόρμαν δρόμος δεν

υπήρχε. Η θάλασσα καταλάμβανε το πλάτος της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου, δηλαδή κατά μήκος της παραλίας δεν υπήρχε ούτε μονοπάτι. Με επιχωματώσεις όπως και η

ακτή Δυμαίων κατασκευάστηκε η οδός Ηρώων Πολυτεχνείου.

Το 1964 ιδρύεται το πανεπιστήμιο Πατρών και εγκαινιάζεται το 1966.

Κατασκευάζεται η νέα Εθνική οδός Πατρών – Κορίνθου και εγκαινιάζεται τον Δεκέμβριο του 1969. Το μήκος της ήταν 135 Χιλιόμετρα και επιτρεπόταν η ανάπτυξη

ασφαλούς για τα δεδομένα της εποχής ταχύτητας 120 χλμ/ώρα. Το κόστος της οδού ανήλθε στα 2,5 δισεκατομμύρια δραχμές.

Η Πλαζ. Πρόκειται για την πρώτη οργανωμένη παραλία της πόλης, με ειδικές κατασκευές για τους λουόμενους. Το γνωστό μας «κάμπινγκ» κατασκευάστηκε το

1965 και ήταν έργο του αρχιτέκτονα Ρέννου Κουτσούρη για λογαριασμό του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού στον οποίο ανήκε ο χώρος και που σήμερα είναι στην κατοχή του Δήμου Πατρέων. Το κάμπινγκ γνώρισε τεράστια άνθηση στα χρόνια που

ακολούθησαν. Δεκάδες κοπέλες δούλευαν εκεί με τη χαρακτηριστική μπλε ρόμπα, παίρνοντας τα ρούχα των λουομένων προς φύλαξη και δίνοντάς τους ένα μεταλλικό

μανταλάκι με τον αριθμό της κρεμάστρας - θήκης. Δεν υπάρχει οικογένεια Πατρινών που να μην πήγε στην Πλαζ για μπάνιο και πατάτες τηγανιτές! Επί χρόνια η Πλαζ

γνώρισε μεγάλες δόξες. Μέχρι που τα αστικά λύματα της πόλης που έπεφταν στη θάλασσα μόλυναν τα νερά και την έκαναν ακατάλληλη για μπάνιο,. Όταν πια, την

δεκαετία του ‘90, η Πάτρα απέκτησε βιολογικό καθαρισμό και δίκτυο για τα λύματα, η θάλασσα άρχισε να καθαρίζει. Κι έτσι σχεδόν τριάντα χρόνια μετά, ο Πατρινός άρχισε

να κολυμπάει και πάλι χωρίς κανένα πρόβλημα στην Πλαζ.

Η διασκέδαση στην Πάτρα. Όπως η  τέχνη έτσι και η διασκέδαση αντικατοπτρίζει τα δεδομένα και τις προσωπικότητες της εποχής της. Τραγούδια, χώροι και τρόποι διασκέδασης συνδεδεμένοι με τις δεκαετίες που πέρασαν. Τζουκ μποξ, πάρτι σε σπίτια με βερμούτ, μπλουζ, shake, λαϊκά, disco, ποπ και beat μουσική. Κάθε δεκαετία με τη μόδα της και τη γοητεία της. Η Πάτρα έχει τη δική της ιστορία στη νυχτερινή διασκέδαση και ιδιαίτερα σε καιρούς που η κρίση δεν είχε χτυπήσει την τσέπη αλλά και τους δεσμούς των ανθρώπων γενικότερα, οι Πατρινοί και

όχι μόνο, έδειχναν  πως ήξεραν να διασκεδάζουν. Όχι μόνο τις Παρασκευές ή τα Σάββατα, όπως τώρα, όχι κατά μονάδες ή κατά  δυάδες με ένα ποτό στο χέρι και

λιγομίλητοι.

Αλλά με παρέες μεγάλες, είτε γύρω από ένα τραπέζι, είτε στην πίστα. Υπήρχαν χώροι διασκέδασης για κάθε γούστο. Πότε ακολουθώντας τους λαϊκούς μουσικούς δρόμους,

πότε το στιλ που πρέσβευαν οι μπουάτ, άλλοτε χορεύοντας στο παρκέ της disco.

Οι μπουάτ γνώρισαν  μεγάλες δόξες στην Πάτρα τις δεκαετίες του ’60 και του ΄70 ενώ η δεκαετία του ’80 ήρθε να δώσει μεγαλύτερο …εύρος  στους μικρούς χώρους στους οποίους κάποτε γεννήθηκε το νέο κύμα. Ο όρος μπουάτ προέρχεται από τη γαλλική

λέξη boîte που σημαίνει κουτί, λόγω του μικρού μεγέθους των μαγαζιών αυτών.

Κάπως έτσι, κανονικά ...boîte ήταν η Ερωφίλη, το Κατώι  και η Ανδρομέα, οι πρώτες μπουάτ που άνοιξαν στην πόλη και οι οποίες βρέθηκαν αντιμέτωπες με την αστυνομία

και την καχυποψία της εποχής. Στην συνέχεια τα …κουτιά μεγάλωσαν και έγιναν πιο σύνθετοι χώροι.

Κέντρα διασκέδασης την δεκαετία του 60 και άλλα που άνοιξαν την δεκαετία του 70 ήταν πολλά. Τα πιο γνωστά κοσμικά κέντρα της εποχής προς τη δυτική πλευρά της

Πάτρας ήταν το «Villy΄s Park», η «Παριζιάνα», το «Lido». Ο πιο λαϊκός χώρος  «Γαλαξίας» στην Παραλία Πατρών, το «Καν Καν» ,η «Σπηλιά», ο «Σπάθακας», η

«Γρανάδα» κοντά στην Πειραϊκή Πατραϊκή.

Ανεβαίνοντας προς την περιοχή του Νοσοκομείου του Αγίου Ανδρέα, συναντούσες το «13», το «21» στο ισόγειο και «Το Χρυσό βαρέλι» στο υπόγειο. Δύο διαφορετικά

 

 

μαγαζιά στο ίδιο κτίριο. Προς τον Άγιο Γεώργιο Λάγγουρα υπήρχε το «Empassy». 

Ανεβαίνοντας προς τα πάνω κι εκεί που είναι σήμερα το τεχνικό Λύκειο ήταν  ο «Λούκουλος» και πριν βγούμε στο Κλάους, το «Πετραδάκι», ένα τεράστιο μαγαζί 

όπου τραγουδούσε ο Γιώργος Νταλάρας στα πρώτα του βήματα και πριν από το Πετραδάκι, η ταβέρνα «Το Χαγιάτι».

Προς το Γηροκομείο ήταν η «Αυλόπορτα» του Κολλυρόπουλου , πιο πάνω η «Ηλιαχτίδα» και το «Camelot» και πιο αριστερά αργότερα η «Βεράντα». Στα Σύνορα υπήρχε ένα επίσης γνωστό μαγαζί ο «Κρεμανταλάς». Επίσης λειτουργούσε

η «Γκέισα» στο Ψαροφάι  και το club που έκανε live το La fore»

Επίσης  στην άλλη πλευρά της Πάτρα ήταν ο Βασίλης στα Μπόζαΐτικα η «Αμαζόνα», μετέπειτα Ελιζέ και  La Notte. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε την «Αθηναία», ένα θρυλικό λαϊκό μαγαζί και το «Κανόνι» του Τζώρτζη Υψηλάντη. Όλα αυτά βρίσκονταν σε καθημερινή λειτουργία. Ίσως κάποιο από αυτά να είχε μόνο μία μέρα ρεπό. Φανταστείτε πόσος κόσμος δούλευε, πόσος κόσμος διασκέδαζε».

Την περίοδο αυτή οι αδελφοί Οικονόμου είχαν το «Χάραμα» που ακόμα λειτουργούσε

στην Οβρυά, ενώ στην Εγλυκάδα , στο μεταγενέστερο Χάραμα λειτουργούσε η «Παγόδα».

 Όσοι έχουν μνήμες από τη δεκαετία του 1960 σίγουρα θα θυμούνται ανήσυχα αλλά όμορφα χρόνια, με τον κόσμο γεμάτο εξωστρέφεια, αισιοδοξία και διάθεση

να αντιμετωπίσουν το τραύμα της μεταπολεμικής περιόδου, προσδοκώντας ένα καλύτερο αύριο, με το πραξικόπημα όμως της 21ης Απριλίου να αποτελεί πάντα

το πιο μελανό σημείο αυτής της δεκαετίας.  Αλλά θα πρέπει να πούμε ότι η δεκαετία του 1960 είχε και γοητεία, αισιοδοξία, ελπίδα, οικονομική ανάπτυξη, καινοτομίες,

άνοιξη δημιουργίας, υποσχέσεις, διεθνείς επιτυχίες και επιβραβεύσεις.

 

Ας θυμηθούμε τα λόγια του Ρολάν Ζεράρ Μπαρτ , ο Ρολάν Ζεράρ Μπαρτ ήταν Γάλλος θεωρητικός, κριτικός της λογοτεχνίας, φιλόσοφος, γλωσσολόγος και σημειολόγος. 

Είπε για όσους βίωναν τότε την παιδική τους ηλικία, ότι η δεκαετία αυτή είναι η  πραγματική τους πατρίδα.

ΝΙΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ:TO ΡΩΜΑΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

 ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΒΡΑΔΙΝΩΝ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΠΟΥ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΗ ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 

"ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ" ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ 16η ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2024 ΜΕ ΘΕΜΑ : "TO ΡΩΜΑΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ"

TO ΡΩΜΑΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΩΝ

 

Ρωμαϊκό Υδραγωγείο

 

Η Πάτρα έχει ένα ρωμαϊκό παρελθόν ιδιαίτερα λαμπρό και η σύγχρονη

πόλη κτίστηκε στην κυριολεξία πάνω στα ερείπιά του. Αυτό το παρελθόν

εξιστορείται κυρίως από τα εκθέματα στις προθήκες του νέου Αρχαιολογικού

Μουσείου. Παραμένει ζωντανό από τα εντυπωσιακά κτίσματα που έχουν

αποκαλυφθεί όπως ωδείο, στάδιο, γέφυρα, υδραγωγείο κτλ. τα περισσότερα

από τυχαίες εργασίες εκσκαφής. Όλα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η πόλη

διαθέτει μια μοναδική κληρονομιά, ένα πραγματικό δώρο της ιστορίας.

Η Πάτρα υδρευόταν την προϊστορική (700 - 610 π.Χ.), την αρχαϊκή (610 -

490 π.Χ.) και την κλασσική περίοδο (490 - 323 π.Χ.) από τις φυσικές πηγές

της περιοχής και κατά την Ελληνιστική περίοδο (323 - 31 π.Χ.) από πηγάδια

που βρίσκονταν στα Υψηλά Αλώνια, στο Βλατερό και σε άλλες συνοικίες.

Υδροδοτείτο επίσης από υδρομάστευση και από τοπικές πηγές. Οι δύο πιο

γνωστές πηγές ήταν του Ιερού της Σωτηρίας στη σημερινή Αγία Αικατερίνη

και η πηγή της Δήμητρας ή πηγάδι του Αγίου Ανδρέου στον παλαιό ομώνυμο

Ιερό Ναό. Εκτός από τις προαναφερόμενες (αυτές τις πηγές) υδροδοτείτο

επίσης από τις πλούσιες πηγές που βρίσκονταν στους ΒΔ πρόποδες του

όρους Παναχαϊκού. Οι πηγές αυτές ήταν πλησίον του χωριού Ρωμανός και

συγκεκριμένα στη θέση Νερομάνα ή Ρωμαϊκή Νερομάνα και λέγονται πηγές

του Ρωμανού. Σ’ αυτές τις πηγές λατρεύονταν οι Νύμφες, θεότητες των

υδάτων, όπως αποδεικνύεται από επιγραφή που βρέθηκε τον προηγούμενο

αιώνα. Από εκεί πηγάζει και ο μεγαλύτερος χειμαρροπόταμος της Πάτρας ο

Διακονιάρης, που διασχίζει κατά μήκος την περιοχή.

