ΟΜΙΛΙΑ ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΜΕΛΟΥΣ ΤΟΥ Δ.Σ. ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

Ο κυνισμός των φιλοσόφων
(και ο κυνισμός των απάνθρωπων)


«Έχουμε χιλιάδες όνειρα χαράς και ζούμε χιλιάδες εφιάλτες λύπης.
Έχουμε χιλιάδες επιθυμίες αλλά και χιλιάδες απαγορεύσεις εναντίον τους.
Έχουμε χιλιάδες πράγματα να κάνουμε μα και χιλιάδες αδυναμίες να μας εμποδίζουν.»,
Γ.Χ. Κάτι είναι να κάνουμε για τούτο.

Ας φιλοσοφήσουμε!

Ο μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Διογένη του κυνικού, ο Αντισθένης, δίδασκε πως «Αρετή διδακτή εστί», δηλαδή, «Η αρετή είναι επίκτητη». Αν δεν γεννήθηκες ενάρετος μπορείς να γίνεις λοιπόν; Κι αν δεν γεννήθηκες φιλόσοφος μπορείς να γίνεις; Κι αν όχι «Έλληνας» μπορείς να γίνεις; Μα φυσικά! Για ποιον άλλο λόγο τόση διδαχή από δασκάλους πυγμαχίας, αστρονομίας, γνωστικούς, αγίους και ποιητές;

Ένα από τα κορυφαία μαθήματα κυνικής φιλοσοφίας είναι ο συγκλονιστικός περίπατος του Διογένη στην αρχαία Αθήνα, μέρα μεσημέρι, με ένα φανάρι στο χέρι, και να αναζητά έναν Άνθρωπο («Άνθρωπον ζητώ» είπε, όταν τον ρώτησαν τι κάνει).

Όταν ο Διογένης ρωτήθηκε που είδε ενάρετους άντρες (σύμφωνα με τις αρχές του), αποκρίθηκε: «Άντρες πουθενά, στην Σπάρτη όμως, είδα παιδιά».

Το ότι (ο Διογένης) ζούσε μέσα σε ένα πιθάρι, δεν είναι κάτι που μπορούμε να μιμηθούμε, άλλωστε δεν είναι η μίμηση εκείνο που απαιτεί η σοφή στάση ζωής αλλά η προσαρμογή μας στο μέτρο της λιτότητας που πληροί όλους τους κανόνες της υγειούς διαβίωσης -και εννοείται- υπό τον όρο να μην γινόμαστε θύματα εκμετάλλευσης λόγω της απλότητας που μας διέπει, όταν άλλοι επιδιώκουν να πλουτίσουν από τον κόπο μας.

Ο Κυνισμός είναι εδώ από την αρχαιότητα είτε ανθρώπινος, είτε απάνθρωπος ανάλογα με το άτομο, μα σίγουρα απόμακρος από τις συνηθισμένες συμπεριφορές των ανθρώπων.

Ασύνορος, Ασυμβίβαστος, Ακαλούπωτος ο κυνισμός.

Αισθήσεις, αισθήματα, λογική και συναισθήματα δεν τα έχει σύμφωνα με πρέπουσες σημασίες και νοήματα.

Τον σπέρνεις και δεν φυτρώνει, τον πατάς και πολλαπλασιάζεται.

Κατέχει την τέχνη της κωμωδίας και σατιρίζει-σαρκάζει-καυτηριάζει, συναισθάνεται την ροή των πραγμάτων και δεν αποχαυνώνεται με τα εφήμερα.

Αν δεχτούμε υποθετικά, ως ιστορικό γεγονός έναν διάλογο, όπου εξελίσσεται μεταξύ ενός μαθητή και του δασκάλου, θα βρεθούμε εμπρός σε μια -κατά πολύ- ασυνήθιστη τοποθέτηση απέναντι σε ένα γεγονός: Όταν ένας από τους μαθητές του Ιησού Χριστού, του είπε: «Κύριε, συγχώρησόν μοι να υπάγω πρώτον και να θάψω τον πατέρα μου», τότε, ο Ιησούς του απάντησε: «Ακολούθει μοι και άφες τους νεκρούς να θάψωσι τους εαυτών νεκρούς∙ συ δε απελθών κήρυττε την βασιλείαν του Θεού», Κατά Ιωάννην Θ’ 59 & Κατά Ματθαίον Κεφ. Η’ 22. Με άλλα λόγια… «Άσε του νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους.», αλλά μήπως-μήπως αυτή του η ψυχρή –φαινομενικά- στάση δεν είναι το απόλυτο δείγμα κυνισμού και με έντονα μάλιστα τα στοιχεία του ρατσιστικού διαχωρισμού από εκείνους που δεν ήταν μαθητές του στον δρόμο της σωτηρίας, άρα: κατώτεροι πνευματικά; Μα «Άσε του νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους»; Πόσο ανήθικο, σκληρό, αλαζονικό θα ακουγόταν στ’ αυτιά μας, αν το ακούγαμε σε μια δική μας περίπτωση; Είναι όμως; Πόσο και πως αλλιώς μπορεί να βλέπουν τα πράγματα άνθρωποι που έχουν απ’ αγκιστρωθεί από τις παγκοσμίως κοινές αντιλήψεις, πεποιθήσεις, ηθικές;

Με ένα άλλο παράδειγμα κυνικής συμπεριφοράς του «δίκαιου του ισχυρού», με σκληρές έως ολέθριες συνέπειες εναντίων των αδυνάτων –πράγμα γνώριμο και στις μέρες μας, όσον αφορά το εγχώριο και παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό-  θα πάμε πίσω ιστορικά, στον Μάρτιο του 416 π.Χ. σε ένα διάλογο μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων, στον οποίο αναφέρεται ο Θουκυδίδης (βιβλίο 5ο κεφ. 84-116). Η αλαζονεία της αυτοκρατορίας των Αθηνών έκανε απόβαση με μεγάλες πολεμικές δυνάμεις στο νησί της Μήλου, απαιτώντας από τους ανυπότακτους κατοίκους της να παραδοθούν στην υποτιθέμενη συμμαχία. Ο κτηνώδης κυνισμός των Αθηναίων υφαίνει ένα παρανοϊκό σκηνικό και ένας εκπληκτικός διάλογος μεταξύ τους εξελίσσεται. Παραθέτω μόνο την απαραίτητη λεπτομέρεια, ενδεικτική της λύσσας για όλο και περισσότερη εξουσία των ηγεμόνων Αθηναίων… «Έχουμε την απαίτηση να επιδιώξουμε πιο πολύ να επιτύχουμε τα δυνατά από όσα κι οι δυο μας αληθινά έχουμε στο νου μας, αφού ξέρετε και ξέρουμε ότι κατά την κρίση των ανθρώπων το δίκαιο λογαριάζεται όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του κι ότι, όταν αυτό δε συμβαίνει, οι δυνατοί κάνουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται.»

Όλοι γνωρίζουμε πως στους νόμους της πρωτόγονης συμπεριφοράς, την δίχως πολιτισμό και σοφία: το «μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». Αλλά, πριν το φάει να του επισημάνει τόσο εκκωφαντικά και με τόσο θράσος αυτό, το: «οι δυνατοί κάνουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται», είναι το άκρον άωτον της κτηνωδίας.

Το αποτέλεσμα του διαλόγου (που όλοι αξίζει να μελετήσουμε) μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων ήταν η άρνηση των Μηλίων να παραδοθούν και συνέπια αυτού ήταν να σφαγιαστούν όλοι οι άνδρες, ενώ όλες οι γυναίκες και τα παιδιά να πουληθούν ως δούλοι.

Η έλλειψη της κοινής ηθικής είναι ένα από τα γνωρίσματα του κυνικού και δεν συνιστά απαραιτήτως ανηθικότητα (με την κοινή έννοια) αλλά συντάσσεται με την δυνατότητα αντικειμενικής αντίληψης, η οποία (αντίληψη) δεν γίνεται γεύμα παρορμήσεων, μήτε σύντροφος κυκλοθυμίας ή ανόητος αυτουργός σπασμωδικών και υστερικών δράσεων. Ανηθικότητα είθισται να θεωρείτε η συμπεριφορά η προερχόμενη από έκκλητες ή ανάρμοστες ηθικά πράξεις (σύμφωνα με την κοινώς αποδεκτή ηθική). Ο κυνικός δεν θα λάβει υπόψη του την ηθική του συρμού για να αντιδράσει σε κάτι ή απλά για να την υιοθετήσει ως στάση ζωής του. Με την διαφορά πως ο κυνικός που νοιάζεται για το κοινό καλό θα έχει αλτρουιστική αντίδραση σε μια αιτία, ενώ, ο κυνικός που νοιάζεται για τον κοινό εαυτό του θα λειτουργήσει βρώμικα απέναντι στο κοινό συμφέρον ή το συμφέρων των αδυνάτων, όπως στην περίπτωση των Μηλίων. Ο Κυνικός φιλόσοφος -με την αλτρουιστική διάθεση- είναι ο φίλος της αρετής με γνώμονα την αγάπη ενώ, ο Κυνικός -με την εγωιστική διάθεση- είναι ο κακούργος, με την έννοια που του προσδίδουν οι όποιες απεχθείς του πράξεις.

