Κυριακή 2 Δεκεμβρίου 2018

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΦΩΤΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ...ΠΟΙΗΜΕΝΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ "Ποιημένη Φιλοσοφία "
ΑΠΟ ΤΟΝ τ.ΠΡΥΤΑΝΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΏΝ ΑΛΕΞΙΟ ΛΥΚΟΥΡΓΙΩΤΗ



Κυρίες και κύριοι,
δεν έχει περάσει πολύς  καιρός από τότε που είχα την χαρά να γνωρίσω τον Φώτη Παλαιολόγο. Μου τον σύστησε μια πολύ αγαπητή συνάδελφος  που βρίσκεται σήμερα κοντά μας. Αν δεν κάνω λάθος ήταν στη διάρκεια του προτελευταίου Συμποσίου Ποίησης. Με πολύ χαρά τον άκουσα να μου λέει ότι αγαπάει την ποίηση και ότι έχει ήδη γράψει μια ποιητική συλλογή την οποία σκόπευε να εκδώσει. Συμφωνήσαμε να μου έδινε το κείμενο της συλλογής μόλις  την  εξέδιδε και εγώ με πολύ χαρά θα συμμετείχα στην παρουσίασή της. 
Όταν πήρα στα χέρια μου τη συλλογή, κοίταξα με κάποια απορία  τον τίτλο «Ποιημένη Φιλοσοφία». Αυτό  βέβαια γινόταν  κάποτε στην αρχαιότητα όπου φιλοσοφικά αλλά και επιστημονικά κείμενα παρουσιάζονταν με τρόπο ποιητικό.  Αλλά στις μέρες μας αυτό, αν γίνεται, το παρατηρούμε πολύ σπάνια. Και αυτό γιατί  ενώ  η Φιλοσοφική αναζήτηση εδράζεται πρωτίστως  στη διασκεπτική κρίση, η ποιητική δημιουργία, στον αντίποδα, αφορά  το συναίσθημα και επικοινωνεί με τον αναγνώστη μέσω της  συγκίνησης.  Ύστερα βέβαια σκέφθηκα την πνευματική ενότητα του ανθρώπου και ότι  λογική και συναίσθημα  είναι αδιαίρετα στον πραγματικό άνθρωπο. Γιατί όχι τότε αυτό να μην συμβαίνει με την Ποίηση και την Φιλοσοφία; Μήπως αυτές οι περιοχές του επιστητού δεν έχουν και κοινά χαρακτηριστικά; Για παράδειγμα την επιδίωξη της πρωτοτυπίας. Άλλωστε δεν είναι προφανής  η στοχαστική  – φιλοσοφική  συνιστώσα σε μεγάλους ποιητές, όπως ο Καβάφης που με  τρόπο αξιοθαύμαστο  θέτει   θεμελιώδη θέματα για τον άνθρωπο ;Ακόμη  αυτό δεν συμβαίνει με τη φιλοσοφία και τη  λογοτεχνία γενικότερα; Πόσο λογοτέχνης και πόσο φιλόσοφος είναι ο Καμύ  ή ο Ντοστογιέφσκι  για να πάρουμε δύο μόνο πολύ γνωστά παραδείγματα; Για τον Παλαιολόγο  η ενότητα του ανθρώπου ως δημιούργημα του Θεού είναι αυτονόητη. Διαβάζω την πρώτη παράγραφο του μικρού κειμένου που παραθέτει αντί προλόγου στην αρχή της συλλογής.
 «… Ποίηση είναι… άκουσμα ψυχής με συναισθήματα …όραμα νοός με λέξεις …, αναπνέει στο Θείο χάρισμα της διανόησης για να εκφράζεται από τα δημιουργήματα Του και με συναισθήματα και με λέξεις…» 
  Ειδικότερα  ο Παλαιολόγος στα 25 ποιήματα της συλλογής που εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 2018  επιχειρεί να καταθέσει με τρόπο ποιητικό «ελεύθερους στοχασμούς για την ουσία του ανθρώπου». Έτσι η ποιητική του προσέγγιση είναι πρωτίστως βιωματική, που όπως γράφει, ωρίμασε ως  «καρπός διανόησης μέσα από δύσκολες προσωπικές συνθήκες». Συχνά οι δυσκολίες της ζωής κάνουν τον άνθρωπο αναγκαστικά αισιόδοξο για να καταφέρει να τις ξεπεράσει. Γιαυτό, όπως γράφει, «η ποίηση μου  κοιτάζει αισιόδοξα και θαρραλέα τη ζήση μας». Κάθε ένα από τα 25    ποιήματα της συλλογής εστιάζει σε μια ανθρώπινη αξία, ένα συναίσθημα η μια φιλοσοφική έννοια που θα  χρειαζόταν  πολύ εκτενέστερα κείμενα για να την προσεγγίσει  ή να την αναλύσει ένας καθαρός στοχαστής. Αξίες ή ανθρώπινα συναισθήματα, όπως η λαχτάρα, η ομορφιά, η  φιλαλληλία, η  εμπιστοσύνη, η αγάπη,  η ζήλια, ο έρωτας, η ανησυχία, η ύβρις , η εκμετάλλευση, η υπερηφάνεια, η αλήθεια, η  αυτογνωσία, η αρετή, η ευτυχία, η αρμονία, και η λήθη, ακόμη  όμως και καθαρά  φιλοσοφικές έννοιες,  όπως ο χρόνος ,ο θάνατος  και  η ψυχή  προσεγγίζονται ποιητικά.
Ας εστιάσουμε για λίγο στα μορφολογικά χαρακτηριστικά της συλλογής. Αρχίζει με ένα ποίημα τριών τετράστιχων στροφών με τίτλο «να φεύγεις» και τελειώνει επίσης με ένα ποίημα  δύο τετράστιχων και ενός τρίστιχου με τίτλο «τες  ιθάκες» που και τα δύο παραπέμπουν στον Καβάφη. Τα υπόλοιπα σχεδόν  ποιήματα της συλλογής είναι τετράστιχα. Μένοντας στη μορφολογία αξίζει να σημειώσουμε τα αποσιωπητικά που παρατίθενται στην αρχή και στο τέλος κάθε στίχου  και που ενδεχομένως υποδηλώνουν σκέψεις και συναισθήματα που θα μπορούσαν εναλλακτικά ή προσθετικά να είχαν συμπεριληφθεί στο ποίημα και που ο ποιητής τα αφήνει στη φαντασία του αναγνώστη. Καθώς  όμως  δεν βέβαιος γιαυτή την ερμηνεία θα πρέπει να περιμένουμε το σχόλιο του ποιητή.
Ας έρθουμε τώρα σε πιο ουσιαστικές συνιστώσες  της συνεισφοράς του. Διαβάζοντας αργά τα ποιήματα διέκρινα κάποια χαρακτηριστικά που ας μου επιτραπεί να αναφέρω σύντομα. Ο Παλαιολόγος  γράφει με την καρδιά του  επιλέγοντας με πολύ προσοχή τις λέξεις και τους στίχους, χωρίς, ωστόσο, να επιδιώκει εκτεταμένους υπαινιγμούς ή αιφνιδιασμούς  προκειμένου να διεγείρει τη συγκίνηση. Καθώς τον ενδιαφέρει περισσότερο το νόημα που εστιάζει το  κάθε ποίημα, διευκολύνει την πορεία του αναγνώστη προς αυτό. Ας δούμε ένα παράδειγμα.
                                                                    … Εκμετάλλευση… 
                                                                   …ψυχή ραγισμένη…,
                                                                 …σώμα μαστιγωμένο…,
                                                                …μουδιασμένος νους…
                                                               …στοργικά μου μάτια… , βουρκώνετε…