Το 14 π.Χ. η Πάτρα έγινε Ρωμαϊκή αποικία από τον Οκταβιανό Αύγουστο

με το όνομα ‘‘ Κολόνια Αουγκούστα Αχάικα Παντρένσις’’ (‘‘Colonia Augusta

Achaica Patrensis’’) (CAAP). Τότε ξεκίνησε σιγά - σιγά η εγκατάσταση

Ρωμαίων πολιτών απομάχων της Χ (10 ης ) Εκβέστρις Λέτζιο (Equestris Legio)

και ΧΙΙ (12 ης ) Φουλμινάτα Λέντζιο (Legio Fulminata) λεγεώνας, που είχαν

πολεμήσει στη Ναυμαχία του Άκτιου (2/9/31 π.Χ.), οι οποίοι απετέλεσαν την

υψηλή κοινωνία αυτής. Το γεγονός αυτό απετέλεσε τομή στη Κοινωνική και

Διοικητική οργάνωση της πόλης. Η κομβική γεωγραφική θέση της Πάτρας στη

ναυτική επικοινωνία, ο κεντρικός πολιτικός και στρατιωτικός ρόλος της στο

νότιο Ελλαδικό χώρο, οι νέες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, η

πολιτιστική άνθηση, η συνύπαρξη του πολυεθνικού πληθυσμιακού στοιχείου,

η ελευθερία της εισαγωγής νέων θρησκειών και θεοτήτων, αποτέλεσαν το

ευνοϊκό πλαίσιο για την ανάπτυξή της, πληθυσμιακά, χωροταξικά και κυρίως

οικονομικά. Ο πληθυσμός έφτασε στις 15.000 με 20.000, απολάμβανε τα

προνόμια της ελεύθερης πόλης όπως η αυτονομία, το αυτοδιοίκητο, έκοψε

δικά της νομίσματα, προόδευσε στο εμπόριο, τις τέχνες, εξωραΐστηκε και

ανταγωνιζόταν τις επίσης Ρωμαϊκές αποικίες, Κόρινθο και Νικόπολη. Γρήγορα

μεταβλήθηκε σε λαμπρή και πασίγνωστη πόλη και κατά το 2ο αιώνα μ.Χ.

βρέθηκε στη μεγαλύτερη ακμή της. Την εποχή αυτή εκτεινόταν στα νότια και

νοτιοδυτικά της Ακρόπολης, ήταν στολισμένη με δρόμους, πολλά ιερά και

 άλλα οικοδομήματα, προσφορά των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων. Αρχοντικά

σπίτια και λαμπρά δημόσια κτίρια έδιναν ξεχωριστή αίγλη στην πόλη. Η

σταδιακή απόδοση σε αυτήν γειτονικών αχαϊκών πόλεων, αλλά και των

περιοχών της Ναυπάκτου και της Αιτωλικής Καλυδώνας, την προάγουν σε

πανίσχυρο πολιτικό κέντρο. Η οικονομική άνθηση συνδυάζεται με την

πνευματική ανάπτυξη, ενώ ο εκρωμαϊσμός ήταν ταχύτατος.

 Το πολεοδομικό της σχέδιο αναδιοργανώνεται, επεκτείνεται και

εμπλουτίζεται με έργα υποδομής, δημόσια κτήρια, νυμφαία και λουτρά. Σημεία

αναφοράς αποτελούν : Η Ακρόπολη, η παραλιακή λατρευτική ζώνη, η μαντική

πηγή της Δήμητρας πλάι στο σημερινό Ι.Ν. Αγίου Ανδρέου, το λιμάνι της

πόλης, τα τρία νεκροταφεία (Βόρειο, Νότιο και Ανατολικό 3,4,5), η αγορά, οι

πολεοδομικές ενότητες του θεάματος και των ιερών, η ενότητα των πλούσιων

αστικών κατοικιών και αυτή των δημοσίων κτηρίων. Εντυπωσιακά μνημεία

είναι το Ωδείο, το Στάδιο, η δίτοξη γέφυρα στη σημερινή οδό Αρέθα, το

Νυμφαίο, το Υδραγωγείο, τα δημόσια λουτρά επί των οδών Αιόλου και

Βασιλείου Ρούφου, τμήμα λιθόστρωτου δρόμου, και τμήμα οικιστικού

καννάβου.

Ο Έλληνας Περιηγητής Παυσανίας, κατά την περιήγησή του στην πόλη το

170 μ.Χ., περιγράφει και αποτυπώνει στο έργο του "Αχαϊκά", πολλά από

αυτά και γενικότερα την ακμή της Πάτρας. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι, το

Ωδείο είναι το δεύτερο πιο αξιόλογο Ωδείο στην Ελλάδα, μετά από εκείνο

του Ηρώδου του Αττικού.

 Στις αρχές του 2 ου αιώνα μ.Χ. επί Αυτοκράτορος Ανδριανού είχαμε την

ολοκλήρωση της εγκατάστασης των Ρωμαίων αποίκων, την αύξηση του

πληθυσμού και την επέκταση της πόλης. Εμφανίστηκαν τότε τα πρώτα

προβλήματα ύδρευσης. Οι νέες υδροδοτικές ανάγκες, δεν μπορούσαν να

καλυφθούν από τη χρήση πηγαδιών και φυσικών πηγών. Η ύδρευση ήταν το

κύριο μέλημα των κατοίκων διότι δεν εξυπηρετούσε μόνο τις ζωτικές τους

ανάγκες, αλλά προοριζόταν και για τη λειτουργία των ιδιωτικών και δημόσιων

λουτρών, των νυμφαίων, των ιερών, των σιντριβανιών και των κήπων

πολυτελών κατοικιών. Τα υδραγωγεία ήταν απαραίτητα για την τροφοδοσία

με νερό των μεγάλων Ρωμαϊκών πόλεων. Οι Ρωμαίοι τα κατασκεύαζαν σε

κάθε μεγάλη πόλη της αυτοκρατορίας τους, διασφαλίζοντας έτσι τη δημόσια

υγεία και την ποιότητα της ζωής των αστικών πληθυσμών. Τα ρωμαϊκά

υδραγωγεία ήταν πολυδάπανες κατασκευές και η αποπεράτωσή τους

μπορούσε να διαρκέσει πολλά χρόνια. Θεωρούνται από τους Επιστήμονες

επιτεύγματα της αρχαίας μηχανικής.

 Κρίθηκε αναγκαίο εκείνη την περίοδο, η κατασκευή ενός Υδραγωγείου για

να αντιμετωπιστεί η λειψυδρία. Κατασκευάστηκε τότε, ένα σπουδαίο

μεγαλόπνοο τεχνικό δημόσιο έργο για την πόλη, το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο στη

Νερομάνα Ρωμανού, που θα έδιδε λύση στις ανάγκες ύδρευσης. Ήταν μια

μεγάλη δεξαμενή νερού με τη μορφή τεχνητού φράγματος, που απείχε δέκα

(10) μέτρα από τις πηγές. Αποτελείτο από κτιστό αγωγό μήκους 7,5

 χιλιομέτρων περίπου. Ξεκινούσε από τις πηγές του ποταμού Διακονιάρη στην

περιοχή Ρωμανού, μετέφερε το νερό και κατέληγε σε αποθηκευτική δεξαμενή

διανομής στην Ακρόπολη της πόλης, στο σημερινό Κάστρο. Στην ουσία ήταν

ένας καμαμοσκέπαστος μεγάλος υδραγωγός που κατέληγε στις παρυφές της

Ακρόπολης. Εκεί βρισκόταν το υψηλότερο σημείο της πόλης, όπου το νερό

διοχετευόταν στις οικίες, στα λουτρά και στις δημόσιες κρήνες αυτής. Η

συνεχής ροή του νερού επιτυγχανόταν χάρις στην αρχή των

συγκοινωνούντων δοχείων που ήταν γνωστή στους Έλληνες. Υπήρχαν

διακλαδώσεις προς διάφορες κατευθύνσεις με μικρότερης διατομής

σκεπαστούς αγωγούς. Όπου όμως υπήρχαν φυσικές κοιλότητες, προκειμένου

να εξασφαλίσουν στον αγωγό το αναγκαίο ύψος για την ομαλή πορεία του

νερού προς την πόλη, έχτιζαν κοιλαδογέφυρες που όντως ήταν

εντυπωσιακές.

 Η διαδρομή του ήταν υπόγεια, περίπου μισό μέτρο κάτω από τη γη για

λόγους ασφαλείας ή όπου δεν ήταν εφικτό, υπέργεια επάνω σε τοξοστοιχίες.

Διερχόταν μέσα από χαμηλούς λόφους και από μικρά φαράγγια, τμήματα του

οποίου έχουν αποκαλυφθεί σε διάφορα κτήρια, χώρους αλλά και κάτω από

δρόμους. Το νερό μεταφερόταν στην πόλη με κτιστούς υδραύλακες στο

μεγαλύτερο τμήμα και συγκεντρωνόταν στην κεντρική δεξαμενή.

Ο υδραύλακας που βρισκόταν στην κοιλάδα της Αρόης για να διατηρεί

σταθερή τη ροή του νερού, κατέληγε σε υψηλή γέφυρα ή υδατογέφυρα,

αποτελούμενη από επάλληλη διπλή τοξοστοιχία με ισχυρές αντηρίδες. Η

υδατογέφυρα έχει μήκος 105 μ. πλάτος 7,5 μ. και μέγιστο σωζόμενο ύψος

14 μ. Στην πόλη εκτός από το υδρευτικό λειτουργούσε και ένα άρτιο

αποχετευτικό σύστημα.

 Η Πάτρα την πρωτοχριστιανική περίοδο (30 μ.Χ. έως 325 μ.Χ.)

οικοδομήθηκε πάνω στον πολεοδομικό ιστό και στα ερείπια της Αρχαίας

πόλης. Διατηρήθηκαν τα βασικά σημεία αναφοράς της, όπως Ακρόπολη,

λιμάνι, αγορά, νεκροταφεία, οδικοί άξονες κτλ. Τα πρωτοβυζαντινά και

βυζαντινά χρόνια υδροδοτείτο από το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο. Αυτή την

περίοδο εικάζεται ότι, κτίστηκαν μόνο θολοσκέπαστες νέες υπόγειες

βυζαντινές δεξαμενές, οι επονομαζόμενες κινστέρνες, που φαίνεται ότι αυτές

τροφοδοτούσαν την πόλη με νερό.

 Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Πάτρας είναι ένα μεγάλο έργο πρωταρχικής

σημασίας εκείνης της εποχής, για την ύδρευση της πόλης. Η χρήση του ήταν

ακατάπαυστη μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα. Επισκευάστηκε πολλές φορές,

τελευταία το 1838 επί Δημαρχίας Ιωάννη Μπουκαούρη. Το 1874 σταμάτησε

να χρησιμοποιείται, μετά την διοχέτευση του νερού στην πόλη με σωλήνες.

Η Χριστιανική θρησκευτική παράδοση αναφέρει ότι, το Υδραγωγείο

κατασκευάστηκε επί βασιλείας του Αυτοκράτορα Κωνστάντιου (337 - 361).

Στην Αδριανούπολη ο Κωνστάντιος συνάντησε και γνώρισε τον Επίσκοπο

Πατρών Πλούταρχο (344 - 418) που είχε συμμετάσχει το 343 στην σύνοδο της

Σαρδικής τη σημερινή Σόφια Βουλγαρίας. Πληροφορήθηκε από τον

 Επίσκοπο ότι στην Πάτρα φυλάσσονταν τα λείψανα του Αγίου Ανδρέου. Ο

Κωνστάντιος κάλεσε τον Δούκα Αρτέμιο - μετέπειτα Άγιο μαρτυρήσαντα επί

Ιουλιανού - τον διέταξε να μεταβεί στην Πάτρα και να μεταφέρει το λείψανο

του Αγίου Ανδρέου στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αρτέμιος ερχόμενος στην

πόλη συνάντησε σφοδρή αντίδραση από τους Πατρινούς και την άρνησή τους

να παραδώσουν το Ιερό λείψανο, παρά τις απειλές του. Τελικά οι Πατρινοί

φοβούμενοι μήπως πάρει το Ιερό λείψανο με την βία, αποφάσισαν και του

ζήτησαν ως ανταπόδοση, να φέρει πόσιμο νερό από το Παναχαϊκό στην

πόλη. Ο Αρτέμιος δέχτηκε και κατασκεύασε το υδραγωγείο. Η κατασκευή του

διήρκησε αρκετά χρόνια λόγω της μορφολογίας του εδάφους. Οι Πατρείς το

353 ή κατ’ άλλους το 357 μ.Χ. έδωσαν το λείψανο του Αγίου Ανδρέου, που

μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη

Τον 17ο αιώνα Ξένοι περιηγητές που πέρασαν από την πόλη, είπαν ότι το

Υδραγωγείο διατηρούνταν σε καλή κατάσταση και ακόμα μετέφερε νερό. Είχε

δυο σειρές τόξα όπως ανέφεραν, που ήταν κατασκευασμένα από πελεκητή

πέτρα, επενδυμένα με τούβλα και στην κορυφή ήταν το αυλάκι που μετέφερε

το νερό.