Περί Κυνισμού και Κυνικών!

Η Σάτιρα, η Παρρησία, η Απλότητα, η Αυτάρκεια, η Ψυχραιμία είναι από τα βασικά δομικά στοιχεία-γνωρίσματα του φιλοσοφικού κυνισμού.

Ο Διογένης ο «Κυνικός» (ή Κύων: Σκύλος), γνωστός κι ως ο Διογένης ο Σινωπεύς, μια μέρα βρισκόταν στην αγορά της Αθήνας και τον έβρισε ένας φαλακρός. Ο Διογένης απάντησε: «Εγώ ου λοιδωρώ αλλά τας τρίχας επαινώ, ότι κρανίου κακού απηλλάγησαν», δηλαδή «Δεν θα σε βρίσω, αλλά θα παινέψω τις τρίχες που εγκατέλειψαν ένα τέτοιο κρανίο».

Βλέποντας κάποτε ο Διογένης μια θρησκόληπτη γυναίκα να σκύβει βαθιά στα αγάλματα των θεών, της είπε «Δε φοβάσαι καλή μου γυναίκα, μήπως κανένας θεός από πίσω σου σε δει σε άσεμνη στάση;».

Λέγετε, πως όταν από τα βάθη της Ασίας ο Μ. Αλέξανδρος έστειλε στον τοποτηρητή του Αντίπατρο μήνυμα με κάποιον αγγελιοφόρο, που λεγόταν Αθλίας, τότε, ο Διογένης ο Κυνικός, σχολίασε: «Αθλίας παρ΄αθλίου δι΄αθλίου προς άθλιον», δηλ. Ο άθλιος στέλνει άθλια επιστολή με τον Άθλιο προς ένα άθλιο.

Τι μπορεί να είναι ο κυνισμός λοιπόν, όχι πως θα τον ορίζαμε φιλολογικά;

Τον βλέπω σαν ένα οπτικό εργαλείο παρατήρησης, μέσω του οποίου διευκρινίζονται ή γίνονται ορατά διάφορα στοιχεία της συμπεριφοράς ή στάσης ζωής των ανθρώπων, ή γενικά του περιβάλλοντός μας. Το εργαλείο αυτό (ο κυνισμός) είναι μια ιδιότητα αντίληψης όπου διακρίνεις και βλέπεις τα πράγματα διαφορετικά, δίχως την παρουσία παρορμητικών συναισθημάτων. Όταν βλέπεις και παρατηρείς κάτι και αφήνεσαι να επηρεαστείς από τα συναισθήματα του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς σου δεν μπορείς να είσαι αντικειμενικός στον σχολιασμό, την κρίση ή τις αποφάσεις σου. Το συναίσθημα μπορεί και λειτουργεί αυθεντικά όχι όταν σε επηρεάζει παρορμητικά αλλά, όταν νηφάλια παίξει τον δικό του ανθρώπινο ή ανθρωπιστικό ρόλο εκεί, όπου πλέον τα πράγματα έχουν ξεκαθαρίσει, έχουν γίνει κατανοητά και υπάρχει πνευματική διαύγεια. Διαφορετικά η εμπλοκή του αποτελεί μειονέκτημα στην συμπεριφορά, το οποίο «συν τοις άλλοις» άνετα δύνανται να εκμεταλλευτούν εις βάρος μας όποιοι ασκούν οποιαδήποτε επιρροή ή εξουσία στην ζωή μας. Στην δράση του (ο κυνικός φιλόσοφος), στωικά υπολογίζει τις συνέπειες -όσο του είναι δυνατών- και δεν αποφασίζει «εν βρασμό». «Η φιλοσοφία μου χάρισε την ετοιμότητα να αντιμετωπίσω οποιαδήποτε στροφή της μοίρας.», έλεγε, ο Διογένης.

Ατρόμητος ο Κυνικός, άφοβος!

Ο Διονύσιος ο Στωικός αναφέρει ότι, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, οδήγησαν τον αιχμάλωτο Διογένη στον Φίλιππο Β', που τον ρώτησε ποιος είναι. «Κατάσκοπος της απληστίας σου», απάντησε ο Διογένης, και ο Φίλιππος τον θαύμασε και τον άφησε.

Ο κυνικός φιλόσοφος, ήρεμος με την παραδειγματική στάση του επιδιώκει ν’ αλλάξει τον εαυτό του προς όφελος του κόσμου. Επιθυμεί ο κόσμος να γίνει ελεύθερος, δυνατός και υγιείς. Αυτός, ο ανθρώπινος κυνικός φιλόσοφος, θα καυτηριάσει ένα γεγονός και ίσως δώσει μια λύση, θα προτρέψει ή θα κάνει μια πρόταση με σκοπό την κοινωνική βελτίωση προσανατολισμένη στην κατεύθυνση της ευδαιμονίας. Η λογική του ξένη στην εμπάθεια και ίσως απογοητεύσει, αλλά, δεν θα αιματοχρωματίσει ψυχές, μήτε θα παγώσει καρδιές.

Ο -εκ διαμέτρου αντίθετος- κακούργος κυνικός είναι ψυχρός-παγερός-αδιάφορος στον πόνο του άλλου και για την υγεία της φύσης. Κάνει τα πάντα προκειμένου ν’ αλλάξει τον κόσμο προς το όφελος της εγωλατρίας του. Άλλες φορές, πανικόβλητος προσπαθεί να εξασθενήσει την υγεία, την δύναμη των ανθρώπων και να τους υποδουλώσει σε χίλιες δυο εξαρτήσεις (π.χ. καταναλωτισμός). Αυτός, ο κακούργος κυνικός της εξουσίας… θα παρουσιάσει τα ίδια πράγματα με απλοϊκή ψυχρή λογική, προσανατολίζοντας την κοινή γνώμη με περίπλοκα προσχήματα στην κατεύθυνση του συμφέροντος των ολίγων (το οποίο εντέχνως υποκρύπτει). Θα συνεχίσει με υπεκφυγές για το αρνητικό κοινωνικό αντίχτυπο, μετατοπίζοντας τις ευθύνες (εάν γίνουν ορατές) σε αόριστους παράγοντες ή σε αυτούς που θα υποστούν τις συνέπιες των θέσεων ή αποφάσεών του (δηλ. κατά του λαού). "Η πολιτική είναι μεγάλη τέχνη. Πείθει τους ανθρώπους να πληρώσουν γι’ αυτά που τους κλέψανε", Andrzej Majewski, 1963-, Πολωνός συγγραφέας και σκηνοθέτης.

Ο συνήθης εντολοδόχος κυνικός, σε μια κρίση, παγερά θα ισχυριστεί πως «χρειάζεται να σπάσουμε αυγά για να κάνουμε ομελέτα» ή ότι «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», Μακιαβέλι. Αποφεύγει να διευκρινίσει πως μιλάει για ανθρώπινες ζωές που δεν είναι αυγά και κανιβαλικά τις θυσιάζει για το «κοινό» -στην ουσία δικό του- καλό λεηλατώντας χώρες επεκτατικά και βομβαρδίζοντας αθώους επιδεικτικά, χωρίς προσχήματα. Υπό μια έννοια κι ο λαός έχει μερίδιο ευθύνης στο έγκλημα όταν επανειλημμένα δεν του αφαιρεί την εξουσία. «Και όπως ένα φύλλο δεν κιτρινίζει παρά μόνο με τη βουβή επίγνωση όλου του δέντρου στο οποίο ανήκει, έτσι και ο αμαρτωλός αδυνατεί να διαπράξει αδικία αν δεν έχει και την κρυφή βούληση όλων των συνανθρώπων του», μας λέει ο θαυμάσιος Χαλίλ Γκιμπράν.