Βλέπετε ότι στο ποίημα αυτό επιχειρεί να παρουσιάσει την εικόνα ενός ανθρώπου που έχει υποστεί εκμετάλλευση οποιοσδήποτε  μορφής. Η εικόνα είναι λιτή και σαφής και ασφαλώς συγκινεί  και ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη. Ας δούμε ένα ακόμη παράδειγμα 
                                                                                   …Ζήλια…
                                                             …Χαίρεται βράχος να κυλά…,
                                                             …Χορτάρια να αφανίζει…,
                                                            …Φθονερή τέτοια θωριά στη φύση…,
                                                             …Λυγίζει και η Ζωή…

Στο ποίημα αυτό  ή εικόνα, παρμένη  τώρα από τη φύση,  είναι επίσης πολύ καθαρή. Και αυτό μας φέρνει σε ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της  ποιητικής συλλογής. Ο Παλαιολόγος  χρησιμοποιεί με τρόπο πολύ επιτυχημένο εικόνες από τη φύση για να περιγράψει ανθρώπινα συναισθήματα. Διαβάζω δύο  ακόμη τετράστιχα που δείχνουν αυτό το χαρακτηριστικό.
                                                           …Ανησυχία…
                                               …ανεμισμένα φύλλα…,
                                           …χορεύουν το ήσυχο κλαρί…,
                                            …φλυαρεί άφοβα ο αέρας…,
                                           …δέντρο ταραγμένο κι η ζωή…,