Τμήματα του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, είναι σήμερα ορατά σε πολλά

σημεία κατά μήκος της διαδρομής του, όπως στην περιοχή Ασυρμάτου (οδός

Αρτέμιδος), στην κοιλάδα της Αρόης στη θέση «Καμάρες» (υδατογέφυρα με

επάλληλες τοξοστοιχίες), στη θέση Κρητικά (μεγάλος κεραμοσκεπής αγωγός),

στην περιοχή Εβραιομνήματα (τρεις πεσσοί), στην συνοικία Σαμακιά και στον

επισκέψιμο σήμερα Αρχαιολογικό χώρο στη μικρή περιμετρική οδό.

 

Μεσαιωνικό Υδραγωγείο

 Η Μικρή ή Μίνι Περιμετρική Οδός της Πάτρας είναι ένα έργο μεγάλης και

σημαντικής σημασίας για την πόλη. Κατασκευάστηκε με σκοπό να συμβάλλει,

στην αποσυμφόρηση της κίνησης στο κέντρο. Συνδέει τα Ταμπάχανα με τον

λεγόμενο Νέο Δρόμο, στο ύψος της συνοικίας Αγία Σοφία. Έτσι συνδέεται το

βόρειο με το ανατολικό και νότιο μέρος της Πάτρας και αντίστροφα, χωρίς να

απαιτείται διέλευση μέσα από τις κεντρικές οδούς της πόλης.

Το 2006 όταν εκτελούντο εργασίες διάνοιξης της Μικρής Περιμετρικής

Οδού, στην κοιλάδα της Αρόης, 500 μ. περίπου Α-ΝΑ της κύριας πύλης του

Κάστρου, αποκαλύφθηκε τμήμα υδραγωγείου της πόλης που ανήκει στους

πρώιμους μεταβυζαντινούς χρόνους (1453 - 1821). Το μνημείο ήταν

παντελώς άγνωστο έως τότε και πλήρως επιχωματωμένο. Από εκεί περνούσε

ο δρόμος που συνέδεε, την συνοικία του Ασυρμάτου με αυτήν της Αρόης.

Πρόκειται για το Μεσαιωνικό Υδραγωγείο. Το συγκεκριμένο τμήμα, έχει μήκος

40 μ. πλάτος 1,60 μ. ύψος 4,15 μ. και κλίση 3% προς τα δυτικά, προκειμένου

να εξασφαλίζεται η σταθερή ροή του νερού.

Το τμήμα που αποκαλύφθηκε είναι μια υδατογέφυρα, που

χρησιμοποιούσαν ως επί το πλείστον οι Ρωμαίοι για την ροή νερού στα

υδραγωγεία. Αποτελείται από τέσσερεις (4) ημικυκλικές καμάρες, με άνοιγμα

τόξου 3,40 μ. Επάνω σ’ αυτές εδράζεται ανοικτός υδραύλακας, πλάτους μισού

 μέτρου (0,50 μ.). Η υδατογέφυρα ενισχύεται με επικλινείς αντηρίδες πλάτους

ενός (1) μέτρου και στις δύο όψεις. Οι αντηρίδες στη βάση τους εξέχουν 1,50

μ. από την κατακόρυφη επιφάνεια του κτίσματος.

Η κατασκευή της υδατογέφυρας είναι πολύ δυνατή και ανθεκτική. Έχει

κτιστεί με λίθους διαφόρων μεγεθών κυρίως αργούς (ακατέργαστους)

ποταμίσιους, αλλά και με πλίνθους που συνδέονται με ισχυρότατο συνδετικό

κονίαμα.

Διακρίνεται μια λιθοδομή στο ανατολικό άκρο της υδατογέφυρας που

στηρίζεται ο υδραύλακας υοειδούς διατομής (σχήμα γράμματος υ). Για να

εξασφαλιστεί ανθεκτικότητα και καλύτερη ποιότητα στη λιθοδομή, έχει

επιχριστεί με ροδόχρωμο υδραυλικό κονίαμα.

Τα μέτωπα και τα εσωρράχια των τόξων είναι εξ ολοκλήρου πλινθόκτιστα.

Φαίνονται σε κάποια σημεία της τοιχοποιίας κατάλοιπα επιχρίσματος, καθώς

επίσης και επισκευές στα κατακόρυφα τοιχώματα του υδραύλακα.

Είναι πολύ πιθανόν μετά την κατάληψη της Πάτρας από τους Οθωμανούς

το 1458, να κατασκευάστηκε το Μεσαιωνικό υδραγωγείο στην κοιλάδα της

Αρόης. Τα στοιχεία που προέκυψαν από την ανασκαφική έρευνα των

Αρχαιολόγων στα θεμέλια της υδατογέφυρας, στη μορφολογία, στη

κατασκευή, στη «γεωμετρία» και στη μορφή του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου,

φανερώνουν ότι χρονολόγηση κατασκευής είναι τα τέλη του 15ου με αρχές

16ου αιώνα και αποδίδονται στην οικοδομική δραστηριότητα των Οθωμανών

αυτής της περιόδου.

Αρκετές όμοιες κατασκευές συναντώνται στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια,

όπως το υδραγωγείο των Σκοπίων, της Πύλου, της Καβάλας γνωστό και ως

Καμάρες και οι δύο υδατογέφυρες στη Χίο (15ος/16ος αιώνας). Τα ημικυκλικά

τόξα των καμαρών στα υδραγωγεία των Σκοπίων και της Καβάλας, είναι

επίσης εξ’ ολοκλήρου πλινθόκτιστα.

Η δόμηση του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου δηλαδή η λίθινη τοιχοποιία, ο

τρόπος αρμολογήματος, η πλινθοδομή τόξων κτλ. απαντάται και στο Κάστρο

της Πάτρας, συγκεκριμένα στις κανονιοθυρίδες του νότιου τείχους και στον

κυκλικό πύργο του βόρειου τείχους. Αυτά τα στοιχεία αφορούν τα κτίσματα της

πρώτης φάσης της Οθωμανικής περιόδου και χρονολογούνται στο δεύτερο

ήμισυ του 15ου αιώνα. Εντυπωσιακό είναι ότι, οι πλίνθοι των τόξων στο

Κάστρο του Ρίου που λέγονται και τρίδυμοι πύργοι, έχουν ακριβώς τις ίδιες

διαστάσεις με αυτές του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου.

Σημαντικό επίσης στοιχείο της ανασκαφικής έρευνας είναι η κεραμική που

είναι άβαφη και σημαίνει ότι δύσκολα χρονολογείται. Τα λίγα όμως

εφυαλωμένα κεραμικά που βρέθηκαν, ανήκουν σύμφωνα με τους

Αρχαιολόγους, σε εισηγμένη κυρίως κεραμική του 16ου αιώνα.

Όπως προαναφέρθηκε, η κατάκτηση της Πάτρας από τους Οθωμανούς

έγινε το 1458 από τον Μωάμεθ Β’. Οι Οθωμανοί αντιμάχονταν συνεχώς τους

Ενετούς, για την κυριαρχία της πόλης. Το 1466 οι Ενετοί προσωρινά

 κατέλαβαν την Πάτρα. Εκείνη την περίοδο η Ναύπακτος ήταν υπό τον πλήρη

έλεγχο και την εξουσία των Ενετών.

Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Β’ το 1471 κατέλαβε την Ναύπακτο και εξασφάλισε

ειρήνη στην περιοχή έως το 1571. Η προαναφερόμενη περίοδος «ειρήνης»

εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της ευημερίας του 16ου αιώνα, γνωστή και

ως Pax Ottomanica (Οθωμανική ειρήνη). Είκοσι οκτώ (28) χρόνια αργότερα

το 1499, ο Βαγιαζήτ Β’ έκτισε τα Φρούρια Ρίου και Αντιρρίου προκειμένου να

ελέγχει πλήρως τον Κορινθιακό κόλπο και το θαλάσσιο πέρασμα. Την

τοποθεσία αυτή οι Οθωμανοί ονόμαζαν «Μικρά Δαρδανέλια» και οι Ρωμαίοι

«σιαγόνες του Κορινθιακού». Ιστορικός σταθμός για την περιοχή είναι το

1571, όπου ο Οθωμανικός στόλος υπέστη πανωλεθρία στη Ναυμαχία της

Ναυπάκτου, από τον συνασπισμένο χριστιανικό.

Τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας μετά την

δημογραφική κρίση των προηγούμενων αιώνων, εμφανίζονται από τα τέλη

του 15ου αιώνα και μετά. Ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας αυξανόταν σε όλες

τις περιοχές, χωρίς να εξαιρείται η Πελοπόννησος και η Πάτρα. Ειδικά στις

αρχές του 16ου αιώνα, υπήρξε σαφής δημογραφική ανάπτυξη στην πόλη.

Στην Πάτρα σύμφωνα με τα Τουρκικά κατάστιχα του 1488 - 1489 υπήρχαν

1593 σπίτια. Ο αντίστοιχος κατάλογος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που

συντάχθηκε 87 χρόνια αργότερα το 1575 από τον πρωτονοτάριο Θεόδωρο

Ζυγομαλά, αναφέρει ότι η πόλη είχε 7.000 σπίτια και 400 ιερείς. Οι

προαναφερόμενοι αριθμοί είναι κατά προσέγγιση, όμως τα στοιχεία του

Ζυγομαλά προσδίδουν τον πληθυσμό της πόλης, το τελευταίο τέταρτο του

16ου αιώνα.

Μαζί με το ξέσπασμα του δημογραφικού - στις αρχές του 16 ου αιώνα -,

αυξήθηκε κατά πολύ η οικοδομική δραστηριότητα της πόλης. Οι Οθωμανοί

προγραμμάτισαν και υλοποίησαν πολλά δημόσια έργα.

Αυτή την περίοδο η ζωή των κατοίκων εξομαλύνεται, αυξάνεται ο

πληθυσμός και δημιουργούνται νέα οικιστικά δεδομένα. Οι Οθωμανοί στις

πόλεις που κατακτούσαν, τα πρώτα κτήρια που κατασκεύαζαν ήταν τα τζαμιά,

κατόπιν τα χαμάμ, ακολουθούσαν τα άλλα δημόσια κτίρια και ιδιωτικά

οικήματα.

Ο Οθωμανός χρονογράφος και περιηγητής Εβλιά ή Εβλιγιά Τζελεμπή

(Evliyâ Çelebi) (1611 - 1684), Συγγραφέας του δεκάτομου ‘‘Βιβλίο των Ταξιδιών’’

όταν επισκέφθηκε την Πάτρα το 1668, έγραψε στο όγδοο βιβλίο του ότι βρήκε

3.000 σπίτια, 300 μαγαζιά και 40 χαμάμ. Εντός του Κάστρου σύμφωνα με τον

περιηγητή, υπήρχαν το τζαμί του σουλτάνου Βαγιαζήτ, ένα μικρό χαμάμ και

100 σπίτια. Αν και το έργο του Τζελεμπή είναι ανεκτίμητης αξίας για την

ιστορία της Ελλάδας, εντούτοις υπάρχουν κάποιες ανακρίβειες και οι

πληροφορίες που άκουγε, ιδίως για τους αριθμούς, τις παρέθετε χωρίς

διασταύρωση. Αποκαλούσε τους Έλληνες «κιαφίρ», δηλαδή «άπιστους».

Ο μετασχηματισμός της Πάτρας εκείνη την περίοδο σε Οθωμανική πόλη, η

αύξηση των κατοίκων και των αναγκών τους, δημιούργησε την απαίτηση για

 μεγαλύτερη τροφοδοσία σε νερό. Κατέστη τότε άφευκτη η κατασκευή ενός

υδραγωγείου για την κάλυψη των νέων δεδομένων ύδρευσης. Είναι πρόδηλο

ότι το έργο ήταν δημόσιο, εξαιτίας του μεγέθους, της διαχείρισης και της

κατανομής των υδάτινων πόρων.

