Ομιλία
Θεόδωρου Λάμπρου
Για
το βιβλίο «Φράγκοι και Βυζαντινοί στην Ηλεία»
Από την εποχή του σχίσματος των Εκκλησιών
(1054 μ.χ) και την έναρξη των Σταυροφοριών η εχθρότητα της Δύσης απέναντι στη
Βυζαντινή αυτοκρατορία διαρκώς αυξανόταν.
Η Δ’ Σταυροφορία αποτέλεσε
ουσιαστικά το πρόσχημα για την επίθεση κατά του Βυζαντίου. Η Κωνσταντινούπολη
έπεσε στα χέρια των Σταυροφόρων στις 13 Απριλίου 1204. Τρεις ολόκληρες ημέρες η
πόλη δοκιμαζόταν από σφαγές και λεηλασίες. Οι αμύθητοι θησαυροί της
πλουσιότερης πρωτεύουσας του κόσμου συλήθηκαν και σε μεγάλο βαθμό
καταστράφηκαν.
Πρόδρομους
του Αντίχριστου χαρακτήρισε ο αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων και Βυζαντινός
χρονικογράφος Νικήτας Χωνιάτης τους Λατίνους κατακτητές και τις βιαιότητες που
προκάλεσαν στους κατοίκους της Πόλης.
Ακολούθησε ο κατακερματισμός των εδαφών και η
διανομή τους μεταξύ των Σταυροφόρων.
Οι λίγες επαρχίες που παρέμειναν ελεύθερες
ανέλαβαν τον αγώνα για την παλινόρθωση της αυτοκρατορίας, που κράτησε
περισσότερο από πενήντα χρόνια.
Η Τέταρτη Σταυροφορία
και η κατάκτηση της Βασιλεύουσας από τους Λατίνους τον Απρίλιο του 1204 υπήρξε
καταλυτική για την κατάκτηση της Πελοποννήσου.
Άνθρωποι από χώρες της
Δυτικής Ευρώπης που ανήκαν σχεδόν σε κάθε κοινωνική τάξη, ξεκίνησαν με σκοπό να
απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους. Πίσω όμως από τις πομπώδεις διακηρύξεις τους
περί χριστιανικής πίστης και απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων από τους άπιστους
Μουσουλμάνους, κρύβονταν άλλα συμφέροντα όπως η αδικία, το πλιάτσικο, το
έγκλημα, οι μεγάλες περιουσίες.
Οι Σταυροφορίες γενικότερα
ξεκίνησαν σαν μια εκστρατεία απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων από τους «άπιστους»
Μουσουλμάνους, βαθμιαία όμως μετατράπηκε σε μια επιχείρηση κατάληψης των εδαφών
αυτών για να ικανοποιήσουν οι Λατίνοι τα οικονομικά τους συμφέροντα, να διαμοιράσουν
τα εδάφη σε βαρωνίες και να επιδοθούν σε μια εκστρατεία εγκλημάτων και
πλιάτσικου για να εδραιώσουν την εξουσία τους.
Ο
Γοδεφρείδος Βιλλεαρδοϋίνος
Η κατάκτηση της Πελοποννήσου από μια μικρή
ομάδα Φράγκων ιπποτών υπό την ηγεσία του Γουλιέλμου Σαμπλίτ από την Καμπανία
και του Γοδεφρείδου Βιλλεαρδοϋίνου άρχισε από το βορειοδυτικό τμήμα του 1205
και πραγματοποιήθηκε σχετικά εύκολα, καθώς δεν εμφανίζεται οργανωμένη άμυνα των
Ελλήνων, εκτός από λίγες τοπικές αντιδράσεις, όπως αυτή του άρχοντα του Ναυπλίου,
Άργους και Κορίνθου, Λέοντα του Σγουρού. Η συγκεντρωτική στρατιωτική,
οικονομική και διοικητική οργάνωση των εδαφών της άλλοτε κραταιάς Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας είχε από καιρό εξασθενήσει.
Ο Γοδεφρείδος Α’
Βιλλεαρδουϊνος εγκαθίσταται στον κάμπο της Ήλιδας ή του Μορέα, όπως αναφέρεται
από τον θείο και ομώνυμό του ιστορικό της Δ’ Σταυροφορίας, Βιλλεαρδουίνο.