Ο συνήθης αμοραλιστής κυνικός, αδιάφορα θα ισχυριστεί πως «συμμερίζεται την κατάσταση που έχουν περιέλθει οι φτωχοί και οι άρρωστοι, αλλά προέχει η ασφάλειά τους». Αυτό σημαίνει, πως μας προτρέπει να δεχτούμε δουλικά το περιορισμό των όποιων ελευθεριών έχουν απομείνει για μια υποτιθέμενη ασφάλεια που θα μας παρέχει σαν δεσμοφύλακας. Ποτέ δεν θα πρόδιδε τους χρηματοδότες του προβοκάτορες, που προκάλεσαν την φτώχια και τις ασθένειες για να πουλήσουν δηλητηριώδης τροφές, φάρμακα και προστασία. Δηλαδή, έλεγχος της μάζας με οποιοδήποτε κόστος της ίδιας. Και μάζα γι’ αυτόν είναι μια κατώτερη (από αυτόν) σειρά ζωικών προϊόντων που εσφαλμένα λέγονται “άνθρωποι”.

Ο συνήθης Αιρετός κακούργος, σε μια πυρκαγιά ψυχρά θα ισχυριστεί πως «Ε! Δυστυχώς κάηκαν μερικά δένδρα εδώ πέρα», όταν δόλια κρύβει πως πίσω απ’ αυτά είναι καμένα μερικά ακόμα εκατομμύρια δένδρα και φυτά, μαζί με ζώα και πουλιά, με επιπλέον κάνα ογδονταριά (80) «απερίσκεπτους» ανθρώπους (πυρκαγιές του 2007, στο Νομό Ηλείας και άλλοι τόσοι άνθρωποι το 2018, στο Μάτι Αττικής, Ελλάδα) που κατά λάθος ζούσαν στον πυρπολημένο πλέον τόπο τους. Τι το ‘θελαν κι αυτοί οι κουτοί; Έτσι υποθάλπει φυγόδικους εγκληματίες και εμπρηστικά αρνείται την ένοχη απραξία της υστεροβουλίας του, αυτό το επίορκο ιταμό (αυθάδες, θρασύ, αναιδές) ανδρείκελο.

…Αυτά τα βδελυρά όντα εντέχνως ειρωνεύονται, σαρκάζουν τον πόνο, την θλίψη και την απόγνωση του απλού ανθρώπου. Συνήθως, αυτήν την κακία αποκαλούμε σήμερα κυνισμό. Οφείλουμε όμως να διακρίνουμε την διαφορά μεταξύ των κυνικών αυτών κακούργων με την παγωμένη καρδιά, σε σχέση με τους γνωστούς Στωικούς Φιλοσόφους (μεταγενέστερους και «απόρροια» των κυνικών) και τους Κυνικούς της αρχαίας Ελλάδος, οι οποίοι (οι κυνικοί) έλεγαν: «εμείς διαφέρουμε από τους άλλους σκύλους διότι εμείς δεν δαγκώνουμε τους εχθρούς αλλά τους φίλους, για να τους διορθώσουμε». Αν και οι αρχαίοι Έλληνες κυνικοί φιλόσοφοι, δεν ήταν οι μόνοι έμπρακτοι αμφισβητίες στην ιστορία και τον κόσμο και χωρίς απαραίτητα να συμφωνούμε σε όλες τους τις θέσεις και αντιπαραθέσεις, πιστεύω πως πολλές από τις αρχές τους μπορούν να έχουν εφαρμογή με μόνο κόστος την μείωση του καταναλωτισμού, μείωση της σπατάλης πόρων, μείωση του χρόνου εργασίας, του πλουτισμού, της σκλαβιάς, της δουλείας, της μόλυνσης, των ασθενειών, της εχθρικότατος, της επιθετικότητας, της άγνοιας και γενικώς της δυστυχίας.

Η ισορροπημένη συμπεριφορά!

Το πανάρχαιο ινδικό βιβλίο «Μπαγκαβάντ Γκιτά», αναφέρει: «Το διανοητικό που ακολουθεί τις περιπλανώμενες αισθήσεις καθιστά την ψυχή τόσο ανάπηρη όσο και το μικρό πλοίο που ο άνεμος παρασύρει πάνω στα νερά».
Κι επειδή είναι σημαντικό να καταλήγουμε ή να συμφωνούμε στο τι εννοούμε με μια ορολογία για να συνεννοούμαστε, αν δεχτούμε υποθετικά το παραπάνω φιλοσοφικό συμπέρασμα, με λίγα λόγια, θεωρώ πως «διανοητικό» είναι η ικανότητα του συλλογισμού, ό τρόπος σκέψης (νοοτροπία), η φαντασία, ο οραματισμός, η σύλληψη ιδεών, η έμπνευση, γενικά ο νους με την λογική∙ ανεξάρτητα από τις εγκεφαλικές δραστηριότητες που ενστικτωδώς αφορούν τον βιολογικό έλεγχο του οργανισμού. Πιστεύω πως η λογική δεν θα πρέπει να παρασύρεται από το συναίσθημα ή το συναίσθημα από την λογική -αν θέλουμε να έχουμε ισορροπημένη συμπεριφορά-. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν πρέπει να μην έχουμε συναισθηματική λογική και λογικό συναίσθημα προκειμένου να μην φτάνουμε στα άκρα. Δηλαδή, όταν μια απόφαση χρειάζεται λογική να είμαστε λογική και όταν η «καρδιά» μιλάει να την ακούμε. Να προσφέρουμε (για παράδειγμα) ένα πιάτο φαγητό αλλά να μην ξεβρακωθούμε κι όλας, να δείχνουμε εμπιστοσύνη στους ανθρώπους αλλά να κοιτάζουμε και που βάζουμε την υπογραφή μας, να αγαπάμε τα ζώα αλλά όχι ανάμεσα σε μας και τον σύντροφο στο κρεβάτι. Να αντιλαμβάνομαι τον αλτρουισμό αλλά όχι να καταλήγω αφελής, να είμαι σε εγρήγορση αλλά όχι καχύποπτος, να είμαι φιλόζωος αλλά όχι μισάνθρωπος∙ επειδή στην αντίθετη περίπτωση το μόνο που θα έχω να αποκομίσω είναι ό,τι ο φανατισμός, η γκρίνια, η μιζέρια, η νευρασθένεια και οι ψυχώσεις αφήνουν πίσω τους... Και γινόμαστε όπως όταν αποσύρεται το νερό από μια λίμνη που πριν μοίραζε απλόχερα την ζωή. Όμως σύμφωνα με τον Πλάτωνα «ελεύθερο είναι ότι κυβερνά τον εαυτό του», μα ο άνθρωπος παρασύρεται, παρασύρεται, παρασύρεται!

Παρασύρεται από τον αγχωμένο συνομιλητή του και ξεχνιέται σε ένα συναίσθημα που το αντικείμενό του δεν είναι δικό του και δεν τον αφορά. Έτσι, δεν μπορεί να είναι αντικειμενικός και ξάστερος για να βοηθήσει και επιπλέον κινδυνεύει να εμπλακεί ο ίδιος στο πρόβλημα του άλλου, με επιβλαβείς συνέπειες στην ζωή και την υγεία του.

Παρασύρεται από την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα ενός πλήθους, σε παρωδίες λυσσασμένων οπαδών μιας υποκουλτούρας ποδοσφαίρου, κομματικών ή θρησκευτικών φανατισμών. Έτσι, μπορεί να γίνει βίαιος ακόμα και επικίνδυνος για τους άλλους ή και για τον εαυτό του.

Παρασύρεται από ενθουσιασμούς παροδικών στιγμών, που ενίοτε αποδεικνύονται κλούβιες και λειτουργώντας παρορμητικά κάνει λάθη, που παρ’ όλους τους πόνους όπου ακολουθούν εξακολουθεί να μην μαθαίνει και ξανά να παθαίνει. Έτσι, η ύπαρξή του σιγά-σιγά αργοσβήνει, χωρίς να το συνειδητοποιεί κι ο ίδιος παραδίδεται στην λήθη. Η λήθη, είναι μεταδοτική κι εάν γίνεται συνήθεια στον άνθρωπο, είναι τόσο δυνατή που μας παρασύρει στο να παραδώσουμε τον εαυτό μας στην μοιρολατρία του «δεν μπορώ να κάνω τίποτα». Είναι μια εγκατάλειψη σε φρούδες ελπίδες Σωτήρων και Θαυμάτων δυστυχώς! Ενώ, η Άρνηση στη λήθη, με το να στοχαζόμαστε φιλοσοφικά σε ότι ζούμε, είναι μεγάλη δύναμη και δύναται να ανατρέψει την διολίσθηση στον μαρασμό. Εάν κανείς φθάσει σε αυτό το σημείο ένα του μένει ίσως… «Έσκυψα προς την ψυχή μου, σα στην άκρη πηγαδιού», τι όμορφα ετούτα τα λόγια του Κωστή Παλαμά. «Έσκυψα προς την ψυχή μου, σα στην άκρη πηγαδιού», αυτό ακριβώς ενδείκνυται να κάνουμε, να σκύψουμε στωικά μέσα μας, να δούμε και να καλλιεργήσουμε τον σπόρο της άνοιξης. Όταν όμως ο άνθρωπος αφήνετε να παρασυρθεί από ρεύματα εγκατάλειψης και δεν τείνει να διαμορφώνει την πορεία του σύμφωνα με μεγαλόπνοα όνειρα… το αποτέλεσμα θα είναι η διαμόρφωση μιας δογματικής μοιρολατρίας, επειδή (υποσυνείδητα) δεν θεωρεί πως έχει ελεύθερη βούληση αλλά όλα είναι προδιαγεγραμμένα από αλλού. Αν και παρατηρώντας τα της ζωής, δεν θα ήταν περιττό να αναρωτηθούμε για το αν όντως έχουμε ελεύθερη βούληση. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε πάντα, πως: «όταν κανείς δεν κυβερνά τον εαυτό του, θα βρεθούν άλλοι να τον κυβερνήσουν προς το συμφέρον τους.», Γ.Χ.

Ένας αφορισμός, λέει: «Οι Βασιλιάδες βασιλεύουν αλλά δεν κυβερνούν», αυτό δυστυχώς ισχύει για τον κατ’ ευφημισμόν άνθρωπο και την κατ’ ευφημισμόν ελεύθερη βούλησή του, δεν είναι καν ο βασιλιάς της φύσης –όσο κι αν καμώνεται πως είναι- δεν είναι Αυτοκυρίαρχος, δεν καταλαβαίνει τι σημαίνει Αυτοδιάθεση!  Έχει εγκαταλείψει αυτήν του τη βούληση έτσι, που πια κινείτε κατευθυνόμενος αυτοκαταναλωτικά και καταναλωτικά με ό,τι του επιβάλλουν οι υποκινητές της πλύσης εγκεφάλου, μέσω του υποσυνειδήτου από τον κόσμο των συμφερόντων της παγκόσμιας τρομοκρατικής άρχουσας τάξης. Χιλιάδες άχρηστα προϊόντα και υπηρεσίες, εκατομμύρια όνειρα σε λανθάνουσα πορεία προς την δουλεία και τον αφανισμό... Εκείνο που στην ουσία επιδιώκουν (οι υποκινητές) αρχικά είναι, ο άνθρωπος, να έχει όλες εκείνες τοις επιβλαβείς συνήθειες, νοοτροπίες και στάσης ζωής όπου τον καθιστούν υποχείριο. Υπαγορεύοντάς του να ζει σε νοητικές και συναισθηματικές καταστάσεις που τον αρρωσταίνουν σωματικά, νοητικά και ψυχικά βυθισμένος στην άγνοια για τον εαυτό του και την αξία της ζωής.

Συνήθως, το πλήθος λειτουργεί ανισόρροπα και περνάει ανώμαλα και δίχως κατανόηση από το ένα άκρο στο άλλο, διαδικαζόμενος μεταξύ πολέμου-ειρήνης, ταραχής-ηρεμίας, πανικού-ψυχραιμίας, αμφιβολίας-εμπιστοσύνης, στενοχώριας-χαράς, κλάματος-γέλιου σαν να καταβροχθίζει άλλοτε κατσαρίδες και άλλοτε χαβιάρι αλλά, ποτέ δεν μασάει και δεν μεταβολίζει. Έτσι, τα αποτελέσματα είναι πάντα δυσάρεστα για την υγεία του. Η υγεία είναι μέρος της ποιότητας της ζωής, όπως είναι η ελευθερία, ο ελεύθερος χρόνος, ο έρωτας της ψυχής, ο συλλογισμός αλλά: «Τίποτα δεν είναι πιο πολύτιμο από τη ζωή», Ευριπίδης. Η ζωή; Η ζωή σύντομα θα δραπετεύσει από κείνον που δεν σέβεται τον εαυτό του.

…Αυτός είναι ο δικός μου καυστικός κυνισμός και γι’ αυτά είναι που θέλω να μιλώ…

Ζητούμενο!

Ο Επίκτητος (στωικός φιλόσοφος), αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, κατά τον Σωκράτη, «η μεγαλύτερη ευτυχία του ανθρώπου είναι να παρακολουθεί κάθε ημέρα τον εαυτό του βελτιούμενο.»

…Και για να είμαι σαφής: Ξέρω πως η παγκόσμια ιστορία, από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα, είναι γεμάτη καταγραφές από βαρβαρότητες, κακίες, αθλιότητες, κανιβαλισμούς, κλεψιές, αδικίες, ατιμίες και άλλα… αλλά και όμορφες πράξεις, μεγάλα επιτεύγματα, υπέροχες στιγμές, λαμπρότητα, ανθρωπιά. Και καθώς φαίνεται η ύφανση της μεγαλοψυχίας μα και της μικροψυχίας έτσι θα συνεχίσει να εξελίσσετε μαζί με τα γλυκά και τα πικρά της. Έως ένα βαθμό, από εμάς εξαρτάτε με τι θα συντονιστούμε για να διαπρέψουμε ή να βαλτώσουμε επειδή, ακόμα και «οι αντιξοότητες είναι ένας καθρέπτης που δείχνει τον πραγματικό μας εαυτό», όπως λέει, η Κινέζικη σοφία! Ποιος όμως, όποιοι κι αν είμαστε, μπορεί να κατηγορήσει ποιον και για ποιο πράγμα, όταν οι συνθήκες και το περιβάλλον δεν είναι φιλικό για μια φωτεινή εξέλιξη ή ακόμα και για μια φτωχή επιβίωση;

Ο Καρλ Έντουαρντ Σέιγκαν (Σαγκάν), Αμερικανός αστρονόμος, αστροφυσικός και συγγραφέας είχε κάνει μια διαπίστωση και την διατύπωσε με μια εύλογη απορία: «Όποτε πάω να μιλήσω με παιδιά στο νηπιαγωγείο ή την πρώτη τάξη δημοτικού, βρίσκω μια αίθουσα γεμάτη με ενθουσιώδεις επιστήμονες! Κάνουν ερωτήσεις με βαθύ νόημα: «Τι είναι το όνειρο;», «Γιατί έχουμε δάχτυλα στα πόδια;», «Γιατί το φεγγάρι είναι στρογγυλό;», «Ποια είναι τα γενέθλια του κόσμου;», «Γιατί το χορτάρι είναι πράσινο;» Αυτά είναι σπουδαία, πολύ σημαντικά ερωτήματα. Και τους βγαίνουν με έναν απόλυτα πηγαίο τρόπο! Έπειτα, πάω να μιλήσω με μαθητές λυκείου και όλο αυτό έχει χαθεί. Βαριούνται και δεν ενδιαφέρονται να ρωτήσουν. Κάτι τρομερό συμβαίνει μεταξύ νηπιαγωγείου και λυκείου κι αυτό δεν είναι απλώς εφηβεία.»

Ο καθημερινός άνθρωπος δεν γνωρίζει σχεδόν καθόλου την έννοια της φιλοσοφικής -έστω- διάστασης της αμφισβήτησης, του στοχασμού, του διαλογισμού. Πόσο μάλλον σαν φυσικές ενστικτώδης εσωτερικές διαδικασίες συμπεριφοράς στην δράση του και μέχρι που απαξιοί στο άκουσμά τους. Αν και νομίζω αυτές εμπεριέχονται στους γενετικούς κώδικες της ύπαρξής μας. Κάτι που βλέπουμε καθαρά στα παιδιά, που ζουν σε ένα συνεχές ερευνητικό «γιατί;». Φτάνει να τις ενεργοποιήσουμε αφού, πρώτα ενδοσκοπώντας τις ανακαλύψουμε εκ νέου! Δεν αυτοπαρατηρούμαστε, δεν αναλύουμε ερευνητικά και δεν συνειδητοποιούμε τις διαδραματιζόμενες διαδικασίες (σκέψεων, επιθυμιών, συναισθημάτων) μέσα μας, ώστε να μαθαίνουμε και να βελτιωνόμαστε, αμβλύνοντας και απλοποιώντας την ζωή μας.

Για την απλότητα

Σαν είδε μια μέρα ένα παιδί να πίνει νερό με τη χούφτα του χεριού του, ο Διογένης ο Σκύλος, έβγαλε από το σακούλι του το κύπελλο, που μ’ αυτό έπινε νερό, και το πέταξε λέγοντας: «Ένα παιδί με ξεπέρασε σε απλότητα ζωής (Παιδίον με νενίκηκεν ευτελεία)».

Ένας Ινδιάνος Αρχηγός, το «Γεράκι που πετά», μίλησε με απλά λόγια για το υγειές και λιτό που δεν σε στέλνει για δουλειά αλυσοδεμένο σε δωδεκάωρα, με ένα παράδειγμα: «Το τίπι (κάτι σαν το τσιγγάνικο τσαντίρι) είναι η πιο καλή κατοικία για να ζεις: είναι πάντα καθαρό, ζεστό το χειμώνα, δροσερό το καλοκαίρι, εύκολο να το μεταφέρεις.

Ο λευκός άνθρωπος χτίζει μεγάλο σπίτι, σαν μεγάλο κελί∙ δίνει πολλά λεφτά, κλείνει έξω τον ήλιο, δεν μπορεί ποτέ να μετακινηθεί∙ είναι πάντα άρρωστος», (1852-1931).

«Βρίσκω στη γη μια ουσιαστική πρόταση για απλή ζωή κι αγαπώ τη απλή ζωή περισσότερο από το καθετί∙ όχι τη ρυπαρή και πεινασμένη φτώχεια αλλά τη φτώχεια που είναι ευλογημένη-απλή, ταπεινή, σαν το μαύρο ψωμί», Federico Garcia Lorca (1898-1936).

«Τα αξιόλογα πράγματα μπορούν να αγοραστούν με ασήμαντα ποσά και το αντίθετο», Διογένης ο κυνικός.

Φιλοσοφώντας δεν θα έχουμε μια ζωή χωρίς δυσκολίες και προβλήματα αλλά, θα είναι υποφερτή όσον αφορά τον τρόπο που θα τα αντιμετωπίζουμε, απαλλαγμένη από τα επιπρόσθετα προβλήματα που προκαλεί η ανορθόδοξη λογική και στάση μας απέναντι τους. Ας αλλάξουμε τις συνήθειες μας κι αν μπορούμε ας ζήσουμε χωρίς συνήθειες. Προφανώς κάποιες είναι πολύπλοκες, ρομποτικές ή και αρρωστημένες: «Χειρότερη απ’ την απελπισία είναι η συνήθεια της απελπισίας», μας λέει, ο Αλπέρ Καμύν, και μάλλον πιο ώριμο θα ήταν να μην είχαμε καθόλου (συνήθειες). Η συνήθεια αποτελεί μέρος της μηχανικής φύσης των πραγμάτων ενώ, εκείνος που δρα αυτόβουλα και σύμφωνα με τις ανάλογες συνθήκες της κάθε στιγμής… παρατηρεί, δρα και προσαρμόζεται πάντα διαφορετικά αφού καμία συνθήκη, κανένα δεδομένο δεν είναι απόλυτα ίδιο με το προηγούμενο. Εμείς γιατί έχουμε συνήθειες; Ας εξασκηθούμε στην μη συνήθεια. Ο Αντισθένης, έλεγε: «Η πιο αναγκαία μάθηση είναι το να ξεμάθει κανείς τις κακές συνήθειες.»

Μια μέρα ο Διογένης πήγε στο θέατρο, όταν η παράσταση είχε τελειώσει και ο κόσμος έβγαινε έξω. Αντίθετα στο πλήθος, που έβγαινε έξω, αυτός προσπαθούσε ν’ ανοίξει δρόμο και να μπει μέσα, και σαν τον ρώτησαν, γιατί πάει αντίθετα, απάντησε: «Σε όλη μου τη ζωή αυτό εξασκούμαι να κάνω».

Αν παρατηρούσαμε την προσαρμοστικότητα της φύσης, σε ορισμένα πράγματα θα μπορούσαμε να παραδειγματιστούμε… «Οι θύελλες», λέει ο Geirge Herbets, «κάνουν τις βελανιδιές ν’ απλώνουν βαθύτερες ρίζες», απλό δεν είναι να το καταλάβουμε;

Σε αυτό το σημείο, σκεπτόμενος το πόσο κοντόφθαλμα αντιλαμβανόμαστε τα της ζωής, σκέφτομαι πράγματα που πάντα λέω για τις στιγμές απελπισίας και απόγνωσης, τα οποία ενθυμούμενος κανείς παίρνει κουράγιο και καταλαγιάζει ή καταπραΰνει -θα λέγαμε- τον πόνο ή την στενοχώρια. Ο Κομφούκιος, είχε πει πως «Εκείνο που η κάμπια θεωρεί τέλος του κόσμου, η φύση το ονομάζει πεταλούδα!». Βλέπουμε πως μια διαφορετική ματιά, μια διαφορική προσέγγιση δίνει άλλο νόημα σε όλα. Επίσης, κάποιες φορές υπερβάλουμε (από μικρότητα και εγωισμούς) με τον τρόπο που σαρκάζει μια σοφή Ελληνική Λαϊκή Παροιμία, πως… «Για τον ψύλλο καίει το πάπλωμα». Θα μπορούσαμε έτσι, να καταλάβουμε το πόσο εύκολα «κάνοντας την τρίχα τριχιά» στεναχωριόμαστε για πράγματα που δεν έχουν αξία και δεν δίνουμε σημασία στην υγεία μας∙ που μετά την ίδια την ζωή είναι το πολυτιμότερο αγαθό.

Εμείς όμως φαντασιωνόμαστε ως αγαθά ό,τι προστάζει την αφθονία εφήμερων επιδόσεων μιας αξιολύπητης κουλτούρας, κάποιων απατεώνων διαφημιστών και των άλογων προθέσεων ενός παραπλανημένου εγώ μας. Αλλά… «αν άκουγε ο Θεός τα παράπονα των κοράκων, όλοι οι γάιδαροι θε να ψοφούσαν», όπως λέει μια άλλη Λ. Παροιμία. Και μ’ αυτήν, κατανοούμε πως δεν μας εξυπηρετούν οι παράλογες αξιώσεις. Τώρα, πώς ορίζει κανείς το λογικό και το άλογο σε έναν κόσμο όπου δεν έχει κοινή λογική, σε μια κοινωνία όπου δεν υπάρχουν αυτονόητα επειδή δεν τα έχει ορίσει και οποιαδήποτε στιγμή τα πάντα μπορεί να ανατραπούν, πραγματικά εδώ υπάρχει ένα ζήτημα, αλλά, ας μην ξεφύγουμε από το θέμα.

Όσον αφορά τα προβλήματα, πολλά από αυτά είναι αποτελέσματα καθαρά δικών μας επιλογών και δεν είναι λάθος να ξέρουμε στη ζωή, πως «Όποιος μπαίνει στο χαμάμι, θα ιδρώσει.», Λαϊκή Παροιμία. Μήτε γίνεται να ρίχνουμε αλλού τα φταιξίματα των επιλογών μας ή κάποιας ατυχίας που μας επισκέφτηκε και να φυγοπονούμε. Αυτό, επειδή με βάση την λογική ή την επιθυμία με την οποία πριν κάναμε την λάθος επιλογή το ίδιο θα ξανακάνουμε εάν δεν διορθώνουμε μέσα μας τα κριτήρια ως αιτία ή την νοοτροπία του επιλέγειν. Αλλά κι αν ακόμα η «ατυχία» επανέρχεται ενώ, εμείς κρατάμε πάντα την ίδια στάση ζωής (αντιδρώντας με τον ίδιο τρόπο) τότε, δεν έχουμε να περιμένουμε διαφορετικές συνέπειες. Με το να διαιωνιζόμαστε όπως είμαστε και να τεκνοποιούμε αναπαράγοντας αυτό που είμαστε, θα διαιωνίζουμε την ίδια προβληματική ζωή και αυτό δεν είναι παρά βλακώδες! Πιστεύω πως τα περισσότερα «προβλήματα» πρέπει να μπουν σε εισαγωγικά γιατί δεν υπάρχουν καν ή απλά είναι δυσκολίες από εκείνες που όλοι έχουμε και δεν δικαιούμαστε να γκρινιάζουμε σαν κακομαθημένες πριμαντόνες (prima donna) ή ντίβες! Παράγονται από έναν ακαλλιέργητο νου, από έναν ακαμάτη του πνεύματος ή από μια ανώμαλη ψυχοσύνθεση. Πράγμα που σημαίνει πως είναι τέκνα μιας λιγότερο εξελιγμένης κοινωνίας (σε σχέση πάντα με μια ιδανική κοινωνία που θεωρητικά έχουμε στο μυαλό μας ή εγώ στο δικό μου).

Παιδεία, Πολιτισμός

Τόπο για βήματα προς μια καλλιεργημένη κοινωνία μας προσφέρουν και οι καλές τέχνες των εννέα Μουσών όπως είναι η ποίηση, η μουσική, ο χορός, η ζωγραφική, η γλυπτική, το θέατρο. Είτε με ενασχόληση (ως δημιουργοί και καλλιτέχνες), είτε ως απλοί αποδέκτες (εραστές των τεχνών). Αρκεί αυτές οι τέχνες να μην εκφράζονται από τσαρλατάνους και κοπρίτες. Επίσης, ευεργετική είναι η ενασχόληση με την φυσική σωματική άθληση (όχι πρωταθλητισμό), η εργασία -άνευ υπερβολής- με τη γη, το φυτό, το πουλί, το άνθος και το ζώο. Ειδικά, θα μπορούσαμε επίσης να καλλιεργήσουμε την ικανότητα διάκρισης και εν συνεχεία εμπέδωσης λέξεων, εννοιών και νοημάτων. Όπως για παράδειγμα μεταξύ Θάρρους και Θρασύτητας, μεταξύ Κυνισμού και Αδιαφορίας μεταξύ Στωικότητας και Ψυχρότητας, μεταξύ Ελευθερίας και Ελευθεριότητας, τις οποίες συχνά μπερδεύουμε στη στάση ενός ατόμου που λειτουργεί σύμφωνα με αυτές. Η άγνοια νοημάτων και εννοιών των λέξεων, η σωστή χρήση τους στην σκέψη και την έκφραση έχει διατηρήσει τεράστια σύγχυση. Αιώνες τώρα, κρατά αιχμάλωτους στον τραχύ πόνο και την πολλαπλή δυστυχία, όσους αδιαφορούν για την φιλοσοφία και δεν αμφισβητούν κραταιές αντιλήψεις, συνήθειες, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, δεισιδαιμονίες και δογματικούς κώδικες συμπεριφοράς.

Ευτυχώς, κάποιοι έχουν ανακαλύψει τον τροχό και την φωτιά χιλιάδες χρόνια πριν από μας, έχουν μιλήσει για όσα μας αφορούν και κάποιοι άλλοι έχουν γράψει μεθόδους και τρόπους σκέψης ή λειτουργίας της συμπεριφοράς με τους οποίους –αλήθεια- μπορούμε να πειραματιστούμε και να αποδείξουμε αν μας επιτρέπουν να ζήσουμε καλύτερα ή όχι. Μπορούμε έτσι, να θέσουμε τις ιδέες αυτές άμεσα σε εφαρμογή. Δεν μας εξυπηρετεί σε τίποτα ή απόρριψη ή η αποδοχή μιας ιδέας (τα δύο άκρα αντίθετα της ανισορροπίας δηλαδή) εάν πρώτα δεν την πειραματιστούμε στην πράξη. Ας δράσουμε, εκτός κι αν είμαστε ικανοποιημένοι (ικανο-πηδημένοι, αν το πω με την αδιάντροπη ειλικρίνεια ενός Κυνικού) από την έως τώρα ζωή και τον κόσμο που μας περιβάλει. Γιατί τότε, χάνουμε άδικα τον χρόνο μας ακούγοντας ή διαβάζοντας λόγια ωσάν ετούτα.

Συμπυκνωμένα λόγια εφαρμοσμένης σοφίας, δίχως φλυαρίες… «Σοφόν το Σαφές», όπως έλεγε ο Ευριπίδης, που άμεσα διδάσκουν υγιή τρόπο ζωής και εσωτερικής καλλιέργειας, που οξύνουν την σκέψη και την αντίληψη είναι τα γνωμικά, οι ρήσεις, τα αποφθέγματα, οι παροιμίες, τα αποστάγματα σοφίας δηλαδή. Μακάρι να υπήρχε ξεχωριστή ώρα μαθήματος «γνωμικών» από το νηπιαγωγείο έως και το πανεπιστήμιο. Πιστεύω πως έτσι, ο κόσμος μας θα ήταν κατά πολύ τρανότερος. Ο Κράτης (μαθητής του Διογένη), «΄Ελέγε ότι πρέπει να σπουδάζουµε ϕιλοσοφία, ώς την στιγµή που ϑα ϐλέπουµε τους στρατηγούς ως οδηγούς γαϊδάρων», Λαέρτιος, 6.92

Πως;

Είπα πριν για τις διαφορές μεταξύ Θάρρους και Θρασύτητας, μεταξύ Κυνισμού και Αδιαφορίας μεταξύ Στωικότητας και Ψυχρότητας, μεταξύ Ελευθερίας και Ελευθεριότητας. Λέξεις, οι οποίες χαρακτηρίζουν προσωπικότητες, νοοτροπίες, στάσεις ζωής, ολόκληρες κοινωνικές τάσεις. Λέξεις που καταδεικνύουν ένα πραγματικό μας πρόβλημα για το πώς βαδίζουμε νοητικά και ψυχολογικά σε έναν δρόμο όπου δεν γνωρίζουμε και που ίσως ποτέ δεν μας έδειξαν. Μας έδειξαν πώς να τρώμε, πώς να περπατάμε, πώς να αγχωνόμαστε, πώς να συμβιβαζόμαστε, πώς να εγκαταλείπουμε και άλλα «χρήσιμα» πράγματα αλλά, ποιός μπήκε στον κόπο να μας μάθει το Πώς και όχι το Τί να σκεφτόμαστε; Πώς και όχι Τί να ονειρευόμαστε, πώς να διεκδικούμε, πώς να παίρνουμε τη θέση του άλλου; Όχι! Αυτά βλάπτουν την παραγωγικότητα, την ανισότητα, την ταπείνωση, δεν ωφελούν την διαιώνιση της δουλικότητας. Πρέπει να στεναχωριέσαι μέχρι εμφράγματος, πρέπει να γελάς μέχρι ανακοπής, πρέπει να πονάς για να έχεις ανάγκη την πρέζα, πρέπει να τρως μέχρι σκασμού, πρέπει νηστεύεις μέχρι θανάτου. Μην ερωτεύεσαι, βλαμμένος είσαι; Μην ζητάς ουρανό, σε τράπεζες ανήκει, δεν το ήξερες;

…Θα τελειώσουμε ποτέ με όλα αυτά, τα της νηπιακής εξέλιξής μας ή θα συνεχίζουμε να αναπαραγόμαστε σαν τα υπόλοιπα ζώα χωρίς να μας νοιάζει το μέλλον των παιδιών που φέρνουμε σε καιρούς και τόπους χωρίς ποιότητα ζωής, χωρίς γνώση, τέχνη, ελευθερία, δικαιοσύνη;

Δικαιοσύνη! Τι πράγμα είναι τούτο;;;

Ένα Κινέζικο ρητό, λέει: «Σε ένα κράτος τα χρηματικά κέρδη δεν θεωρούνται ευημερία, αλλά η ευημερία του έγκειται στην δικαιοσύνη». Αντιθέτως, αδικία χαρακτηρίζει το άτομο, την οικογένεια, την κοινωνία, τον κόσμο μας με έλλειψη Δημοκρατίας παντού στην γη. Η γεύση της (έλλειψης) είναι χολή στα χείλη όλων μας, η αίσθησή της μέγγενη στην καρδιά μας, η αξία της έρεβος στην ψυχή μας, η ηχώ της τρελαίνει το νου μας, το βάρος της κατακρημνίζει τα όνειρά μας, η αιτία της θλίβει τη ματιά μας.

«Το άδικο ενισχύεται από την αδυναμία, οι νόμοι της ζούγκλας το ευλογούν και η ισχύ του πλούτου το παρασημοφορεί!», ο Εξωσχολικώς Παράγον Αμφισβήτησης.

Αδικία! Σίγουρα ξέρουμε τι σημαίνει αδικία, όμως… Δικαιοσύνη; Πως θα εξηγούσαμε αυτή την λέξη σε ένα παιδί; Να! ένα πραγματικό πρόβλημα. Πώς θα του πεις ότι τα παραμύθια τέλειωσαν και πως εδώ «κόρακας κοράκου μάτι δεν βγάζει», ότι «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό», ότι «στην ζούγκλα ισχύει ο νόμος του ισχυροτέρου» ή πως η γάτα παίζει το παιχνίδι του θανάτου με το ποντικό, μέχρι τέλους. Αν δεν του το πεις -που συνήθως έτσι γίνεται- τότε εσύ πρώτος γίνεσαι άδικος και «κακός παιδαγωγός» γιατί θα το μάθει με μεγαλύτερο πόνο. Ένα παραμύθι μπορεί να του διδάξει αρχές, αξίες, ιδανικά όμως αυτά δεν υπάρχουν για να παραμένουν σε παραμύθια. Μάθε να ζεις με αυτά και δίδαξε του τα, δώσε του παραδείγματα, κοινώνησέ τα και κάτι θα γίνει. Δεν αρκεί το κάτι βέβαι αλλά, λένε πως «για να διανύσεις χίλια μίλια πρέπει να κάνεις το πρώτο βήμα». Εκτός, κι αν νομίζει κάποιος πως δεν έχει κάτι να αλλάξει από τον -έτσι κι αλλιώς- «μεγάλο» εαυτό του και δεν κάμπτει το εγώ του εμπρός στον μαστό της γνώσης για ν’ απολαύσει το γάλα της μητέρας αλήθειας∙ όταν ακόμα και το ταπεινό αρνί γονατίζει για να θηλάσει.