Ο σχεδιασμός του υδραγωγείου μάλλον οφείλεται σε Οθωμανό

Αρχιτέκτονα, που αναπαρήγαγε το ίδιο περίπου σχέδιο, που ήδη είχε

εφαρμοστεί σε ανάλογα έργα επί Οθωμανικής κυριαρχίας, στην Βαλκανική

χερσόνησο. Η κατασκευή του όμως έγινε μάλλον από Έλληνες μαστόρους και

κτιστάδες, ντόπιους ή μετακινούμενους που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή. Οι

Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν για την οικοδόμηση έργων κοινής ωφελείας, το

ντόπιο τεχνικό και εργατικό δυναμικό. Εξασφάλιζαν κατ’ αυτόν τον τρόπο τη

γρήγορη εκτέλεση αυτού, διότι είχαν υπεύθυνο εργασιών τον επικεφαλής της

συντεχνίας των μαστόρων, κτιστάδων και εργατών. Αυτοί μεταξύ άλλων,

επέλεγαν τους τεχνίτες και τους εργάτες, λογοδοτούσαν δε στις αρχές της

πόλης ή της περιοχής, για την πορεία και την ποιότητα του έργου.

Η θέση του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου βρίσκεται μέσα στην κοιλάδα της

Αρόης, σε πολύ κοντινή απόσταση από το Ρωμαϊκό, απέχει μόνο 157 μ. Οι

Επιστήμονες όταν αποκαλύφθηκε το 2006 υπέθεσαν ότι, η παράλληλη

πορεία του προς την ανατολική πλευρά της πόλης και του Κάστρου, δείχνει

πως χρησιμοποιούσε το ίδιο δίκτυο μεταφοράς νερού με το Ρωμαϊκό, έξω

από την κοιλάδα.

Το 2011, κατά τη διάρκεια έργων ύδρευσης επί της οδού Παυλοπούλου

στην Αρόη, αποκαλύφθηκε η συνέχεια του κτιστού υδραύλακα του

Μεσαιωνικού Υδραγωγείου προς ανατολάς, ο οποίος μετά από πορεία 20 μ.

κάμπτεται προς το νότο και ακολουθεί πορεία προς τη ρωμαϊκή υδατογέφυρα.

Αυτή η αποκάλυψη των Επιστημόνων συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι, η

τροφοδοσία του Μεσαιωνικού και του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, γινόταν με τον

ίδιο τρόπο υδροληψίας.

Η κατάληξη δυτικά του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου όταν αποκαλύφθηκε

αρχικά δεν ήταν γνωστή, διότι δεν είχε εντοπιστεί ακόμη η πορεία του μέχρι

την 4 η καμάρα. Οι Αρχαιολόγοι υπέθεταν ότι μπορεί να υπογειοποιείται, ή εάν

υπήρξαν υπέργεια τμήματα να έχουν καλυφθεί. Η πιθανότερη θέση θα ήταν

μια μεγάλη κινστέρνα πλησίον ή ακόμα και μέσα στο Κάστρο, απ’ όπου το

νερό θα διοχετευόταν στην πόλη.

Το 2016 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας προχώρησε στην πλήρη

αποκάλυψη της 4ης καμάρας του Υδραγωγείου. Τότε αποκαλύφθηκε ένα

επιπλέον τμήμα της υδατογέφυρας, πλήρως επιχωματωμένο που ξεπερνούσε

σε μήκος τα 60μ. με επτά (7) ηµικυκλικές  καµάρες πάνω στις οποίες

εδράζεται κτιστός υδραύλακας, ενώ επικλινείς αντηρίδες ενισχύουν αυτή την

ισχυρή κατασκευή. Η οπίσθια όψη του μνημείου δεν ήταν δυνατό να

αποκαλυφθεί πλήρως, εξ αιτίας της σύγχρονης γέφυρας και του δρόμου που

στηρίζεται σε αυτό.

Δεν έχει διασαφηνιστεί εάν το Μεσαιωνικό Υδραγωγείο λειτουργούσε

ταυτόχρονα και επικουρικά με το Ρωμαϊκό ή αντικατέστησε αυτό λόγω

 διακοπής λειτουργίας του Ρωμαϊκού, εξαιτίας απόφραξης από ιζήματα αλάτων

ή άλλων προβλημάτων. Τονίζεται ότι το εντυπωσιακό αυτό δημόσιο

κοινωφελές έργο, δεν έχει αναφερθεί από κάποιον περιηγητή που

επισκέφθηκε την Πάτρα τους 17ο, 18ο και 19 ο αιώνα, διότι μάλλον προσέλκυε

την προσοχή τους, το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο. Οι περιηγητές ακολουθούσαν

κυρίως τα βήματα του Παυσανία και προσπαθούσαν να ταυτίσουν τα διάφορα

ερείπια, με τα αρχαία μνημεία.

Η πορεία του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου βόρεια του Ρωμαϊκού, έχει

αποτυπωθεί μόνο σε χάρτη της Πάτρας του Αγγλικού Ναυαρχείου του 1893,

που ανήκει σε ιδιωτική συλλογή.

Η αποκάλυψη του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου δημιούργησε αρκετά

προβλήματα στα έργα κατασκευής της Μικρής Περιμετρικής Οδού της

Πάτρας, διότι καταλάμβανε όλο το εύρος αυτής. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων

Αχαΐας επεδίωξε τη διατήρηση και την ανάδειξή του. Επεδίωξε επίσης, τη

δημιουργία επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου, λόγω του ότι το μνημείο είναι

σπουδαίο, μεγάλο και πολύ καλά διατηρημένο.

Η θέση του Μεσαιωνικού Υδραγωγείου υψομετρικά και οριζοντιογραφικά,

ήταν σε τέτοιο σημείο ώστε καθιστούσε ανέφικτη την κατασκευή αερογέφυρας

ή ακόμα περισσότερο την αλλαγή χάραξης της Μικρής Περιμετρικής.

Σε περίπτωση που παρέμενε in situ, (να εξεταστεί ένα φαινόμενο ακριβώς

στο μέρος όπου εμφανίζεται, χωρίς να απομακρυνθεί σε κάποιο ειδικό μέσο,

κτλ.). θα προέκυπταν πολλά προβλήματα, όπως ο δρόμος της Μικρής

Περιμετρικής θα ήταν επικίνδυνος με απαγορευτικές κλίσεις και τα μέχρι τότε

κατασκευασμένα τμήματα της οδού, αξίας πολλών εκατομμυρίων ευρώ, θα

αχρηστεύονταν.

Η μόνη λύση που βρέθηκε κατόπιν συνεργασίας των αρμοδίων φορέων

για τη συνέχιση των εργασιών της Μικρής Περιμετρικής - έργο πνοής για την

πόλη - αλλά και για τη διατήρηση του μνημείου, ήταν η μεταφορά και η

τοποθέτηση του υδραγωγείου νοτιότερα, πολύ κοντά στο υπέργειο τμήμα του

Ρωμαϊκού Υδραγωγείου και πρωτίστως εκτός της ζώνης λειτουργίας της οδού.

Τον Μάιο του 2009 ο Αρχιτέκτων Δημήτριος Κορρές, Ειδικός Επιστήμων

στις Μετακινήσεις Ιστορικών Μνημείων, εκπόνησε εγκεκριμένη μελέτη για τη

μεταφορά τμήματος του μνημείου. Η μελέτη συμπεριελάμβανε τα παρακάτω

στάδια :

α. Τοποθέτηση στα τόξα του μνημείου εσωτερικά νάρθηκες, για την

αποφυγή μικρομετακινήσεων της τοιχοποιίας κατά την ανύψωση.

β. Γύρω από τους νάρθηκες σκυροδετήθηκε ισχυρή εσχάρα, στην οποία

ενσωματώθηκαν αγκύρια ανάρτησης.

γ. Το μνημείο κόπηκε αδιατάρακτα με τη χρήση συρματοκοπής σε τέσσερα

τμήματα και στη συνέχεια τα προς μεταφορά τμήματα αποσπάστηκαν από το

έδαφος, με τη βοήθεια υδραυλικών εμβόλων.

 

 

Το υδραγωγείο, αφού αποκολλήθηκε από το έδαφος, ανυψώθηκε και

φορτώθηκε σε ειδικά βαρέα οχήματα με γερανό ανυψωτικής ικανότητας 150

τόνων. Το κάθε τμήμα του υδραγωγείου είχε βάρος 100-130 τόνους.

Τα αποκομμένα τμήματα του Υδραγωγείου, μεταφέρθηκαν ένα - ένα νοτιότερα

στη νέα τους θέση, όπου είχε προετοιμαστεί κατάλληλα το έδαφος και ο

χώρος. Η καινούργια τους θέση είχε ειδικά σχεδιασμένα θεμέλια από

οπλισμένο σκυρόδεμα, που καλύφθηκαν από χώμα, όπως και τα παλαιά

θεμέλια από λιθοδομή, ώστε να μην είναι ορατά.

Το δυσκολότερο σημείο στην όλη διαδικασία σύμφωνα με τους Ειδικούς

ήταν, η επίτευξη της απόλυτης συναρμογής μεταξύ των τεσσάρων τμημάτων

του μνημείου, στην νέα τους θέση. Αυτό έγινε με την βοήθεια συστήματος

χαλύβδινων κοχλιών και υδραυλικού γρύλλου, έτσι ώστε να εκμηδενιστεί ο

μεταξύ τους αρμός.

Σήμερα από το Μεσαιωνικό Υδραγωγείο παραμένει in situ μόνο το δυτικό

τμήμα της υδατογέφυρας με την 4 η καμάρα, για να σηματοδοτεί την αρχική

θέση του μνημείου στον χώρο.

 

Η Μικρή Περιμετρική Οδός της Πάτρας προσφέρει στον πολίτη, μια

σύγχρονη οδική αρτηρία. Παράλληλα εμπλούτισε τον πολιτιστικό χάρτη της

πόλης με νέα ευρήματα και θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, όπου

μπορούν να αναπτυχθούν ποικίλες εκπαιδευτικές και θεματικές δράσεις για

μικρούς και μεγάλους.

Σ’ αυτό το χώρο γύρω από τα δύο μνημεία δημιουργήθηκε οργανωμένος

αρχαιολογικός χώρος με ήπιες επεμβάσεις, όπως περίφραξη, ενημερωτικές

πινακίδες, δημιουργία υπαίθριου καθιστικού, διαδρομών επισκεπτών και

ΑΜΕΑ, θέσεις στάθμευσης, φυλακίου, ηλεκτροφωτισμός ανάδειξης που τη

νύκτα πραγματικά εντυπωσιάζει. Ο χώρος προστατεύεται με περιμετρικά

τοιχία και σιδηρά κιγκλιδώματα. Έχουν γίνει φυτεύσεις δένδρων, λουλουδιών

και εγκαταστάθηκε αυτόματο σύστημα ποτίσματος. Μ’ αυτές τις παρεμβάσεις

διατηρήθηκε ο αρχικός χαρακτήρας της κοιλάδας με τα περιβόλια, χωρίς να

κοπεί ούτε ένα δένδρο. Στον αρχαιολογικό χώρο, υπάρχει ειδικά

διαμορφωμένη αίθουσα, στην οποίαν προβάλλονται ταινίες μικρού μήκους και

βίντεο, με θέμα το Ρωμαϊκό και Μεσαιωνικό Υδραγωγείο της Πάτρας με

πολλές και κατατοπιστικές πληροφορίες

Ο καινούργιος αρχαιολογικός χώρος που δημιουργήθηκε τα τελευταία

χρόνια στην Πάτρα, έδωσε στους κατοίκους της αλλά και στους επισκέπτες,

τη δυνατότητα ενός ευχάριστου και παράλληλα διδακτικού περιπάτου,

συνδυάζει δε τη γνώση και την αναψυχή. Είναι ένας χώρος σ’ ένα πολύ ωραίο

περιβάλλον, ανάμεσα σε λουλούδια και οπωροφόρα δένδρα.

Ο σημαντικός αυτός Αρχαιολογικός χώρος όπου συνυπάρχουν το

Ρωμαϊκό και το Μεσαιωνικό Υδραγωγείο βρίσκεται στο μέσον περίπου της

Μικρής Περιμετρικής οδού της Πάτρας και είναι εύκολα προσβάσιμος.