Με τη συνθήκη της Σαπιέντσας
το 1209 οι Βενετοί παραχώρησαν και επισήμως τα εδάφη της Πελοποννήσου εκτός από
τα λιμάνια Μεθώνης και Κορώνης, ενώ ο Βιλλεαρδουίνος προκειμένου να
αναγνωρισθούν επίσημα τα κυριαρχικά του δικαιώματα, απεδέχθη την τυπική
υποτέλειά του στο Δόγη της Βενετίας.
Η
κατάληψη της Ανδραβίδας από τους Φράγκους
Οι Λατίνοι τυχοδιώκτες δεν χάνουν καιρό. Η
Ανδραβίδα ήταν μια αξιόλογη πόλη στον πλούσιο κάμπο της Ηλείας.
Ξεκίνησαν λοιπόν με τους ιππότες
και το λοιπό στράτευμα με σκοπό να την κατακτήσουν. Στον δρόμο οι χωριάτες τους
υποδέχονταν με ευχαρίστηση.
Τους
υποδέχτηκαν σαν Μεσσίες
Το φέρσιμο των ντόπιων όταν αντίκρυσαν τους
Φράγκους ήταν αποκαρδιωτικό. Άρχοντες και λαός ξεσηκώθηκαν με τον Τίμιο Σταυρό
και τις εικόνες των Αγίων, σαν να πήγαιναν σε λιτανεία, να προϋπαντήσουν τους
Φράγκους ιππότες, να δηλώσουν πίστη και υποταγή στους αρχηγούς τους Καμπανίτη
και Βιλλεαρδουϊνο, αφού αποδέχτηκαν τους όρους τους.
Και εδώ γεννάται εύλογα το ερώτημα γιατί ο ντόπιος
πληθυσμός υποδέχτηκε τους Φράγκους ως Μεσσίες; Η απάντηση που μπορούμε να
δώσουμε είναι λόγω της βαριάς φορολογίας που είχαν υποστεί όλα τα προηγούμενα
χρόνια από τους ντόπιους άρχοντες, η βαριά φορολογία καθώς και η ανασφάλεια από
τους πειρατές, που τους στερούσε την ησυχία, ενώ η αντοχή τους είχε εξαντληθεί
πιά.
Η
Κατάκτηση της Πελοποννήσου συνεχίζεται
Οι Φράγκοι μόλις αντίκρυσαν τόσο μεγάλο
ενθουσιασμό, κολακεύτηκαν. Είδαν πως μπορούσαν εύκολα να εξουσιάζουν ένα λαό
που τους έδειχνε χωρίς λόγο τόσο αγάπη.
Έτσι με αυτό το σκεπτικό συνέχισαν
την αναίμακτη κατάληψη και άλλων πόλεων και χωριών της Ηλείας.
Το Πριγκιπάτο της Αχαΐας ήταν
ένα κρατίδιο που δημιουργήθηκε από τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη κατά την Δ’
Σταυροφορία (1205-1210) στα εδάφη της Πελοποννήσου (Μοριάς), τα οποία
μοιράστηκαν σε φέουδα μεταξύ των Φράγκων Σταυροφόρων. Ήταν ένα κραταιό
κρατίδιο, υπό την κυριαρχία των Φράγκων, αρχικά υπό την εξουσία του Γουλιέλμου
Σαμπλίτη και στη συνέχεια από τους Βιλλεαρδουίνους.
Η κατάσταση του πριγκιπάτου
άλλαξε πολλές φορές μέχρι το 1452, οπότε και επανήλθε στη Βυζαντινή
Αυτοκρατορία υπό τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, μετέπειτα αυτοκράτορα του
Βυζαντίου, για να περάσει μετά από λίγο στους Οθωμανούς Τούρκους.
Η πρωτεύουσα του πριγκιπάτου ήταν
η Ανδραβίδα. Κύριο λιμάνι του ήταν η Γλαρέντζα ή Clarence (στη θέση
Παλαιόκαστρο, δυτικά της σημερινής Κυλλήνης) και σημαντικό του κάστρο ήταν το
Χλεμούτσι ή Clermont λίγο πιο νότια.
Η
Παρακμή και το τέλος
Η ήττα των Φράγκων από τους Βυζαντινούς στη
Μάχη της Πελαγονίας το 1259 είχε αποτέλεσμα την αιχμαλωσία του για δυο χρόνια.