Όσο κι αν φαίνεται σκληρό, επιβάλλεται από τα γεγονότα, στην κατάλληλη στιγμή το παιδί να μαθαίνει την αλήθεια, όπως ο άρρωστος πρέπει να μαθαίνει από τη πάσχει για να ξέρει να αντιμετωπίζει την νέα κατάσταση. Βέβαια χρειάζεται να ξέρει να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις, τα προβλήματα, τα γεγονότα. Φυσικά χωρίς παιδεία που θα στηρίζεται σε μια φιλοσοφημένη στάση, σε μια εκλεπτυσμένη μορφή συμπεριφοράς ας μην περιμένουμε πολλά ή καλύτερα ας περιμένουμε τίποτα. Αυτό ήδη είναι η ασθενής πραγματικότητά μας.

Σύμφωνα με την Κινέζικη σοφία: «Το ποντίκι έχει τους τρόπους των ποντικιών», δηλαδή, ό,τι είμαστε κάνουμε. Μήπως ό,τι δυνάμεθα να γίνουμε ως κοινωνικό σύνολο μπορούμε και να κάνουμε; Και εκείνο που θα κάνουμε, εκ των πραγμάτων, δεν θα τροποποιήσει και την πραγματικότητά μας; Αρκεί να είμαστε έτοιμοι για ευνοϊκούς ανέμους… γιατί πάντα ο καιρός αλλάζει κι αν δεν κοιμόμαστε περιδιαβαίνοντας σαν νωχελικοί ακροβάτες σε θανατερούς ιστούς, δυνάμεθα τότε να θριαμβεύσουμε!

Ο Κυνισμός, με αδιάντροπη ειλικρίνεια φαίνεται σα να μας λέει πως «η ζωή είναι πολύ αστεία όταν την παίρνουμε στα σοβαρά.», Γ.Χ. Τα δίνουμε όλα για ένα ανόητο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, λυπόμαστε για την απώλεια πραγμάτων που δεν έχουν αξία, τρέχουν τα σάλια μας στις βιτρίνες χειρότερα από τον Τάνταλο. Αν αυτές νομίζουμε πως είναι οι χαρές που μας απέμειναν στη ζωή «με τα τσαρούχια κοιμόμαστε», γι’ αυτό αλωνίζουν ανενόχλητες οι συμμορίες που κυβερνούν τις χώρες του πλανήτη.

Ο Διογένης βγήκε μια μέρα στην αγορά και άρχισε να φωνάζει: «Ε, άνθρωποι που είστε;». Σαν μαζεύτηκαν κάμποσοι, τότε άρχισε να τους κυνηγά και να τους χτυπά με το ραβδί του, λέγοντάς τους: «Ανθρώπους κάλεσα, όχι παλιάνθρωπους».

Ο Κυνισμός ενός φιλοσόφου δεν είναι η αδιαφορία ή η κοινώς λεγόμενη «γαϊδουριά» για τα κοινά και τον διπλανό του, δεν είναι η συνηθισμένη αναισθησία εκείνου που προσπερνάει ή εγκαταλείπει τον πληγωμένο κατά γης, δεν είναι η ψυχρή τετράγωνη λογική του τεχνοκράτη ο οποίος δεν ενδιαφέρεται για τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις των προγραμμάτων του. Η απλότητα στην στάση του οφείλεται στο ότι ελέγχει τα συναισθήματά του κατά τρόπο που να μην θολώνει το μυαλό του για να βλέπει ξεκάθαρα, να παρατηρεί, να κρίνει, να δρα ψύχραιμος, ακόμα και για να αυθαδιάζει προκλητικά -κάποιες φορές- με ευθύτητα και ανδρεία.

Με άλλα λόγια, είναι σίγουρο πως ο κυνικός-απαθής (από την άποψη της ουδετερότητας) ακόμα και σε μια προσωπική του οδυνηρή κατάσταση βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση, επειδή επιτρέπει στην λογική να λειτουργήσει μαθηματικά και στην καρδιά να μην υπερβάλει συναισθηματικά, δηλαδή, στον εαυτό του να δράσει ώριμα προς όφελος της ύπαρξης. Κι αν βρεθεί εμπρός σε ένα μεγάλο δίλλημα θα κάνει το εφικτό και ανθρώπινο χωρίς θεατρινισμούς (που συνηθίζονται στις μέρες μας) για παράδειγμα: Εάν ο συνοδοιπόρος του πέσει σε μια κινούμενη άμμο -τι πιο λογικό για τον ψύχραιμο- δεν θα βουτήξει και ο ίδιος μέσα για να πιάσει τον άλλον, μα θα κοιτάξει κάτι να βρει –έστω ένα «παλούκι»- να μπορέσει να του δώσει να πιαστεί. Από την μεριά του ο βυθισμένος στην άμμο εάν είναι κυνικός φιλόσοφος δεν θα αρχίσει να «χορεύει» πανικόβλητος γιατί περισσότερο και γρηγορότερα θα βυθιστεί. Αυτή είναι η απλή στωική στάση της κυνικής συμπεριφοράς ενός που νοιάζεται αλλά δεν ταυτίζεται με τα πράγματα ή τα γεγονότα, δεν γίνεται ένα με αυτά και απολαμβάνει τις χαρές, τα αγαθά της ζωής και του κόσμου. Κάποιες φορές θα τον δεις επιφανειακά ανέκφραστο, μη ενθουσιώδη. Κάποιες άλλες... μιλώντας ευθέως σχολιάζει τα πράγματα ωμά, καυστικά, ίσως και με χλεύη, αλλά ειλικρινά και χωρίς περιστροφές. Όταν ο Διογένης βρέθηκε εμπρός σε μια θυσία, ενός ζευγαριού όπου έκαναν υιό, τους είπε: «Και για το τι άνθρωπος θα γίνει, δεν κάνετε θυσία;». Δεν είναι κόλακας κι αυτό ενοχλεί όσους αναζητούν στ’ αυτιά τους χάδια σαν από συνήθεια, σαν από ανασφάλεια, σαν από ωραιοπάθεια ή μεγαλομανία. Σε μια άλλη ιστορική σκηνή, λέγετε, πως ο Διογένης ήταν ξαπλωμένος και λιαζόταν στο Κράνειο της Κορίνθου, όταν ο Μ. Αλέξανδρος ήρθε στάθηκε από πάνω του και του είπε: «Ζήτησέ μου ό,τι θέλεις», ο Διογένης ασάλευτος, του λέει: «Μη μου κρύβεις τον ήλιο (’Αποσκότησόν μου)». Σε μια παρόμοια περίπτωση, αξίζει εδώ να πάμε στα τέλη του 13ου αιώνα μ.Χ., στην κεντρική μικρά Ασία, και να ακούσουμε τον απόγονο του Τσεγκίς Χαν, Βασιλιά Ταμερλάνο να ρωτά τον Νασρεντίν Χότζα:

«Για πες μου, Χότζα, αν ήμουν σκλάβος, πόσο θ’ άξιζα;», «Σαράντα γρόσια», αποκρίνεται ο Νασρεντίν Χότζας, «Μα τόσο αξίζουν τα ρούχα μου», «Γι’ αυτό αξίζεις σαράντα γρόσια», βεβαίωσε ο Χότζας!

Βλέποντας μια ημέρα τους αξιωματούχους να οδηγούν στη φυλακή κάποιο ταμία, που είχε κλέψει ένα κύπελο, ο Διογένεις είπε: «Οι μεγάλοι κλέπται τον μικρόν άγουσι».

Βιασύνη, οργή και Στωικότητα

«Εκείνος που είναι βλάκας, του αρέσει να χάνει το ηθικό του με κάθε λόγο», μας λέει ο Ηράκλειτος, ενώ ο Στωικός στις προκλήσεις παραμένει καρτερικός, ατάραχος, χωρίς υστερίες, χωρίς εμπάθειες.

