Χριστίνα Κόκκοτα: Η τριλογία της, πολύτιμη συνεισφορά στη θεατρική παιδεία

Συνέντευξη στην Κρίστυ Κουνινιώτη

Μετά το «Αρχαίο Θέατρο» (2012) και το «Νεοελληνικό Θέατρο» (2014), το

«Ευρωπαϊκό & Αμερικανικό Θέατρο», που κυκλοφόρησε πρόσφατα, ήρθε να «κλείσει» την τριλογία «Θεατρικές Προσεγγίσεις» -καρπό της πολύχρονης ενασχόλησής της με την κριτική θεάτρου. Η φιλόλογος-θεατρολόγος Χριστίνα Κόκκοτα μοιράζεται τις σκέψεις της για την ολοκλήρωση του πονήματός της, εκφράζει τις απόψεις της για την τάση εκσυγχρονισμού των κλασικών έργων, για τα σύγχρονα θεατρικά κείμενα, αξιολογεί το παιδικό θέατρο στην Ελλάδα, εξηγεί την «αποστολή» του κριτικού θεάτρου.

Βάζοντας την τελεία σ' ένα έργο που ξεκίνησε το 2012, ποιες οι σκέψεις σας;

Η αίσθηση ότι συνεισέφερα στην καταγραφή μέρους της θεατρικής δραστηριότητας, που αναπτύσσεται στη χώρα μας με ποικίλες εκφράσεις: Από τα κορυφαία φανερώματα του αρχαίου δράματος και τη νεοελληνική δραματουργία ως τα έργα του ευρωπαϊκού θεάτρου και τη σύγχρονη θεατρική έκφραση. Οτι συνέβαλα να συντηρηθεί μια θνησιγενής λειτουργία, όπως είναι η θεατρική παράσταση, που γεννιέται και πεθαίνει μέσα σ' ένα βράδυ ή έχει, στην καλύτερη περίπτωση, περιορισμένο χρόνο ζωής. Εκτός από την ιστορικότητα μιας θεατρικής κριτικής, δεν μπορώ να αγνοήσω και τη συνεισφορά της στη θεατρική παιδεία, όταν ασκείται με όρους ηθικής και ευθύνης απέναντι στο κοινό.

Θέατρο της Αναγέννησης: «Σκηνοθετικές πιρουέτες και σκηνικοί ακροβατισμοί ζημίωσαν το σαιξπηρικό δράμα» σημειώνετε σε κριτική σας (8-7-2011)για τον σκηνοθετημένο από Κιμούλη-Μαρκουλάκη «Οθελλο». Τι είναι αυτό, λέτε, που εμποδίζει μια εκσυγχρονιστική απόπειρα να απογειώσει το έργο; Επιδέχονται εκσυγχρονισμού όλα τα θεατρικά έργα;

Οι ακρότητες, η πρόκληση του κοινού, ο εκχυδαϊσμός του πνεύματος του

έργου, ο σκηνοθετικός λαϊκισμός προς ικανοποίηση ενός κοινού έτοιμου να

καταναλώσει το εύπεπτο και να ικανοποιήσει φαντασιακά απωθημένα, να

ερεθιστεί ή και να σοκαρισθεί. Οταν, εν ολίγοις, η νεωτεριστική πρόθεση

γίνεται αυτοσκοπός χωρίς όρια. Εκείνα που δέχονται «κατά ριπάς» την

εκσυγχρονιστική επίθεση είναι, κατά κανόνα, τα μεγάλα κείμενα, τα κλασικά

έργα. Αυτά διασκευάζονται, παραφράζονται, εντέλει «πειράζονται». Είναι ίσως από τα θεατρικά παράδοξα αλλά η νεωτερικότητα έχει ανάγκη τους

κλασικούς συγγραφείς, ανθίζει και τρέφεται από αυτούς, γιατί στα κείμενά

τους ο πειραματισμός γίνεται πιο φανερός και η πρόκληση πιο

οφθαλμοφανής.