Με την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης στα 1261 από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, ο
Γουλιέλμος Β’ εξαναγκάστηκε σε συμφωνία παραχώρησης της Μονεμβασιάς, του
κάστρου της Μαϊνης και του Μυστρά προκειμένου να αφεθεί ελεύθερος.
Αυτή ήταν η αρχή της
παρακμής της Φραγκικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο, αλλά και η αρχή εδραίωσης
των Βυζαντινών στην Πελοπόννησο.
Σημαντικά Κάστρα, Ναοί και
Τοπωνύμια κατά την Φραγκοκρατία
ΚΑΣΤΡΑ
Ποντικόκαστρο –
(Πόντος - Προσηγορικό των Θαλασσών
Οι Φράγκοι κατακτητές του έδωσαν την ονομασία Beau
voir, Beatuegard ή Belvedere και χρησιμοποιούσαν το κάστρο για θερινή
κατοικία.
Χλεμούτσι - Το Χλεμούτσι ανήκει
στα κάστρα, που από την αρχή έχτισαν οι Φράγκοι στην Πελοπόννησο.
Σε αυτό εγκαταστάθηκε ο Κωνσταντίνος
Παλαιολόγος (1427).
Ίδρυσε τότε, μετά την κατάληψη της Πάτρας το
Μαίο του 1430, το Δεσποτάτο της Β.Δ. Πελοποννήσου, στην προσπάθειά του να
δημιουργήσει κράτος, όπως το είχε οραματιστεί και ο μεγάλος φίλος του Γεώργιος
Γεμιστός ή Πλήθωνας.
Με έδρα του το Χλεμούτσι ο Παλαιολόγος ήθελε
να πραγματοποιήσει τα μεγαλόπνοα σχέδια και τους οραματισμούς του, δηλαδή την
ανασύσταση του νέου Ελληνικού κράτους της παλαιάς Ελλάδας.
Διόρισε Διοικητή της
περιοχής τον φίλο του ιστορικό Γεώργιο Σφραντζή ή Φραντζή που μετέπειτα έγραψε
και το Χρονικό της Άλωσης της Βασιλεύουσας, για να είναι αυτός
απερίσπαστος.
*Κάστρο Ωλένης, Κάστρο
Αράκλοβου, Κάστρο Αγίας Ελένης, κ.α.
*Δοξαπατρής Βουτσαράς
Ο Δοξαπατρής Βουτσαράς (ή Βουτζαράς) υπήρξε
θρυλικός Έλληνας άρχοντας και πολεμιστής της Πελοποννήσου του 13ου αιώνα. Η
μεσαιωνική οικογένεια των Βουτσαράδων ήταν λακωνικής καταγωγής. Ο Δοξαπατρής
Βουτσαράς έζησε την εποχή της Δ’ Σταυροφορίας και αμύνθηκε ηρωικά απέναντι
στους Φράγκους ως υπερασπιστής και φρούραρχος του μεσαιωνικού κάστρου του
Αράκλοβου.
Λέγεται ότι η νεοελληνική λαϊκή έκφραση «την
έφαγε στο δοξαπατρί», με την οποία περιγράφονται τα κατακούτελα κτυπήματα,
αποδίδεται στη μνήμη του Δοξαπατρή Βουτσαρά και του τρόπου που πολεμούσε.
Ναοί:
Οι Φράγκοι προσπάθησαν επίμονα στην αρχή της
κατάκτησής τους να καταπνίξουν την Ορθόδοξη πίστη αλλά χωρίς να σημειώσουν
επιτυχία.
Στην Ηλεία, οι Φράγκοι
έχτισαν αρκετούς ναούς, όχι μόνο για τις δικές τους λατρευτικές ανάγκες αλλά
και για προπαγανδιστικούς λόγους.
Επισκοπή
Ωλένης
Μετά την κατάλυση της Φραγκοκρατίας που
κράτησε για την Ηλεία 223 χρόνια, η Ώλενα ξαναβρήκε την παλιά της αίγλη, αφού
ξανάγινε έδρα του Ορθόδοξου επισκόπου σ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Το
Μοναστήρι του Φραγκαπηδήματος
Στο τέλος της Φραγκοκρατίας ένας ιππότης από
την περιοχή της Φραγκαβίλλας Αμαλιάδας, καβάλα στ’ άλογό του έτρεχε όσο μπορούσε,
για να γλιτώσει από την καταδίωξη των εκχριστιανισθέντων Τούρκων του κάστρου.