 

 

Στους πολίτες της πόλης που ακόμα δεν τον έχουν επισκεφθεί, προτείνεται

η μετάβαση σ’ αυτόν, διότι ο χώρος είναι εντυπωσιακός. Παράλληλα θα

βρεθούν κοντά σ’ ένα ζωτικό κομμάτι της Πάτρας παλαιοτέρων ετών. Θα

έχουν της ευκαιρία να δουν την αρχιτεκτονική, τη λειτουργία των

υδραγωγείων, τον τρόπο ύδρευσης της πόλης τους προηγούμενους αιώνες

και γενικότερα θα αποκομίσουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία από αυτό το

μνημείο. Ειδικά τα σχολεία όλων των βαθμίδων της πόλης και της ευρύτερης

περιοχής, αξίζει να το επισκεφθούν συνοδεία του εκπαιδευτικού - διδακτικού

προσωπικού. Έχοντας γίνει προ συνεννόηση με τους αρμοδίους του

μνημείου, η ξενάγηση αρχικά και η μάθηση κατόπιν, πραγματικά θα είναι

επωφελής για τους μαθητές. Εισηγούμαι όπως οι Τοπικοί Φορείς της Πάτρας

(Δήμος, Περιφέρεια, κτλ.) να το εντάξουν - εάν ακόμη δεν το έχουν πράξει -

στους Αρχαιολογικούς επισκέψιμους προορισμούς για οποιοδήποτε πολίτη

ειδικά επισκέπτη, που βρίσκεται στην Πάτρα για λόγους θρησκευτικούς,

αναψυχής, ιστορικούς, διδακτικούς κτλ.

Η μικρή απόστασή του από το Κάστρο, ευνοεί την μελλοντική ενοποίηση

των δύο αρχαιολογικών χώρων. Σε περίπτωση υλοποίησης θα αποτελέσει

σημαντικό Αρχαιολογικό και Τουριστικό ενδιαφέρον, προορισμό δε για κάθε

Πατρινό και επισκέπτη.

Σύμφωνα με τις τελευταίες ανακοινώσεις του τοπικού τύπου μηνός

Οκτωβρίου 2024, ο Αρχαιολογικός χώρος του Ρωμαϊκού και Μεσαιωνικού

Υδραγωγείου, δυστυχώς είναι κλειστός τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο,

λόγω έλλειψης προσωπικού φύλαξης και λήξης συμβάσεων επτάμηνης

απασχόλησης αυτών.

Εύχομαι το 2025 ο σπουδαίος αυτός αρχαιολογικός χώρος της πόλης μας,

να λειτουργήσει εκ νέου όλο το χρόνο, να υπερπηδηθούν τα όποια εμπόδια

και προβλήματα που σήμερα υφίστανται και να έχει την επισκεψιμότητα των

προηγούμενων ετών και ακόμα μεγαλύτερη.

Ο Δημοσθένης κάποτε είδε ένα δημαγωγό να φωνάζει δυνατά όταν

εκφωνούσε λόγο, και του είπε: "Δεν είναι το δυνατό ωραίο, αλλά το ωραίο

δυνατό"

Ο Όσκαρ Ουάιλντ είπε "μας διδάσκουν να μετράμε τα λεπτά, τις ώρες,

τις μέρες, τα χρόνια... αλλά κανείς δε μας εξηγεί την αξία της στιγμής"...

Η επίσκεψη στο Ρωμαϊκό και Μεσαιωνικό Υδραγωγείο της Πάτρας

είναι πολύ ωραία και θα δώσει αξία στις στιγμές που εκεί θα ζήσουμε

όλοι μας.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για το ενδιαφέρον και την προσοχή σας

και είμαι στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε ερώτηση.

 

Νίκος Γεωργ. Αθανασίου

ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗ-ΓΕΩΡΓΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ : ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟΥΣ "ΑΥΛΑΙΑ" ΚΑΙ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΒΡΑΔΙΝΟ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΗ ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ "ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ" ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ 9η ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2024 7 Μ.Μ.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗ-ΓΕΩΡΓΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟΥΣ  "ΑΥΛΑΙΑ¨ΚΑΙ  "ΥΕΤΟΣ"

ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΝ Η ΜΑΙΡΗ ΣΙΔΗΡΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

 

 

Της φιλολόγου και συγγραφέως Μαίρης Σιδηρά.

Η «αυλαία» του «υετού»: Ερμηνευτική και υφολογική προσέγγιση στις ποιητικές συλλογές

της Αθηνάς Καλλιμάνη Αυλαία και Υετός

 

Το 2014 άνοιξε με τη συλλογή Αυλαία την αυλαία της ποίησης η εκπαιδευτικός και σκηνοθέτιδα της πόλης μας Αθηνά Καλλιμάνη, για να ακολουθήσει δύο χρόνια αργότερα ο Υετός, και οι δύο δημοσιευμένες από τις πατρινές εκδόσεις Το Δόντι. Και οι δύο ακουμπούν σε μια Ελλάδα κατηφή, με διακριτή την εμφραγματική επέλαση της οικονομικής κρίσης και τα ποικίλα αδιέξοδα που μαστίζουν το προσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο κάθε φορά που η γενική διαταραχή χτυπά το ατομικό σθένος.

 

«Οι κακοτυχίες», γράφει ο Τζωρτζ Στάινερ, «ποικίλουν: το μήλο της Εύας, το κουτί της Πανδώρας, η σφαγή του τοτεμικού ζώου στους μύθους των Ινδιάνων. Σε όλες πάντως η συνέπεια είναι η αμετάκλητη διείσδυση του κακού στην πρωταρχική ειδυλλιακή αθωότητα και κακοτυχία. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς την ατελείωτη αλυσίδα καταστροφών, άδικων βασάνων, δημόσιας και ιδιωτικής απελπισίας που χαρακτηρίζουν τη ζωή του ανθρώπου; Πώς αλλιώς να εκλογικεύσουμε τις φονικές παρορμήσεις, τις ωμότητες, την αυτοκαταστροφική τυφλότητα ή τον παραλογισμό που κάνουν τις πολιτικές υποθέσεις κατάλογο νεκρών και αγνοουμένων; Το αθώο παιδί υποβάλλεται σε βασανιστήρια, η Τροία ισοπεδώνεται συνεχώς, η αδικία θριαμβεύει. […]» 

 

Όσον αφορά στην περίπτωση  της Αθηνάς Καλλιμάνη, η δυαρχία κακού – καλού καλά κρατεί… Το κακό δεν καθιερώνεται αλλά ακολουθεί μια ντετερμινιστική λογική, όμως, όσο φυσικά και αν ενσκήπτει, αποκαθηλώνεται. Είτε με την κατά κράτος νίκη της αγάπης είτε με την ανάδυση ενός κόσμου κατάλληλου για τον άνθρωπο, σύμμαχο της φύσης αλλά και των αναγκών μας ως όντα κοινωνικοπολιτικά, θεσμικά και ικανά να εννοήσουν τόσο την έλλογη όσο και την πνευματική αξία του καλού. Στον Υετό, η αμείλικτη διαμάχη μετριάζεται και είναι η υφολογική εξέλιξη που υποβάλλει τόνους μινόρε, μιας μελαγχολίας εναρμονισμένης, θα έλεγε κανείς, με τοπίο αγγελοπουλικό, βαθύτερα υπαρξιστικής, μιας, με δυο λόγια, γόνιμα μελαγχολικής ποιητικής στάσης. Στην πρωτόλεια, ωστόσο, συλλογή της, την Αυλαία, η ποιήτρια εμφανίζεται στα γράμματα με διάθεση υπογραμμισμένης κατάδειξης των σκοταδιών τόσο του ποιητικού υποκειμένου όσο και του κόσμου.

 

Στην εξωστρέφεια αυτή συμβάλλει ο τεχνικός χειρισμός της στροφικής ενότητας και ιδίως η ηχηρή ομοιοκαταληξία που ως «ήχος όπλου» εκπυρσοκροτεί, υποβάλλοντας,  με έναν επίμονο συχνά ήχο, την αγωνία και την αγωνιστικότητα του ποιητικού υποκειμένου. Σα να φωνάζει, με όλη του την αθωότητα, ένα παιδί, προκειμένου να πολεμήσει τα κακώς κείμενα καταδεικνύοντάς τα με πείσμα ή, κάποτε, σα να χαράζει, με όλη της τη δύναμη, μάρμαρο μια ύπαρξη θηλυκή, επιχειρώντας να ραγίσει αναλγησία αιώνων: Διαβάζουμε, χαρακτηριστικά, από τους «Λαθρεπιβάτες»: […] Τυχαίες ωραίες στιγμές/ δεν τις ξεχνάμε/ το χειροκρότημα κρατάμε/ επάνω του ξεδιάντροπα πατάμε/ σε βήμα που συνθλίβει στρέφεται/ και η ζωή/ ακόμα μας ανέχεται. Στο «Ο Κύκλωπας», η πόλη τρέπεται σε τεράστιο σκηνικό για την επέλαση της αγριότητας. Το θεατρικό στήσιμο αναγνωρίζεται σε αρκετά ποιήματα της συλλογής, γινόμενο, εν τέλει, δομικό φαντασιακό γνώρισμα. Στο προαναφερόμενο ποίημα, η Καλλιμάνη μετέρχεται παραδοσιακές μεταμφιέσεις του κακού, ομηρικής (ο Κύκλωπας) και δημοτικής (οι λύκοι) προέλευσης, η δε αλληγορική ακολουθία εκβάλλει σε μια νικητήρια σωτηριολογική για το είδος μας κοινωνικοπολιτική κατάληξη. Να σημειώσουμε, επίσης,  την πρωτοτυπία της μεταφορικής φράσης «η πόλη τριαντάφυλλο πικρό» μα και τον διαλεκτικό δυισμό που σπονδυλώνει το ποίημα: Η βραδιά συνηθισμένη/ η πόλη τριαντάφυλλο πικρό/ το φεγγάρι μάτωσε απ’ τη μαχαιριά/ που ύπουλα καρφώθηκε στην καρδιά.// Ο Κύκλωπας χτύπησε για άλλη μια φορά/ μονόφθαλμος/ μας ξεγελάει τάχα/ πως δεν βλέπει και καλά/ κι όμως αρπάζει πρόβατα πολλά/ τους αλλάζει την προβιά.// Φόβο οι λύκοι στις γειτονιές σκορπούν/ με όπλα και στιλέτα ανενόχλητοι κυκλοφορούν./ Μίσος καταχθόνιο/ νεκρά κτηνώδη κύτταρα/ αδύναμους και διαφορετικούς αναζητούν/ θύματά τους να γεννούν.// Ελεύθερη η σκέψη/ αφήνει τους μύθους της/ στης μνήμης την αυγή∙ πολιτισμός, παιδεία, δικαιοσύνη/ ορθώνονται δειλά δειλά// η κόρη του ματιού ματώνει και πονά/ ο Κύκλωπας πεθαίνει/ στου σκοταδισμού του τη σπηλιά.

 

Το δίπολο καλού - κακού μαζί με την εκπορευόμενη εξ αυτών  διαλεκτική που υπηρετεί η Καλλιμάνη και με μια γενικευμένη περί καλού αντίληψη φέρουν την ποιήτρια, σ’ αυτήν την πρώτη της αναζήτηση του αναγνωστικού βλέμματος, κοντά στο ρομαντικό αντικαπιταλισμό του 19^ου αι., έτσι καθώς στοχεύει «τα θεμέλια του κατεστημένου». Η κλασική αντιπαραβολή καλού – κακού και η προαιώνια πάλη τους, με παραλλαγμένη την ποιητική αισθητοποίησή τους, ενυπάρχει σε πολλά από τα ποιήματα της συλλογής, υπονοούμενη σχεδόν σε όλα, καθώς συχνά βρισκόμαστε μάρτυρες είτε μιας πολιτικής είτε ηθικής ταλάντωσης, στην κατάληξη της οποίας το καλό νικά κατά κράτος τουλάχιστον ως επιθυμητικό αναγνωστικό σκίρτημα ή ως μελλοντική πρόληψη, επίτευγμα πίστης του ποιητικού υποκειμένου.

 

Δεν είναι λίγα, επίσης, τα ποιήματα της συλλογής στα οποία σκιαγραφείται υπαινικτικά ή και καταδεικνύεται μεγαλοφώνως η έννοια της απώλειας, στοιχειοθετημένης είτε ως επικινδύνως φεύγουσα φιλική, ερωτική ή και γονεϊκή σχέση είτε ως παρηκμασμένη αξιακή συνθήκη αλλά και ως καθαρόαιμη προδοσία. 

 

Το έμπονο στοιχείο, που εκλύεται από εγνωσμένο κενό ή από την επαγρύπνηση του ποιητικού υποκειμένου  προκειμένου να μην καθιερωθεί η απώλεια ή κι από το πένθος που διορατικά η ποιήτρια ψηλαφεί, μας οδηγεί, από άλλο δρόμο, στη ρομαντική ανάγνωση της συλλογής και του κόσμου της. Η Catherine J. Parat στο «Δοκίμιο για την ευτυχία» αναφέρει σχετικά: «[…] θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ευτυχία είναι το αντίθετο, το ανάποδο του πρωτόγονου πένθους: η επανεύρεση του χαμένου αντικειμένου καθώς και όλων όσα χάθηκαν στη συνέχεια, του οιδιπόδειου συμπεριλαμβανομένου. Το πένθος, η πιο σκληρή απώλεια, είναι το γεγονός που υποκινεί την παλινδρομούσα άμυνα∙ έτσι εξηγείται γιατί τόσο συχνά το πένθος προετοιμάζει την κοίτη του έρωτα ή της πίστης, κάτι που είναι περίπου το ίδιο». 

 

Κάποτε, το στοιχείο της αιφνιδιαστικής μεταβολής της τύχης φοβίζει το ποιητικό υποκείμενο και, όσο και εάν πασχίζει να αποκαταστήσει το καλό πολεμώντας το κακό ή εντάσσοντάς το στην πονηρία της λογοτεχνίας, ποιητικοποιώντας το ειδάλλως, δεν είναι λίγα τα ποιήματα στα οποία η χώρα της ευτυχίας καταλύεται και οι προσπάθειες αποδεικνύονται χίμαιρες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε το ποίημα «Με τη βία» στο οποίο, αφού το ποιητικό υποκείμενο αποστείλει ολόχαρο τα όνειρά του «στ’ ουρανού την αγκαλιά» και ταξιδέψει πρίμα κι ονειρικά τη σκέψη του, η τύχη θα μεταβληθεί: […] Αγρίεψε ο καιρός/ χάθηκε ο ουρανός/ μετέωρα τα όνειρα ∙/ η σκέψη απ’ τα κύματα/ παλεύει να σωθεί ∙/ μπλέχτηκαν πουλιά/ στα κατάρτια τα ψηλά/ με τη βία άνοιξαν φτερά/ για μέρη άγνωστα και μακρινά. Οι δύο φροϋδικές ενορμήσεις, του έρωτα και του θανάτου, απεικονισμένες κυρίως έμμεσα μάχονται, ωστόσο τον τόνο δίνει η αξία της πάλης και η ελπίδα του μέλλοντος καιρού: […] Φίλοι ξένοι/ σύντροφοι και αδερφοί/ μην ξεχαστείτε∙ σε άλλη γειτονιά/ μια πολιτεία ανέφελη/ θα χτίσουμε ξανά. Ας θυμηθούμε εδώ την Julia Kristeva και την «ανανέωση της εξέγερσης» που προτείνει «όταν πια δεν παίρνουμε ευχαρίστηση απ’ τους δεσμούς». Αυτή είναι συνοπτικά η οδός της Αθηνάς Καλλιμάνη που βγαίνοντας από τις ποιητικές της ιστορίες ωσάν ιεροφάντης παρηγορεί και επιτάσσει: Λίγη υπομονή!/ και σε ένα χρόνο/ όνειρα εαρινά/ θα δραπετεύσετε απ’ του νου τη θολερή σκιά/ και θα ζωντανέψετε με άλλου τόπου σκηνικά. 

 

Ολοκληρώνοντας την προσπέλαση της πρωτόλειας συλλογής της, υπογραμμίζουμε δύο στοιχεία: Αφενός τη θεατρικότητα με την οποία «στήνεται» η πλειονότητα των ποιημάτων της, είτε πρόκειται για πρόσωπα είτε για μικροσκηνές που εν είδει σκετς αναδύονται είτε και για αυτούσιο διαλογικό επεισόδιο («Δύο σκιές»), και αφετέρου μια κάποια ρετρό καταφυγή σε σχήματα λόγου και ρητορικές αυξήσεις. Κατά τη γνώμη μας, με την Αυλαία η ιδιοπροσωπία της ποιήτριας δεν έχει, κατά τη γνώμη μας, ολοκληρωθεί. Τα γνωρίσματα, ωστόσο, που της αποδόθηκαν είναι ήδη σοβαρές κατακτήσεις και προμηνύουν μεστή ποιητική γραφή. Κάτι που απολαύσαμε στη «βροχερή» συλλογή της, τον «Υετό», που δύο χρόνια μετά, το Νοέμβριο του 2016, ακολούθησε. 

 

Εδώ η Καλλιμάνη αναδεικνύεται ποιήτρια των αρχετυπικών συναντήσεων, σκηνογραφώντας με τα προαιώνια υλικά, τον ουρανό, τα άστρα, τη θάλασσα, τη γη, και συνθέτοντάς τα με πυρηνικές καταβολές του ανθρώπινης φύσης. Το υγρό στοιχείο, ως άνωθεν απεσταλμένος «υετός», βροχή, στάλα, αλλά και ως θάλασσα, πρυτανεύει στα ποιητικά του περάσματα, ωστόσο και η αναγωγή στα ουράνια ή οι πράξεις καθαυτές των διαστημικών σωμάτων, του ήλιου, των άστρων, αλλά και της νύχτας, του σκοταδιού, εμφανίζονται στο ποιητικό της εργαστήρι.

Η ποιητική της χώρα ορίζεται συχνά ως ένας θέατρο βίας, διαμάχης και προμηθεϊκής απόπειρας να αρθεί το επίγειο άχθος που προξενεί ναυάγια στις ονειρικές πλεύσεις. Συχνά ιερατική, με τελετουργική φόρμα, με επίμονες επαναλήψεις εν είδει επωδών, άγρια μουσικότητα και χαρακτηριστική ρυθμολογία, απευθύνεται στα φυσικά στοιχεία, προσμένοντας αποκατάσταση της ηθικής ή συναισθηματικής αρρυθμίας των ανθρωπίνων.

Με έναν λοξό τρόπο, μπορούμε να μιλήσουμε για υπαρξιστική ποίηση, τουλάχιστον ως προς τη θεματική ακολουθία, καθώς από τη συμπλοκή αισθητού και υπεραισθητού, σε φόντο λυρικό και φόρμα ασκημένη στη συντομία και την υποβολή, τίκτεται ένα ακριβόλογο διανοητικό παράγωγο, σχεδόν μπρεχτικό.

Έτερο χαρακτηριστικό, η προσωποποίηση. Ιδιαίτερο, μάλιστα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η τακτική εμψύχωση ανοίκειων για το ποιητικό ρεπερτόριο, αφηρημένων ή μη, ποιοτήτων (για παράδειγμα, ο χρόνος, η άσφαλτος, ο άνεμος). Εάν απομονώσουμε τις προσωποποιήσεις της, θα αντιληφθούμε να σαλεύει με ένταση και με ρυθμό ένα σύμπαν αλλότριων ποιητικών όντων. 

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της ποιητικής της φωνής, η σχέση της με τη δημοτική παράδοση. Οι συστηματικές προσφωνήσεις (Άπληστε άνεμε, Θάλασσά μου, Σκοτάδι μου, Νύχτα μου,) στον άξονα της ιερής αναγνώρισης του κόσμου, ο ρυθμός που διασείει το ποιητικό σώμα, οι επαναλήψεις, υπομνηματιστές ενός παμπάλαιου τραγουδιού, οι υπερρεαλιστικές διασυνδέσεις, τα δημοτικοφανή μοτίβα, οι σύνθετοι περιγραφικοί νεολογισμοί (π.χ. ουρανογέννημα, ανθοφόρεμα, σφιχταγγαλιάσει, μαλλομέταξο,  αστρόστρωτο,) και, βέβαια, η σκηνοθετική ενορχήστρωση της φύσης αφθονούν.  Στην ποίηση, εξάλλου, της Καλλιμάνη, η φύση παραμένει υποδοχέας, αλληγορικός ήρωας, μεταφυσικός ακόλουθος, μετωνυμική αφόρμηση, ανιμιστικός πρόγονος της ανθρώπινης παρουσίας και δράσης. Στην «Πιστή σκιά», η θάλασσα και η ανθρώπινη σκιά συναιρούνται σε ένα σύντομο απωανατολικής κομψότητας ποίημα, δουλεμένο με ρητορική ακρίβεια και μουσικό αίσθημα. Τι κι αν/ η θάλασσα έχει μαλακώσει,/ οι σκιές μας/ όπως πάντα/ μας ακολουθούν πιστά.

Το ομώνυμο της συλλογής ποίημα σφυγμομετρά τα ανωτέρω, συνοψίζοντας το ιδίωμα της ποιητικής της κ. Καλλιμάνη: Η συνουσία του φυσικού στοιχείου –ιδίως αυτού του υετού, με τα ανθρώπινα, η κυκλοφορία μιας πανάρχαιας μουσικής, συγγενικής προς την κατά Λόρκα «ρίζα της κραυγής» στις φλέβες του ποιήματος, η εμφανής συμπερίληψη δημοτικοπρεπών μοτίβων, ο πυρρίχιος ρυθμός, η καθυπόταξη της ιστορίας του ανθρώπου, του σώματος και της ψυχής του, μέσα στη μεγάλη ιστορία του κόσμου, συναντώνται σε μελετημένες ποσοστώσεις. Αλλά και το ποίημα «Να ’χει καλό ταξίδι η αγάπη» μπορεί να εκληφθεί ως υποδειγματικό της τάσης της ποιήτριας να επεξεργάζεται τη φύση ως ποιητικό συμβάν, να προσφωνεί, υποστασιοποιώντας, το φυσικό ερέθισμα και να συμπλέκει τη φυσική με την ανθρώπινη δικαιοσύνη, αποκαλύπτοντας κάτι από την ανιμιστική αρχή της κοινωνικής ζωής. Ως μακρινός απόηχος της σαπφικής ωδής, το ποίημα της Καλλιμάνη απαιτεί από τον άνεμο την αποκατάσταση της συναισθηματικής ισορροπίας, μέσω δύο μετωνυμικών  σημείων της Αγάπης (τα μαλλιά και το φόρεμα), προσαρμοσμένων στον άξονα μιας δομικής προσωποποίησης: Άπληστε άνεμε!/ Πότε επιτέλους θα σιγάσεις;/ Πότε θ’ ανοίξεις έρωτα στρατί;// Θέλει η Αγάπη μου ν’ αγαπηθεί./ Απ’ το Βορά μην έρχεσαι./ Μπλέκεις τα μαλλιά της./ Τα θέλει ξέπλεκα, λυτά.// Μήτε για το Νότο να τραβάς/ στου ορίζοντα την άκρη./ Μαραίνεις τ’ ανθοφόρεμα/ Χάνεται τ’ άρωμά του.

Κάποτε, με ένα εφέ αιφνιδιασμού, η μικρή φράση τανύζει σε βάθος τους αρμούς του ποιήματος. Η χρήση, για παράδειγμα, της φράσης «γλυκαίνεις πικραμύγδαλα» στο «Έρωτας», με την αντικανονική χρήση του ρήματος και την πικρόγλυκη επίγευση του καρπού, καθώς φέρει την τόλμη της παράνομης λεκτικής σύνδεσης, τη δυνατότητα αισθητηριακής αντίληψης και την ένταση του καθημερινού και οικείου, ενδυναμώνει την αναγνωστική απόλαυση: […] Ένα άγγιγμα αρκεί να νιώσω πως/ γλυκαίνεις πικραμύγδαλα,/ μοσχοβολάς το άρωμα της αγάπης μου. 