                                                            … Φιλαλληλία…

                                  … αντάμωσε γοργά το σύννεφο το κύμα…,
                                   …γλιστρώντας σε βρόχινο νερό…,
                                  …συμφωνία θεϊκή  η φύση να τα ακολουθεί…,
                                 …ανθρωπιά μοναδική να υπάρχει ψυχή με ψυχή…,  

Ο τελευταίος στίχος  αυτού του ποιήματος «…ανθρωπιά μοναδική να υπάρχει ψυχή με ψυχή…»   μας αποκαλύπτει το τρίτο  χαρακτηριστικό  της ποιητικής προσπάθειας του Παλαιολόγου: την  τάση για διδαχή, για να θυμηθούμε το παλιό  βιβλίο του  Ε. Παπανούτσου για τον «Διδακτικό Καβάφη». Αυτό το χαρακτηριστικό  πρωτίστως  αποτυπώνεται  στο πρώτο και στο τελευταίο ποίημα της συλλογής. Και στα δύο η  επίδραση του Αλεξανδρινού είναι πρόδηλη. Ας δούμε το πρώτο,  που  μας παροτρύνει  να αποφεύγουμε τις μάταιες συγκρούσεις που μόνο πόνο προκαλούν. 

                                                              …Να φεύγεις…
                                                       …από συγνώμη που  χρωστάει…
                                                             …και δεν λέγεται…
                                                            …ψυχής καμώματα…
                                                   …ανθρώπων που πληγώνουν…
                                                     
                                               …από πόνο θηλιάς που την…
                                                        …καρδιά σου σφίγγει…
                                                        …γλυκός ο έρωτας…
                                                    … μα πίκρα τόνε πνίγει…

                                                         …αχ! Να φεύγεις…
                                                         …να σ ’ακολουθούν…
                                                 …συναισθήματα ανθρώπων
                                                                  που αγαπούν… 

   Παρά το ότι η συμβουλευτική συνιστώσα της  προσφοράς του Παλαιολόγου  διατυπώνεται εδώ  με τρόπο άμεσο,  η  συγκίνηση που εκπέμπεται είναι γνήσια  ποιητική και κορυφώνεται στην τελευταία στροφή.
 Η συλλογή κλείνει με «τες Ιθάκες», ποιητικό φόρο τιμής στην « Ιθάκη» του Καβάφη.  Διαβάζω.
                                                         …Τες Ιθάκες…
                                             …Τες Ιθάκες αν ατενίζουμε…
                              …μακρύς ορίζοντας ζωής θε  να ‘ναι  ο δρόμος τους,…
                                               …βαραίνουν τα κουπιά…
                                   …γλυκός και αν είναι ο πόνος τους…

                                    … χαρά και λύπη σφίγγουν τα πανιά… ,
                                                 …τον άνεμο να καλοπιάνουν… ,
                                        …αισιοδοξεί η ψυχή και το καράβι…,
                                                     …στο λιμάνι όταν φθάνουν …

                                 … ζήταε τες Ιθάκες μες τη ζωή να μπαίνουν…
                                … ο άνθρωπος θαρρεί με το σκοπό που ραίνουν…
  Και εδώ είναι σαφής η  ποιητική παρότρυνση να θέτει ο άνθρωπος ευγενικούς  σκοπούς που να ακολουθεί  ως το τέλος. Μπορεί οι δυσκολίες της Ζωής να αποθαρρύνουν «…να βαραίνουν τα κουπιά..» του ιστιοφόρου   του μεγάλου ταξιδιού της ζωής μας, αλλά είναι η χαρά ακόμη και  λύπη, αναπόφευκτη στον ανθρώπινο βίο,  που αντί να απογοητεύει, σφίγγει και αυτή  τα πανιά  και καλοπιάνει τον άνεμο.  
Κλείνοντας τη μικρή μου παρέμβαση επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι διαβάζοντας την πρώτη συλλογή  του Παλαιολόγου όχι μόνο τη χάρηκα, αλλά  μου αποκάλυψε και έναν πολύ ευαίσθητο και στοχαστικό άνθρωπο, τον ποιητή Παλαιολόγο, πλημυρισμένο από πολύ ευγενικά αισθήματα. Του εύχομαι να βρίσκει το κουράγιο και να συνεχίσει την ποιητική του περιπέτεια που άρχισε με αυτή τη συλλογή.   
Πάτρα   19-11-2018
Αλέξης Λυκουργιώτης
τ. Πρύτανης Πανεπιστημίου Πατρών  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου