TA ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ILIAZ  BOBAJ

Αλβανός  Συγγραφέας, Ακαδημαϊκός.  

TA  ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε, Λεωνίδα  Μαργαρίτη

Αξιότιμοι φίλοι, κυρίες και κύριοι !

Παρότι τόσο κοντά ο ένας στον άλλο γεωγραφικά, πολλές φορές μας χώριζαν τα κρατικά συρματοπλέγματα που στόχευαν μεταξύ των άλλων, να κρατήσουν τους συγγραφείς και τους ποιητές μακριά τον έναν απ’ τον άλλο. Αλλά, αν και κατάφεραν να τους κρατήσουν μακριά, η λογοτεχνία ξεπερνούσε πάντα τα συρματοπλέγματα και ήταν παρούσα στις γειτονικές μας χώρες. Η λογοτεχνία δε γνώρισε ποτέ σύνορα. Τα παραβίαζε και περνούσε απ’ τη μια χώρα στην άλλη. Ενώ πριν από δύο δεκαετίες, τα κρατικά μας σύνορα ήταν απροσπέλαστα, λογοτεχνικά σύνορα δεν υπήρξαν ποτέ. Και αυτό συνέβαινε διότι η λογοτεχνία, από τη φύση της, είναι τελείως ανεξάρτητη. Ή, καλύτερα, τείνει πάντα προς την ανεξαρτησία. Δεν ανέχεται όρια. Και αυτό συμβαίνει διότι αυτή φέρει πανανθρώπινα μηνύματα, τα οποία γνωρίζουν μόνο ένα σταθμό: την ανθρώπινη ψυχή. Και η ψυχή δεν έχει όρια. Είναι αυτός ο λόγος που οι παγκόσμιες κορυφές της λογοτεχνίας: ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Αίσωπος, μαζί τους η Σαπφώ και ο Αλκαίος, μεγάλοι ποιητές της αρχαιότητας και αργότερα ο Σολωμός, ο Παλαμάς, Καβάφης, ο Μυριβήλης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Καζαντζάκης, Ρίτσος και άλλοι μετέπειτα, ήταν πάντα παρόντες στις αλβανικές βιβλιοθήκες, διότι γνώριζαν να αγγίζουν τις ψυχές των ανθρώπων, μιλώντας στους Αλβανούς με την ίδια φιλοσοφία που μιλούν και στους Έλληνες και σε άλλους, έτσι όπως ήταν παρόντες στην Ελλάδα, ο μεγάλος εθνικός μας ποιητής Ναϊμ Φράσερι, ο οποίος αφού αποφοίτησε από τη Ζωσιμαία σχολή των Ιωαννίνων, έγραψε στα ελληνικά το πρώτο του έργο: «Ο αληθής πόθος των Σκιπετάρων». Έτσι, καθώς ήταν παρόντες ο Σαϊμ Φράσερι, ο Μιγκένι, ο Κανταρέ, υποψήφιος πάνω από μία δεκαετία για το βραβείο Νόμπελ, ο Γκέργκι Φίστα, ( ο καλός φίλος του Κωστή Παλαμά), ο Λασγκούς Ποραντέτσι, ο Μαρτίν Τσάμαϊ, ο Ντριτερό Αγκόλι, ο Αλί Ποντρίμια, ο Τζεβαϊρ Σπαχίου κ.α.

Εντωμεταξύ, άλλοι ποιητές και συγγραφείς από τις χώρες μας, εξακολουθούν να επισκέπτονται τους γείτονές τους και όχι μόνο ο ποιητές των δύο χωρών μας, αλλά και όλου του κόσμου, ήταν πάντα παρόντες. Και θα είναι πάντα. Είναι η οικουμενική τάση της λογοτεχνίας, η οποία με τη γλώσσα της, ζητάει να επικοινωνεί με όλον τον κόσμο.

Εάν θα αναφερόμουν στις σημερινές απόψεις, συμπεριλαμβάνοντας και αυτές του μεγάλου μας σύγχρονου συγγραφέα, Ισμαήλ Κανταρέ, και όχι μόνο, θα επισήμανα ότι υπάρχουν δύο απόψεις για τη λογοτεχνία. Η μία, η πιο παλιά, είναι ότι η λογοτεχνία, όπως όλες η τέχνες, μπορεί να κάνει θαύματα στον κόσμο. Η άλλη άποψη, η σύγχρονη, είναι ότι η λογοτεχνία και οι τέχνες μπορούν να εξυπηρετήσουν μόνο τον εαυτό τους. Μόνο που αυτές οι δυο απόψεις δεν είναι κάθετες και απόλυτες. Ας αναφερθούμε στον Ορφέα, ο οποίος έχει αποκληθεί «ο πιο μυστηριώδης μύθος της ανθρωπότητας». Αυτή η μυθική μορφή σχετίζεται άμεσα με το χώρο της τέχνης. Ο Ορφέας, με την τέχνη του, πλησίασε όσο κανένας άλλος το ακατόρθωτο.