Η Στωικότητα είναι μια σταθερά μεγάλη δύναμη που αντιτίθεται άψογα στην βιασύνη και την οργή, σε πολλές περιστάσεις στις οποίες αντιμετωπίζουμε δυσκολίες (ατυχίες, φιλονικίες ή ενθουσιώδης καταστάσεις). Εκείνος που στοχεύει την στωικότητα, εργάζεται μέσα του παιδαγωγικά και με τον καιρό ο τρόπος του στωικού μετατρέπει τον γενετικό κώδικα της φύση του και περνάει στο ένστικτο.

«Δύο τα εναντιώτατα ευβουλία είναι, τάχος τε και οργήν.

μτφρ: δυο πράγματα είναι αντίθετα στη λήψη σωστής απόφασης, η βιασύνη και η οργή.», Θουκυδίδης. Εμείς εξοργιζόμαστε εύκολα, θιγόμαστε εύκολα, ζηλεύουμε εύκολα, αγαπάμε παθιασμένα και μισούμε παθιασμένα με ευκολία. Δικαιολογούμε αυτή μας την συμπεριφορά ως ανθρώπινη∙ αλλά έτσι… αρκετά άτομα έχουν καταλήξει μόνοι, αποξενωμένοι, στα σίδερα ή ακόμα και στο χώμα. Αρκετοί είναι εκείνοι που απερίσκεπτα έχασαν τη ζωή τους σε διαμάχες μικροψυχίας, γιατί η κατσίκα του γείτονα έφαγε από το χωράφι τους σε μερικούς πόντους γης (μέσα σε ένα αχανές σύμπαν τρισεκατομμυρίων γαλαξιών) που νόμιζαν ότι τους ανήκει και έχασαν την ψυχραιμία τους… «Σου ανήκει μόνον ό,τι δε χάνεται μετά από ένα ναυάγιο (όπου έχεις πνιγεί)», λένε οι Σούφι.

Η Στωική αντιμετώπιση των πραγμάτων, δείχνει αρκετά ξένη στην εποχή του πανικού, της ταραχής, του άγχους, της γκρίνιας μα είναι σπουδαίο να ξέρει κανείς να παραμένει ήρεμος σαν τη λίμνη κάτω απ’ το φεγγαρόφωτο. Αν ταράξεις την λίμνη χάνεις το φεγγαρόφωτο. Τι απλό! Πολλοί είναι που δεν κατανοούν πως γίνεται… «Ο ευφυής (να) είναι σε εγρήγορση χωρίς να είναι σε ένταση.», Μπρους Λη.

Αλλά… όλοι ξέρουμε τι σημαίνει σφίξιμο στο στομάχι= πιθανώς έλκος/ πόνος στην πλάτη= πιθανώς έμφραγμα/ μια μέγγενη να πιέζει τον εγκέφαλο= πιθανώς ημικρανίες, εγκεφαλικά και πάει λέγοντας. Ποιος θέλει να του συμβούν αυτά; Μα και ποιος υιοθετεί την ψυχραιμία του Στωικού, την νηφαλιότητα, την όχι παθιασμένη στάση σε ότι του συμβαίνει είτε θετικό, είτε αρνητικό; «Το αναπόφευκτο να το δέχεσαι με ηρεμία» γιατί «Η αταραξία της ψυχής είναι το καλύτερο γλύκισμα ανάμεσα στις πίκρες», λέει ο Σενέκας ο Νεότερος.

Η μέση οδός

Ο Βουδισμός λέει, πως «Αν τεντώσεις πολύ την χορδή θα σπάσει, εάν την αφήσεις πολύ χαλαρή δεν θα παίζει». Ο ακραίος τύπος ανθρώπου αυτοκαταστρέφεται σαν να περνάει από μια κατάψυξη με εκατό βαθμούς υπό του μηδέν, σε έναν φούρνο θερμοκρασίας εκατό βαθμών άνω του μηδενός και κυκλοθυμικά διαρκώς εναλλάσσεται ψυχικά θρυμματιζόμενος όπως το κρύσταλλο. Αυτό είναι δυνατόν να αλλάξει, αλλά αυτή τη φορά δεν χρειάζονται ρόπαλα, σφεντόνες, πυροβόλα, σπαθιά ή ακτίνες λέιζερ. Η ανταρσία, η επανάσταση, η μάχη είναι εσωτερική δεν μπορεί να ξεκινήσει από τους δρόμους, από γιάφκες, από έδρανα ή από το διαδίκτυο.

Αν μελετήσουμε την συμπεριφορά μας, την συμπεριφορά του ελιτισμού, την συμπεριφορά της υποτακτικότητας και την συμπεριφορά των κυνικών φιλοσόφων ή γενικά των φιλοσόφων του πλανήτη και κάνουμε τις συγκρίσεις θα έχουμε όχι απλώς χρήσιμα συμπεράσματα αλλά, ήδη κάτι θα έχει αρχίσει μέσα μας να αλλάζει. Κι ας αποφασίσουμε τότε τι θέλουμε για ζωή, κι ας το κοινωνήσουμε και στα παιδία γιατί άλλη ελπίδα δεν έχουμε! Έτσι κι αλλιώς… «κάθε υψηλό έργο στην αρχή είναι αδύνατο», Καρλάιλ.

Επίσης, θεωρώ πως από τον άνθρωπο απουσιάζει το χαμόγελο, το γέλιο, το χιούμορ, η Θυμοσοφία όχι η γελοιότητα ή η μωρολογία και προσβολή. Πόσο δύσκολο είναι να βλέπεις τα πράγματα «στραβά», με το μάτι του «τρελού» καμιά φορά; Να αστειευόμαστε, να αυτοσαρκαζόμαστε, να κοιτάζουμε τα πράγματα δίχως να προβάλλουμε πάνω τους φαντασιώσεις. Για μένα… όμορφος είναι εκείνος που γελάει. Όμορφος είναι εκείνος που δράττει της ευκαιρίας να χαρεί με τον χιονιά, με την βροχή, με την καταιγίδα, Όμορφος είναι εκείνος που σε ένα θλιβερό συμβάν διακρίνει μια νότα αισιοδοξίας… Δυστυχώς δύστυχος είναι εκείνος που γκρινιάζει είτε βρέχει, είτε έχει ήλιο, είτε ζέστη, είτε κρύο. Όλοι είναι λάθος, όλα είναι στραβά, εκτός απ’ την καμπούρα του και πάντα κάνει υποδείξεις τελειομανίας στους άλλους, επιμελώς κρύβοντας τις εμμονικές του ανελευθερίες υποχονδρίας. Η οξεία συμπεριφορά αυτοδηλητηρίαση είναι: «Το δρυμί ξύδι τ' αγγειό του χαλάει», επιβεβαιώνει μια Λ. Παροιμία. Το ίδιο ισχύει για τα νεύρα και τον θυμό, με αποκορύφωμα το να χάνεις τον έλεγχο, την υγεία αλλά, και το δίκιο σου, όταν πρόκειται για σημαντικά ζητήματα.

Μεγάλη θα ήταν η αλλαγή αν κοιτούσαμε τα πράγματα και την ζωή μας από απόσταση -όπως όταν δεν μας αφορούν άμεσα- με ψυχραιμία και χαμόγελο, σαν να βλέπαμε μια ταινία που απλά είμαστε παρατηρητές. Ο Επίκτητος, καθοδηγούσε τους μαθητές ως εξής: «Να θυμάστε ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε που βασανίζουμε και βάζουμε εμπόδια στον εαυτό μας – δηλαδή οι απόψεις μας. Επί παραδείγματι, τι σημαίνει “προσβλήθηκα”; Αν σταθείς δίπλα σε μια πέτρα και την προσβάλλεις, τι θα έχεις καταφέρει; Αν κάποιος απαντήσει σε μια προσβολή όπως η πέτρα, τι θα έχει κερδίσει αυτός που τον πρόσβαλε;».

Ο Διογένης βέβαια, είχε τον δικό του τρόπο και λέγετε πως «Σε κάποιο δείπνο κάποιοι του έριχναν κόκκαλα σαν σε σκύλο, τότε εκείνος σηκώθηκε και τους κατούρησε σαν σκύλος.»

Μια φορά ο Διογένης ο Κυνικός
 βρέθηκε σε μια συντροφιά
 όπου όλοι έπλητταν θανάσιμα από απαγγελία ενός ποιητή.
Βλέποντας να προβάλλει το λευκό
 στο τέλος του ειληταρίου που κρατούσε ο ποιητής,
ο Διογένης είπε «Κουράγιο φίλοι, βλέπω στεριά».

Ευχαριστώ!