Τελικά έφθασε μπροστά στην απότομη χαράδρα που είχε βάθος εκατό μέτρα. Πάνω
στην απόγνωσή του, επικαλέστηκε τη βοήθεια του Αγίου Νικολάου και πήδησε
στο γκρεμό με το άλογό του. Ο Άγιος όμως τον έσωσε.
Ιππότης και άλογο δεν έπαθαν
τίποτα. Τότε ο ιππότης εκδηλώνοντας την ευγνωμοσύνη του στον Άγιο, έχτισε σ’
αυτό το μέρος την εκκλησία.
Ο
Φράγκικος Ναός
της Αγίας Σοφίας Ανδραβίδας
Οι Φράγκοι μόλις κατάφεραν να εδραιώσουν τη
θέση και ισχύ τους στον Μοριά και ίδρυσαν το πριγκιπάτο, άρχισαν να χτίζουν
εκκλησίες, κάστρα και διάφορα άλλα οικοδομήματα μεταφέροντας με αυτό τον τρόπο
όχι μόνο την πολιτιστική τους ταυτότητα αλλά κάνοντας παράλληλα και επίδειξη
της δύναμής τους.
Ένας από τους σημαντικότερους
Φράγκικους ναούς είναι η Αγία Σοφία Ανδραβίδας. Όπως είναι γνωστό γύρω από τις
εκκλησίες στρατωνίζονταν κυρίως τα ένοπλα τμήματα των Φράγκων.
Η Εκκλησία της Αγίας Σοφίας δεν
ήταν μόνο για τους Φράγκους χώρος απόδοσης τιμής και λατρείας στο Θεό. Ήταν
παράλληλα και χώρος που ο πρίγκιπας και οι βαρόνοι του συνεδρίαζαν και έπαιρναν
αποφάσεις σε θέματα κοσμικής φύσης. Εκδικάζονταν ακόμα μέσα στην εκκλησία
διάφορες υποθέσεις και έβγαιναν αποφάσεις, δίκαιες ή άδικες.
Στα χρόνια της ακμής των Φράγκων ο ναός της
Αγίας Σοφίας στην Ανδραβίδα πρίγκιπες και πριγκίπισσες, βλοσυροί βαρόνοι και
Φραγκοκαλόγεροι μπαινόβγαιναν μέσα σ’ αυτόν έχοντας το κεφάλι ψηλά, με ύφος
αγέρωχο και βαρύγδουπο περπάτημα. Σε κάθε γιορτή, σε κάθε εθνικό ξεφάντωμα, οι
Φράγκοι συγκεντρώνονταν μέσα σ’ αυτόν, ενώ οι Ρωμιοί ένιωθαν πληγωμένοι, καθώς
μετρούσαν την αγεφύρωτη διαφορά του αφέντη και του σκλάβου. Αλλά καθώς τα
χρόνια περνούσαν, οι ελπίδες των δεύτερων μεγάλωναν.
Το Μοναστήρι της
Παναγίας Βλαχέρνας στην Κυλλήνη,
*Τοπωνύμια
Τα χωριά όπως Σκληρού, Μάτεση, Λάβδα, Σκλήβα,
Κάρμη, Σέκουλα, Μπελούσι, κ.α. μαρτυρούν ότι οι περιοχές τους αποτελούσαν
«πρόνοιες» Βυζαντινών γαιοκτημόνων.
Τζόγια , Φανάρι, Βαρθολομιό – η ονομασία προήλθε από κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας
στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα από τον Φράγκο ιππότη Βαρθολομαίο Γκύζη που
ήταν κύριος της περιοχής.
Σαβάλια – Η ονομασία προέρχεται από κάποιον ιππότη –
ονομαζόμενο Chevalier που έζησε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, μια
άλλη εκδοχή αναφέρει ότι φέρει το όνομα κάποιου Μοναχού Σάββα, ενώ κάποια άλλη
το όνομα ενός Τούρκου Φεουδάρχη του Σάββα Αλή – που μεταπλάστηκε σε Σαβάλια.
*Θρύλοι
Κάστρο
Χλεμούτσι – Ανήλιαστος και Ανήλιαστη
Μονή Φραγκαπηδήματος – Το
άλμα του Φράγκου ιππότη