Στο βιβλίο σας περιλαμβάνετε και έργα του αμερικανικού θεάτρου. Εχετε μπει στη διαδικασία να τα συγκρίνετε με αυτά του ευρωπαϊκού;

Αναπόφευκτα, γιατί το αμερικανικό θέατρο, ως μεταγενέστερο του ευρωπαϊκού -αρχίζει δειλά-δειλά μετά την Πράξη Ανεξαρτησίας (1776) - είναι ετερόφωτο και ακολουθεί την θεατρική παράδοση της Ευρώπης, που μεταφυτεύεται στον Νέο Κόσμο, έτσι ώστε να ανακαλύπτει κανείς πλείστες όσες επιδράσεις στους Αμερικανούς δραματουργούς από τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους. Αρχικά υποδέχεται τη σαιξπηρική κληρονομιά, βοηθούσης σ' αυτό και της σχέσης μητροπόλεως προς αποικία. Στο έργο του Ο' Νηλ, πρωτοπόρου στη δημιουργία εθνικού πλέον αμερικανικού θεάτρου, εντοπίζοντας επιρροές από τον Στρίντμπεργκ και τον Πιραντέλλο. Στην τριάδα των κορυφαίων μεταπολεμικών δραματουργών της Αμερικής, τα ευρωπαϊκά πρότυπα είναι επίσης αναγνωρίσιμα: Στον Αρθουρ Μίλλερ από τον Ιψεν, στον Τέννεσση Ουίλλιαμς από τον Τσέχωφ, στον Εντουαρντ Αλμπι από το θέατρο του Παραλόγου.

Στον τόμο διαβάζουμε και κριτικές σας για έργα του αιώνα μας, που έκαναν αίσθηση. Μεταξύ αυτών, «Μέθοδος Γκρόνχολμ», «Μήδεια», «Οσκαρ». Η άποψή σας για τις σύγχρονες προτάσεις στο θεατρικό γίγνεσθαι;

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες γιατί αντανακλούν τα προβλήματα των σύγχρονων πολυσυλλεκτικών και πολιπολιτισμικών κοινωνιών. Θέματα όπως αυτό του ξένου, «του έτερου» σε μια χώρα και το μεταναστευτικό, ο πολιτικός ακτιβισμός και ο ρατσισμός, οι διαφυλετικές σχέσεις, και η κοινωνική περιθωριοποίηση, οι συνέπειες της σύγχρονης πολεμικής μηχανής, η σκοτεινή πλευρά του Διαδικτύου και η τρομοκρατία δραματοποιούνται, γιατί το θέατρο πάντοτε θα μιλάει για την αλήθεια της ζωής και της κοινωνίας. Στο βιβλίο εμπεριέχονται μια σειρά από κείμενα σύγχρονου προβληματισμού. Ενδεικτικά αναφέρω τους «Εμιγκρέδες», τον θεατρικό μονόλογο «Ανεπίδεκτη Διόρθωσης» -για την ακτιβίστρια δημοσιογράφο Αννα Πολιτόφσκαγια- τη διαφυλετική «Δεσποινίδα Τζούλια», της Γιάελ Φάρμπερ, το «Nordost» του Τόρστεν Μπουχστάινερ.

Αφιερώνετε και 8 κείμενα στο παιδικό θέατρο. Πώς αξιολογείτε την παρουσία του στη χώρα μας;

Η παρουσία του ενισχύεται προϊόντος του χρόνου και αυτό είναι ευοίωνο.

Εκτός από τις Κρατικές μας Σκηνές, τα Δημοτικά Περιφερειακά μας θέατρα,

τους Πολυχώρους Πολιτισμού ακόμα και ερασιτεχνικά θεατρικά σχήματα

διατηρούν μόνιμη ή μη Παιδική Σκηνή. Αυτό σημαίνει ότι μια αυξανόμενη

προσφορά αντιστοιχεί σε μια αυξανόμενη ζήτηση. Οι γονείς εντάσσουν πλέον στην ψυχαγωγία των παιδιών τους το θέατρο, που πρέπει να ανταποκρίνεται στην ηλικία τους και αυτό με τη σειρά του γίνεται το εκκολαπτήριο των αυριανών θεατρόφιλων, γιατί η σχέση με κάθε μορφής τέχνη χτίζεται από την τρυφερή ηλικία. Το θέατρο για παιδιά είναι ιδιαίτερα απαιτητικό είδος, γιατί απευθύνεται σε ένα ιδιαίτερο κοινό, εύπλαστο μεν και ευάγωγο αλλά δύσκολο να κερδηθεί και αμείλικτο πολλές φορές στις αντιδράσεις του. Οι προσπάθειες πολλές αλλά διαφορετικές ως προς τη ποιότητα και την αίσθηση ευθύνης.