Η άποψή μου για τη λογοτεχνία και τις τέχνες δεν ταυτίζεται ούτε με την πρώτη, ούτε με τη δεύτερη. Σαν συγγραφέας και ποιητής δεν απορρίπτω τη μία άποψη για χάρη της άλλης. Ως ποιητής, μου αρέσει και το θαύμα, και η αλήθεια. Και επειδή η λογοτεχνία και οι τέχνες εξευγενίζουν τον άνθρωπο και τον ωθούν προς την τελειότητα, θα επισήμανα, ότι, εάν η λογοτεχνία τείνει να κάνει θαύματα, τα θαύματα αυτά ωφελούν τον άνθρωπο. Στο πλαίσιο αυτό, η λογοτεχνία δεν είναι το παν, ούτε δημιουργεί τα πάντα, αλλά ό,τι δημιουργεί δε μένει μόνο στο χώρο της. Η λογοτεχνία ως τέχνη, στην ουσία, ήταν και παραμένει ανεξάρτητη. Ο λόγος για τον οποίο παραμένει τέτοια, είναι ότι η εξάρτηση, και οι περιορισμοί θα ήταν μοιραίοι γι αυτή.

Η λογοτεχνία ως τέχνη πρέπει να είναι ελεύθερη. Εδώ και πολύ καιρό η λογοτεχνία είναι γνωστή με τον πολυσήμαντο όρο «Δημοκρατία των Γραμμάτων». Όχι άδικα ονομάζεται έτσι. Αυτή η «Δημοκρατία των Γραμμάτων» διαθέτει όλο το οπλοστάσιο της δημιουργίας και της άμυνας. Ένας Γερμανός ρομαντικός ποιητής παρομοιάζει τα τρίστιχα του Δάντη Αλιγκιέρι με απειλητικά ακόντια και σύνεργα βασανιστηρίων για της βεβαρημένες από τα ανομήματα συνειδήσεις. Κάποιος, για τη «Βένερα» (Αφροδίτη) του Τιτσιάνο έχει πει ότι το έργο αυτό ταρακούνησε την εξουσία των πάπων περισσότερο και από τις εξεγέρσεις των δούλων. Ναι, λοιπόν, αυτή η «Δημοκρατία των Γραμμάτων» δεν είναι τόσο εύκολη όσο μπορεί να τη φανταστεί κανείς. Φυσικά, η λογοτεχνία, παρ’ όλη την ανεξαρτησία της σχετίζεται με τη ζωή. Και ως τέτοια, εξαρτάται απ’ αυτή. Η σύγχρονη άποψη είναι ότι η λογοτεχνία και οι τέχνες εξαρτώνται μέχρι ενός βαθμού απ’ τη ζωή. Οπότε, συμπεραίνουμε ότι η λογοτεχνία όπως και οι άλλες τέχνες ακολουθούν γενικά την ανεξαρτησία τους παράλληλα με τη ζωή. Ουσιαστικά, η λογοτεχνία και οι τέχνες, εφόσον αφενός τείνουν στην ανεξαρτησία τους και αφετέρου σχετίζονται με τη ζωή, έστω και εν μέρει, βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση με την πραγματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι, στην ουσία, η λογοτεχνία έχει βγει νικήτρια απ’ αυτές τις συγκρούσεις, σε κάθε επίπεδο, ανεξαρτήτως απωλειών και στασιμοτήτων σε κάποιες περιόδους. Το γεγονός αυτό δηλώνει την αριστοτεχνία της. Ο συγγραφέας Πάμπλο Φουέντες γράφει: « Ο πολιτισμός είναι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας». Όντας σημαντικό μέρος του πολιτισμού, και η λογοτεχνία είναι και θα παραμείνει πρωταγωνίστρια της ιστορίας.

Η λογοτεχνία μας, την περίοδο της κομουνιστικής διδακτορίας, η οποία δεν διέφερε πολύ από τις άλλες διδακτορίες, αντιμετώπιζε πολλές δυσκολίες. Υπέστη ουκ ολίγες απώλειες, αλλά εκείνη που έχασε τελικά τη μάχη ήταν η διδακτορία. Η λογοτεχνία βγήκε νικήτρια. Όμως, οι επιθέσεις κατά της λογοτεχνίας και των άλλων τεχνών δεν έχουν σταματήσει ποτέ. Η λογοτεχνία και η τέχνη δεν έχουν επιτεθεί ποτέ σε κανέναν. Μόνο έχουν δεχτεί επιθέσεις.    

Ο Διονύσιος, ο τύραννος των Συρακουσών, κάλεσε κοντά του τον ποιητή Φιλόξενο και του διάβασε μερικά από τα ποιήματά του. Ο Φιλόξενος είπε με παρρησία τη γνώμη του ότι δεν του άρεσαν. Ο τύραννος τον φυλάκισε στα λατομεία των Συρακουσών. Γρήγορα όμως μετάνιωσε και τον αποφυλάκισε. Μια άλλη φορά τον ξανακάλεσε και του διάβασε πάλι κάποια ποιήματα που είχε γράψει. – Πώς σου φαίνονται; -τον ρώτησε. Ο Φιλόξενος κοίταξε προς τους φρουρούς του Διονυσίου και τους είπε: «Ξαναγυρίστε με στα λατομεία!».