Στο ποίημα «Ματαιότητα», η ποιήτρια, ακολουθώντας ένα λυγμικό σχεδόν τέμπο, σχεδιάζει μία παράσταση κουκλοθεάτρου. Το θέαμα απελευθερώνεται από παλιό δρύινο μπαούλο και καθώς εξελίσσεται ο ποιητικός αφηγητής θα οργανώσει σταδιακά το πεπρωμένο του ιστορικού ανθρώπου: θα χειρουργήσει, θα κατασκευάσει συνεργαζόμενος, θα αγαπήσει, θα αποδεχτεί και θα επιστρέψει στο δρύινο σημείο – σήμα – τάφο της εκκίνησης. Οι ερμηνείες βάθους δακτυλοδείχνουν άτακτα τον άνθρωπο, τη μοίρα του, την τέχνη του θεάτρου, το νόημα αναβοσβήνει επίμονα, πότε στη μεταφορική και πότε στην κυριολεκτική του ανάγνωση, ενώ ο στίχος απειλεί να ολοκληρώσει ανά πάσα στιγμή τον τίτλο του: «Ματαιότητα». Φώτα παρακαλώ.// Απ’ της γωνιάς το δρύινο μπαούλο το παλιό/ ένα χέρι/ άλλο χέρι/ δάχτυλα μέσα στα δάχτυλα/ και τα σχοινιά τεντώνουν./ Χέρια πλάι πλάι./ Ώμοι γυρτοί πλάι πλάι./ Καρδιές πλάι πλάι./ Άκαμπτα γόνατα πλάι πλάι./ Όνειρα πλάι πλάι.// Ο δείκτης του ρολογιού δεν περιμένει./ Οι ανάσες βαραίνουν./ Τα σχοινιά κόβονται.// Η παράσταση εκεί που τελειώνει ξεκινά./ Οι σκουριασμένοι μεντεσέδες βρυχώνται. Το δρύινο μπαούλο κλείνει για άλλη μια φορά.

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ Η κ.ΜΑΡΙΑ ΚΟΣΜΑ ΦΙΛΌΛΟΓΟΣ

 

Καλησπέρα,

Θα ήθελα, αρχικά, να ευχαριστήσω την Αθηνά Καλλιμάνη για την τιμή που

μου έκανε να μου εμπιστευτεί τα ποιήματά της και να μου επιτρέψει να

παρουσιάσω το πως εγώ αντιλαμβάνομαι την δική της προσωπική κατάθεση

ψυχής.

Καθώς λοιπόν η «Αυλαία» πέφτει στην ομώνυμη ποιητική συλλογή και

εικόνες πλημμυρίζουν την αίθουσα, ξεπροβάλλει η αλλόκοτη ανθρώπινη ζωή

που παρά τις εσωτερικές και κοινωνικές αντιθέσεις πετυχαίνει περιέργως να

ισορροπήσει. Αλλά πρόκειται για μια ισορροπία εύθραυστη και φαινομενική

γιατί κρύβει μια απόγνωση, γιατί εθελοτυφλεί στα λάθη του παρελθόντος,

γιατί η ψυχή αρνείται τη φυσική της ροπή να ανθίσταται και σιωπά. Η

ποιήτρια, συγκεκριμένα, γράφει:

 

Η επαναστατική ορμή έγινε απόγνωση

στην ψυχή απέμεινε μόνο η σιωπή.

Μια ψυχή μετέωρη που καθιστά και το μέλλον μετέωρο.

Στο ποίημα, πάλι, «Μεγάλες Ιδέες» η ποιήτρια διερευνά το θέμα της

ολοκλήρωσης, της τελείωσης, της ανθρώπινης ύπαρξης καθώς αυτή

πορεύεται μέσα στο χρόνο κουβαλώντας μνήμες, ιδέες που εγκαταλείφθηκαν,

προσδοκίες που ματαιώθηκαν και το τέλος για να ελευθερωθεί προσδοκάει

όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ίδια η ποιήτρια.

Τα ποιητικά υποκείμενα στα ποιήματα «Άραγε πότε θ’ανάψει» και

«Ωριμότητα» ανατρέχουν στην παιδική τους ηλικία και στον ιδανικό, μυθικό,

πολύχρωμο κόσμο που είχαν πλάσει είτε τα ίδια με τη φαντασία τους είτε με

τη βοήθεια των παραμυθιών της γιαγιάς. Η μάχη, ωστόσο, του τότε με το

τώρα είναι άνιση αφού το παρόν αποκαλύπτεται γκρίζο και θολό, οι ήρωες

είναι χωρίς καρδιά και οι λύκοι παραμονεύουν.

Η δεύτερη ποιητική συλλογή τιτλοφορείται ¨Υετός¨. Ο τίτλος αυτός δεν είναι

σίγουρα τυχαίος. Αντιθέτως είναι πολύ εύστοχα επιλεγμένος μιας που

παραπέμπει σε εικόνα υδάτινων στοιχείων που ακολουθούν μια πτωτική

πορεία προϊδεάζοντας μας έτσι τόσο για τα στοιχεία της φύσης που

κυριαρχούν στο ποιητικό πεδίο της δημιουργού όσο και για την πορεία των

συναισθηματικών διακυμάνσεων του ποιητικού υποκειμένου.

Ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία, λοιπόν, αυτής της ποιητικής συλλογής είναι

φυσικά η βροχή η οποία στο ποίημα «Υετός» ενδύεται τα χαρακτηριστικά

ενός θύματος που χωρίς να προβάλλει αντίσταση είτε χάνεται στ’απόνερα,

 

είτε αρπάζεται βίαια από τα κύματα είτε συμμετέχει σε μια ερωτική πράξη

συνένωσης με τη θάλασσα η οποία όμως καταλήγει να είναι μοιραία. Άλλοτε

η βροχή παίρνει τη μορφή ενός θύτη που πληγώνει τη ματαιότητα της

ανθρώπινης ζωής. Μια ματαιότητα και μια αίσθηση ανικανοποίητου που

διαπερνούν την ποιητική οντότητα και την εμποδίζουν ή ακόμα καλύτερα

αναβάλλουν τη συνάντηση της με τον Έρωτα, τον οποίο επιθυμεί να γευθεί

αλλά δυστυχώς δεν τα καταφέρνει χωρίς να πληγωθεί.

Και η ανάσα σου αδίστακτη

Σαν άτι αχαλίνωτο,

με λάφυρο τη λαβωμένη μου ψυχή,

 

τρέχει

 

σε μια κούρσα δίχως νικητή.

Θα γράψει η ποιήτρια στο ποίημα «Χωρίς επιστροφή».

Ο τίτλος, όπως προαναφέρθηκε, μας προϊδεάζει και για την καθοδική πορεία

των συναισθημάτων του ποιητικού υποκειμένου και για την εσωτερική

πάλη που συντελείται αναπόφευκτα. Μια εσωτερική πάλη που γιγαντώνεται

από τη μονοτονία του παρόντος και τον βουβό πόνο του παρελθόντος το

οποίο αρνείται να συμπράξει με το τώρα γεγονός που ίσως να συντελούσε

στην συναισθηματική του αποφόρτιση. Αντιθέτως αναβάλλεται η αξιοποίηση

κάθε ευκαιρίας για αλλαγή παρόλο που το ποιητικό υποκείμενο ασφυκτιεί και

προσπαθεί να ισορροπήσει πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί, όπου η Ζωή

ακροβατεί μεταξύ Δύσης και Ανατολής, δειλινού και Αυγής, χειμωνιάτικης

βροχής και καλοκαιρινής προσμονής. Η έκφραση παρουσιάζει μια ειλικρίνεια

στην παραδοξότητα των συναισθηματικών εκδηλώσεων του ποιητικού

υποκειμένου, ο κόσμος του οποίου κινείται γύρω από τα μοτίβα του Έρωτα

και του Θανάτου.

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα όνειρα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο

ποιητικό σύμπαν της ποιήτριας τα οποία είτε υπερτερούν των ανθρώπινων

ιδανικών και γεννούν, δυστυχώς, τη στείρα Ελπίδα, είτε στο σκοτάδι, το

προσωπικό, δίνουν μια άλλη προοπτική και κάνουν το ταξίδι χωρίς επιστροφή

να φαντάζει σωτήριο, τον θάνατο λυτρωτικό.

Φτάνοντας προς το τέλος θα ήθελα να ομολογήσω τη δική μου προσωπική

αγωνία να εκτιμήσω το ποιητικό έργο της ποιήτριας και φίλης, Αθηνάς

Καλλιμάνη, μιας αγωνίας που πήγαζε από το πόσο η δική μου οπτική, η δική

μου αλήθεια πλησιάζει τη δική της απόλυτη αλήθεια.

 

Κλείνοντας θα ήθελα να παραθέσω τους στίχους του ποιήματος ¨Ανέλπιστα¨

στο οποίο περιγράφεται ο μοναχικός, ατομικός, ανηφορικός αγώνας προς την

καταξίωση που αν και περιέχει απογοητεύσεις καταφέρνει να μην λειτουργεί

επιβαρυντικά αλλά απελευθερωτικά για την ποιήτρια και το ίδιο εύχομαι και

για όλους εμάς.

 

Ανέλπιστα

 

Ο κόπος βουβός.

Πολύς.

Αμέτρητος.

Σήμερα ήλπιζα

ποθούσα

επαίνους, αγκαλιές, αναφορές επιβράβευσης.

Λησμονήθηκαν.

Δεν πόνεσα.

Τώρα πια

ανηφορίζω χωρίς να κουράζομαι.

Είμαι ελεύθερη.

ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΣΕ Η κ.ΓΕΩΡΓΙΑ Ι.ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΕΘΝΟΛΟΓΟΣ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΣΓεωργία Ι. Νικολοπούλου , Διεθνολόγος - Ραδιοφωνικός Παραγωγός

 

Στέγη Γραμμάτων «Κωστής Παλαμάς»

 

Παρουσίαση των ποιητικών συλλογών της Αθηνάς Καλλιμάνη -

Γεωργιτσοπούλου: «Αυλαία» και «Υετός».

 

 

 

Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗ, ΠΥΛΩΝΕΣ ΑΓΑΠΗΣ

 

Έχει αποδειχθεί στατιστικά ότι το 95% του αναγνωστικού κοινού αποστρέφεται τη

μοντέρνα ποίηση, της οποίας δεν καταλαβαίνει το νόημα, αφού τέτοιο δεν υπάρχει, και

μόνο ένα 5% περίπου αποδέχεται αυτό το είδος το οποίο πολλές φορές είναι

ανερμήνευτο. Και ίσως ακατάληπτο.

Η Αθηνά Καλλιμάνη δεν κινδυνεύει από αυτή την κατηγοριοποίηση. Γιατί η γραφή της

είναι σύγχρονη μεν αλλά ταυτόχρονα ευθεία και στοχευμένη. Μιλάει καθαρά και

συγκεκριμένα. Και γράφει με την καρδιά χαράσσοντας με την πένα της μια

ευθύγραμμη διαδρομή: Τη διαδρομή από καρδιά σε καρδιά.

Μια εκδήλωση για την ποίηση είναι μια Λειτουργική Πράξη. Μια πράξη κοινωνίας. Και

κάθε δημιούργημα είναι και μια πράξη αθανασίας.

Και για κάθε πνευματικό δημιούργημα - η πραγματική του αξία θα μετρηθεί, με τους

όρους που θα συγκροτήσει μέσα στην κοινωνία.

Ως Εκπαιδευτικός, ως Σκηνοθέτης, ως Δραματουργός, ως ενεργή πολίτης και

Δημοτικός Σύμβουλος η Αθηνά δε χρειάζεται συστάσεις έχει δώσει τα διαπιστευτήρια

της, πολλά χρόνια τώρα.

Ως οντότητα όμως που συνιστά και την ουσία από την οποία απορρέει ο ποιητικός της

λόγος, η Αθηνά έχει διαλέξει το δύσκολο δρόμο: To δρόμο ταχείας κυκλοφορίας που

δεν ησυχάζει ποτέ. Και που πάνω του κινούνται με ιλιγγιώδη ταχύτητα ιδέες, που

βιάζονται να πραγματωθούν.

Όσοι τη γνωρίζουν θα συμφωνήσουν απόλυτα: Η Αθηνά ήταν και είναι σε μόνιμη

εγρήγορση. Ανεβαίνει στο ποδήλατό της - ένα με τη φύση της – και την άλλη στιγμή

έχει φτάσει από τη μια άκρη της πόλης στην άλλη.