Κρίση, δημιουργία και κριτική

Πιστεύετε ότι η κρίση τροφοδοτεί τη δημιουργία; Δίνει το έναυσμα

στους ανθρώπους του θεάτρου να επιχειρήσουν παραστάσεις, που θα λειτουργήσουν σανοξυγόνο στην ασφυκτική εποχή μας;

Υπάρχει η στερεότυπη αντίληψη στην ιστορία ότι η καλλιτεχνική δημιουργία

συνδέεται με την ευμάρεια και την οικονομική ισχύ ενός τόπου. Η πραγματικότητα όμως έχει κατ' επανάληψη αναιρέσει τη θέση αυτή. Και η ένδεια και ο πόνος και η στέρηση μπορούν να σταθούν αφορμήσεις, λιγότερο εντυπωσιακές και περισσότερο ουσιαστικές για κάθε μορφή τέχνης. Είναι γνωστή λ.χ. η arte pauvera (τέχνη με φτωχά μέσα) και οι δημιουργίες του Κεν Λόουτς στον κινηματογράφο. Αλλά και ο Γκροτόφσκι, ένας από τους μεγάλους νομοθέτες του θεάτρου, συνειδητά επεδίωκε μια τέτοιου είδους δημιουργία. Στο θέατρο η αρνητική οικονομική συγκυρία έδωσε την ευκαιρία για το ανέβασμα παραστάσεων με θέματα παράγωγα και απότοκα της κρίσης, με ερμηνευτές ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Σε παράσταση του Εθνικού πέρασαν το κατώφλι της σκηνής αυθεντικές καθαρίστριες, ενώ η εξαιρετική Γιολάντα Μαρκοπούλου σκηνοθετεί ομάδες μεταναστών και καταπιάνεται συστηματικά με την ανάλογη θεματική. Το οξυγόνο, σε μια εποχή οδύνης, μπορεί για κάποιους να είναι η εκτόνωση, κατά βάθος όμως είναι η κινητοποίηση του κοινού, μέσω της θεατρικής εμπειρίας, για την ανάπτυξη κλίματος αλληλεγγύης και συλλογικότητας.

Κάτι τελευταίο. Πώς κρίνετε τον εαυτό σας ως κριτικό θεάτρου ως προς την

αυστηρότητα;

Το κριτήριο δεν είναι η αυστηρότητα ή η ελαστικότητα, ο λιβανωτός ή λίβελλος για την κριτική προσέγγιση μιας παράστασης. Εργο του κριτικού θεάτρου δεν είναι η βαθμολόγηση των συντελεστών της παράστασης ούτε η προσωπικού χαρακτήρα αποτίμησή της. Απευθυνόμενος πρωταρχικά στο κοινό, οφείλει, χωρίς κατασκευασμένα σχήματα στο μυαλό του, να αξιολογήσει τη συνέπεια της παράστασης με την ίδια της τη λογική και όχι με τις δικές του αναμονές και εμμονές. Να στηρίξει τεκμηριωμένα τους λόγους, για τους οποίους πιθανόν άρεσε ή δεν άρεσε στον θεατή μια συγκεκριμένη παράσταση και να ξεκλειδώσει τους κώδικές της ώστε να διευκολύνει τη πρόσληψή τους από ένα μη εξοικειωμένο κοινό. Με τους όρους αυτούς και με θεμελιώδη προϋπόθεση το ήθος του, θα μπορέσει να λειτουργήσει ως φορέας θεατρικής παιδείας.