Τη λογοτεχνία δε την βλάπτουν μόνο οι δικτάτορες, οι οποίοι την αποκαλούν «όπλο για τη διαπαιδαγώγηση των μαζών», φυσικά, για τους δικούς τους σκοπούς. Μερικοί τη βλάπτουν και άθελά τους. Ακόμα και οι ίδιοι οι συγγραφείς και οι ποιητές. Όχι απλά με έργα χαμηλής ποιότητας, αλλά περισσότερο αναδείχνοντας τις υποαξίες και τις αντιαξίες.

Κατά τη γνώμη μου, σήμερα η «αχίλλειος πτέρνα» της λογοτεχνίας είναι η υπερεκτίμηση και η υποκριτική στάση απέναντι της. Κάπου σ’ ένα από τα βιβλία μου γράφω: « Ο ανάξιος έπαινος μοιάζει με έναν μεγάλο σακί γεμάτο άχυρα, χωρίς κόκκους, γι’ αυτό χαρίζεται εύκολα στους άλλους». Οι δωρητές αυτού του μεγάλου σακιού με άχυρα, είναι σήμερα, δυστυχώς, περισσότεροι από ποτέ άλλοτε. Έτσι, ενώ συγκρούεται με την πραγματικότητα, έστω και όχι σε ευρύ μέτωπο, έστω και κατά διαστήματα, η λογοτεχνία, δυστυχώς, εξακολουθεί να συγκρούεται και με τους δημιουργούς της, έστω και άθελά τους. Αλλά, οπωσδήποτε της ανοίγει ένα νέο μέτωπο. Και οι δυσκολίες αυξάνουν.

Υπάρχει η σκέψη ότι το μέλλον της λογοτεχνίας ανήκει στον πεζό λόγο και ότι η ποίηση, η προαιώνια κόρη της, μπορεί ολίγον κατ’ ολίγον να σβήσει. Τη σκέψη αυτή την εκφράζουν κυρίως κάποιοι κριτικοί. Οι μεγαλύτεροι σύγχρονοι συγγραφείς είναι της γνώμης ότι η ποίηση δεν μπορεί να σβήσει τόσο εύκολα. Η άποψή μου είναι ότι η ποίηση, θα ζήσει πολύ, πάρα πολύ. Και υπάρχουν επιχειρήματα γι αυτό. Από την άλλη, έχω τη γνώμη ότι, ενώ οι μορφές της θα εξελιχτούν, η ουσία της δεν θ’ αλλάξει ποτέ. Θα μου άρεσε να διευκρινίσω τη σκέψη μου με μία παρομοίωση. Εάν η λογοτεχνία είναι ένα δέντρο, ο πεζός λόγος είναι τα φύλλα του και η ποίηση τα άνθη του. Και οι δύο ομορφαίνουν το δέντρο της λογοτεχνίας. Και οι δύο είναι απαραίτητες   Εξάλλου, η ποίηση σήμερα έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις. Και εξακολουθεί να λαμβάνει αποδεικνύοντας έτσι την τάση της εξέλιξής της. Και, έχοντας υπόψη και το σημαντικό μερίδιο που κατέχει στην αισθητική ικανοποίηση των ανθρώπων, συμπεραίνουμε ότι συνεχώς κερδίζει έδαφος. Από τον πρώτο λυρικό ποιητή, τον Αρχίλοχο από την Πάρο (τον έβδομο προ Χριστού αιώνα) και μέχρι σήμερα η ποίηση γνώρισε συνεχή ανάπτυξη. Όπως και η λογοτεχνία γενικά. Η ποίηση, αυτή η ωραία κόρη της λογοτεχνίας στο πέρασμα των αιώνων έγινε ωραιότερη.

Ως άνθρωπος της τέχνης, αισθάνομαι όχι μόνο τιμή που ανήκω στον κόσμο της λογοτεχνίας, αλλά έχω και την ατράνταχτη πεποίθηση ότι το κάστρο της δεν θα πέσει ποτέ. Εμείς, οι συγγραφείς και οι ποιητές, μπορούμε να κατορθώσουμε μόνο δύο, πλην πολύ σημαντικά πράγματα: να κάνουμε την λογοτεχνία πιο ισχυρή με τη δημιουργικότητά μας και να την υπερασπιστούμε από τις άδικες επιθέσεις.

Όλες οι άλλες απόψεις, κατά τη γνώμη μου, στην ουσία, τείνουν να κλείνουν τα σύνορα της λογοτεχνίας.

Σας ευχαριστώ πολύ !

Με την εκτίμησή μου.