- Δεν είναι εδώ, μου απαντάει στο τηλέφωνο ο Κανέλλος της.

-Είχαμε ραντεβού έχει αργήσει και δεν απαντάει στο κινητό του λέω,

- Έρχεται με το ποδήλατο γι’ αυτό δεν απαντάει, θα ‘ρθει, μου εξηγεί ο Κανέλλος.

«Ποδηλατώ στην πόλη μου γλιστράω. Ποδηλατώ στις σκέψεις μου γυρνάω.

Θύμισες γκρίζες σκιές μουντές στις ακτίνες μου πετάω. Μπλέκονται, χάνονται

μα πίσω δεν κοιτάω. Στη σέλα μου τα όνειρα κρατάω. Τα πεντάλ με δύναμη

γυρνάω. Ψάχνω τα όμορφα που τόσο αγαπάω» (Στην Πόλη μου Γλιστράω).

 

Όταν συζητήσαμε για την αποψινή βραδιά η Αθηνά μου ζήτησε να σχολιάσω κυρίως

τα αρνητικά που μπορεί να εντοπίσω στη γραφή της.

Πώς όμως να βρει κανείς αρνητικά σε μια γραφή που δημιουργεί αμιγώς

συναισθηματικά ερείσματα; Και πώς μπορείς να αναλύσεις με στιχουργικούς όρους

και φόρμες, μια γραφή που στηρίζεται σε ιδεολογικούς όρους και κυρίως με αξιακούς

όρους;

Γι’ αυτό προσωπικά θα αναφερθώ στην ίδια την υπόσταση της Αθηνάς μέσα από

πυλώνες αγάπης που συνιστούν την ίδια και τη γραφή της.

ΠΥΛΩΝΑΣ ΠΡΩΤΟΣ: Η αγάπη της Αθηνάς για τα παιδιά και τους νέους.

Η αγάπη της μετουσιώνεται σε προσφορά στα παιδιά, τα προετοιμάζει με τα βαθιά

νοήματα των παραστάσεων που κάνει να γίνουν ευαισθητοποιημένοι, συμμετοχικοί

και αλληλέγγυοι πολίτες. Δε θα σταθώ περισσότερο γιατί η θεματολογία των έργων

της το μαρτυρά περίτρανα.

ΠΥΛΩΝΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ: Η αγάπη της Αθηνάς για τον άνθρωπο.

Τον άνθρωπο μετανάστη, τον φορτωμένο με μνήμες-σίδερα βαριά- άνθρωπο. Τον

άνθρωπο που ονειρεύεται, τον άνθρωπο πρόσφυγα το συλλογικό άνθρωπο, τον

άνθρωπο που συμβιβάζεται, τον άνθρωπο που συνθηκολογεί, τον ελεύθερο

άνθρωπο.

- «Κι ο κόσμος στο σώμα του μνήμες κουβαλάει, με μετέωρο βήμα στην

ομίχλη προχωράει, πίστη και απελπισία δυο φαντάσματα που τη μια τα

προσπερνάει και την άλλη στιγμή λάβαρα τα κρατάει και τα προσκυνάει.

Την πρώτη αρχή αναζητάει, το τέλος για να ελευθερωθεί προσδοκάει»

(Μεγάλες Ιδέες)

- «Σώματα προσπερνώ. Δεν ξέρω ποιόν ψάχνω και αν θα τον βρω. Μάτια

απλώνουν δίχτυα στο κενό.. δάχτυλα μπλέκονται, συνειδήσεις χάνονται σ

έναν ξέφρενο ρυθμό. Άνθρωπε στάσου. Θέλω να συναντηθούμε. Να σε

δω» (Άνθρωπε στάσου).

ΠΥΛΩΝΑΣ ΤΡΙΤΟΣ: Η αγάπη της Αθηνάς για τον τόπο της

Μέσα σ αυτόν τον ανθρωποκεντρικό κόσμο, ο τόπος της, η «Γηραιά Κυρία» με την

πένα της φθαρμένη από την τόση ιστορία, επιβιώνει ως μνήμη και ως αίσθηση ζωής:

«Αχ πανάρχαιη Κυρία, τις ρυτίδες μην καλύπτεις, σήκω την κορμοστασιά σου

βάλε πάλι τα καλά σου και την πένα τη φθαρμένη που σου έγραφε ιστορία μην

πετάξεις στα παλιά βαλ΄την χτένα στα μαλλιά» (Γηραιά Κυρία).

 

«Ο χρυσός θάμπωσε αλλά ακόμα προκαλεί γιατί ακόμα καθρεπτίζει του

παρελθόντος τη χλιδή»(Θεωρείο Επισήμων).

Στον «Ξενιτεμό» καταπιάνεται με τον πόλεμο, ψάχνει το περιστέρι της ειρήνης,

αφουγκράζεται το νόστο της Καρυάτιδας:

- «Φίλοι ξένοι, σύντροφοι και αδερφοί μην ξεχαστείτε.. σε άλλη γειτονιά μια

πολιτεία ανέφελη θα χτίσουμε ξανά» .

- «Ξένα αφεντικά ορίζουν το παρόν μα μην αφήσεις ιστορία κι ουρανό»

(Φυγή).

ΠΥΛΩΝΑΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ: η αγάπη της Αθηνάς για τη φύση

Σε ολόκληρο τον Υετό, η Αθηνά συνομιλεί με τη φύση, την προσωποποιεί και

απευθύνεται κατά πρόσωπο στα στοιχεία της.

Συνομιλεί με τη θάλασσα, γίνεται ένα μ’ εκείνη:

Θάλασσά μου, γαλήνια είσαι στα ρηχά. Στα βαθιά κρύβεις την ταραχή σου.

Δε χρειάζεσαι χρώματα πολλά. Με το μπλε σου το βαθύ βάφεις τους θησαυρούς

σου. Δεν σου αρέσει η μοναξιά. Κάθε πρωινό με το αγέρι πίνεις καφεδάκι στο

γιαλό. Δε θυμώνεις όταν σε χτυπούν ξύλινα κουπιά η σιδερένια η προπέλα που

ασταμάτητα και αλύπητα γυρνά

Τις Κυριακές στολίζεις τα πέτα τα ψηλά με γλαροπούλια.

Στου ορίζοντά σου τα στενά η αυγή συναντά τα δειλινά» (Βαθύ μπλε)

Πιστεύω μέσα μου όσο γνωρίζω την Αθηνά, ότι αυτό το «Βαθύ Μπλε» είναι η

Προσωπογραφία της. Είναι το μωσαϊκό που τη συνθέτει η ίδια θάλασσα η

φουρτουνιασμένη, η θάλασσα σε διαρκή κίνηση.

Και στην Ηχώ:

«Θάλασσα εύθραυστη, πόσο αντέχεις.. γλυκά αναταράζεσαι και πνίγεις την

ηχώ».

Συνομιλεί με τον άνεμο: είναι πολλά τα ποιήματα που έχουν μέσα τους άνεμο τον

άνεμο της παρόρμησης και της ανησυχίας της:

- « Άπληστε άνεμε- Πότε επιτέλους θα σιγάσεις;»

- «Τη δροσιά τους την παίρνει ο άνεμος, ευχές δεμένες σε λευκά περιστέρια»

- «Από πλαστελίνη εύπλαστες είναι οι καρδιές αφημένες στων ανέμων τις

βουλές»

- «Άνεμος ξένος, μαύρο μαντάτο φέρνει… πως πνίγηκε στη θάλασσα του

φεγγαριού» (Εσωστρέφεια)

 

Αναγεννιέται μέσα απ’ την αντιπαράθεσή της με το χρόνο:

- «Χρόνε μη γίνεσαι κακός, του ρολογιού η μηχανή να πάψει ετούτη τη

στιγμή» (Χρόνε μη γίνεσαι κακός)

- «Και σαν να μην έχει τίποτα συμβεί ο χρόνος ανέμελα θα συνεχίσει να

τρέχει σαν παιδί» (Χωρίς ενοχές)

Αναμετριέται με το σκοτάδι σε μεγάλο μέρος της ποίησής της όμως γαντζώνεται από

χαραμάδες φωτός που η ίδια δημιουργεί:

- «Σκοτάδι μου μην αποκοιμηθείς, άπλωσε τα όνειρα, πάρε με μαζί σου»

- «Ποιος ορίζει το σκοτάδι που αντιστέκεται; Ποιος ορίζει την Ανατολή που

βιάζεται να ‘ρθει; Το σκοτάδι δυνατά κρατεί μέσα απ’ την πάλη η ανατολή

προσπαθεί απεγνωσμένα να φανεί. Το φεγγάρι υποχωρεί στου ήλιου τη σκιά

για να χαθεί. Διστάζει η ανθρώπινη πνοή στο συναίσθημα να τυλιχτεί.

Αμφιβάλει αν μέσα απ’ το σκοτάδι ή το φως, ζωντανή θα κρατηθεί»

(Αμφιβολία).

- «Νύχτα μου ποθητή! Μοιραία έχεις ταίρι σου το μαύροι σκοτάδι»

Αναμετριέται με το θάνατο.

Η Αθηνά δεν τον φοβάται το θάνατο. Έχει αναμετρηθεί μαζί του. Η Αθηνά προτάσσει

το ανάστημά της και δίνει τη μάχη. Δεν του χαρίζεται: τον γονατίζει το θάνατo του

διαμηνύει ότι είναι πεπερασμένος:

- Στα ανεμόστρατα της Χαραυγής, τα χνάρια σου να αφήνεις κι ώσπου να ‘ρθει

η αστροφεγγιά, το νόστο μην προδώσεις» (Νόστος)

- «Δε φοβάμαι, δεν θα χαθώ όσο αδύναμη κι αν είναι η μνήμη του ανέμου.

Γιατί υπάρχω στο παρελθόν όλων όσων μ’ αγαπούν και αγαπώ.» γράφει στο

ποίημα «Καθ΄οδόν»

- «Και σ ΄ένα δρόμο που δεν θα ‘χει επιστροφή σπόρους θα ρίχνω από δειλινό

σε χαραυγή».

- «Σε λευκό σεντόνι έχουν τυλιχτεί και βαθιά στη γη έχουν θαφτεί ένας αιώνας

οι τρεις μέρες μέχρι η Ανάσταση να ‘ρθει» (Λευκό Σεντόνι).

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Η ΓΕΦΥΡΑ ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΠΥΛΩΝΕΣ ΑΓΑΠΗΣ

«Θέλει η Αγάπη μου ν’ αγαπηθεί» Η μία – ενιαία- άτμητη αγάπη σου για τον

άνθρωπο και νόημα του ταξιδιού του, που διαπνέει τα πάντα.

Υπάρχει πιο μεγάλη κραυγή από αυτή;

Όμως η αγάπη ζαφείρι σε ασήμι άκαμπτο δίνει μορφή» (Αγάπη).

«Να ‘χει καλό ταξίδι η αγάπη» Τί πιο δυνατό νόημα για την ύπαρξη και το νόημα

της ύπαρξής μας, της ύπαρξής σου. Αυτό το στίχο σου θα παραφράσω Αθηνά μου και

θα σου πω: Να ‘χει καλό ταξίδι η Αγάπη σου. Η μία – ενιαία- άτμητη αγάπη σου για

τον άνθρωπο και νόημα του ταξιδιού του, του ταξιδιού σου.

Κοιτάζω τη θάλασσά σου. Βλέπω ένα βράχο με το φως να μπαίνει από παντού Είναι

ο βράχος που απαθανάτισαν τα μάτια της Μαρίας της Κοσσυφίδου. Μέσα εκεί, ένα

παιδί βρίσκει απάγκιο, κρατάει ένα κουβά κι ένα φτυαράκι. Μαζεύει πεταλίδες άγριες,

κυματοδαρμένες, αιώνια στο βράχο κολλημένες. Στην άκρη, ένα ποδήλατο

μισοβουτηγμένο στο νερό.

«Είναι αγόρι ή κορίτσι; Είναι ξανθό ή μελαχρινό; ίσως το μάθουμε αν στον

καθρέφτη κοιταχτούμε».

Ίσως το μάθουμε αν στα μάτια σου κοιταχτούμε Αθηνά Καλλιμάνη.

 

Γεωργία Νικολοπούλου,

Παντοτινά φίλη σου.

Γεωργία Ι. Νικολοπούλου , Διεθνολόγος - Ραδιοφωνικός Παραγωγός