ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟΛΗ ΨΥΧΗΣ Η « ΠΟΙΗΜΕΝΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ » ΤΟΥ ΦΩΤΗ Ν. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

Γράφει ο Φώτης Δημητρόπουλος                                                                     Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών

                                Φιλόλογος                                                                                                   19 – Νοε – 2018

                                                               

      ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟΛΗ ΨΥΧΗΣ

Η « ΠΟΙΗΜΕΝΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ » ΤΟΥ ΦΩΤΗ Ν. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

Αν θελήσει κάποιος να χαρακτηρίσει ως « πρωτόλεια » τα ποιήματα της συλλογής « Ποιημέ

νη Φιλοσοφία » του Φώτη Ν. Παλαιολόγου, θα πρέπει να αναζητήσει την ερμηνεία της λέξης στην Αρ

χαία Ελληνική Γλώσσα, όταν την πρωτοχρησιμοποίησε ο Ευρυπίδης στην τραγωδία « Ορέστης ». ΟΟρέστης, ικέτης στο Μενέλαο λέει :

                                                εκών εγώ σοι ταμά μηνύσω κακά

                                                των σων δε γονάτων πρωτόλεια θιγγάνω

                                                Με την θέλησή μου τα δικά μου βάσανα θα σου διηγηθώ

                                                και θ’ αγγίξω τα γόνατά σου ως απαρχές ικεσίας.

                Και τούτο γιατί η ωριμότητα από κάθε άποψη της συλλογής, θεματολογία, λεκτικό, έκφραση

και ξάστερη ελληνική γλώσσα δε μας επιτρέπει τη σημασία της λέξης πρωτόλεια που αποδίδουμε στην

κοινή νεοελληνική ως τα πρώτα στιχουργήματα, μάλλον ανώριμα, τα πρωτοκάρπια μιάς νεανικής προ

σπάθειας. Ο Φώτης Παλαιολόγος παρουσιάζεται αντίθετα ως μια ώριμη λογοτεχνικά φυσιογνωμία

που καταφεύγει στα γόνατα της ποίησης και στον ποιητικό λόγο αναζητεί τη λύτρωση από τα δι

κά του δεινά, τα δικά του βάσανα, το δικό του πόνο.

                Μας αποκαλύπτεται ευθύς εξ αρχής. Επιθυμεί διαρκώς και διακαώς να λυτρώνεται από τους ανθρώπους που πληγώνουν με την αχαριστία τους και από τους όποιους πόνους σφίγγουν την καρδιά, ακόμα και  ’κείνους του γλυκού έρωτα. Και για να μας αποκαλυφθεί επιστρατεύει το « είναι » του και ως νόηση – διανόηση και ως εσώτατα συναισθήματα, δηλαδή και στοχασμό του νού,  και παλμό της

καρδιάς, που παίρνουν σάρκα και οστά με λέξεις ποίησης και γίνονται « Ποιημένη Φιλοσοφία ». Οι λέ

ξεις του Φώτη Παλαιολόγου δεν είναι λέξεις του λεξικού και της επικονωνίας· δεν είναι απλά ιερογλυφι

κά σύμβολα που δηλώνουν ή συνυποδηλώνουν απλώς κάτι νοησιακό ή ψυχοπνευματικό αλλά η ίδια η ψυχή και το πνεύμα του ποιητή. Είναι η γλώσσα δηλαδή η άλλη όψη του νού και της ψυχής του Φώτη

Παλαιολόγου. Είναι η πεμπτουσία του είναι του με την όψη της λαχτάρας για την ομορφιά, της εμπιστο

σύνης για την φιλαλληλία, της υπερηφάνειας και της αρετής για την αγάπη, της δύναμης για την αυτοπε

ποίθηση, της αλήθειας για το θάνατο, της ζήλιας για τον έρωτα, της ανησυχίας για την « ύβρι » και την

εκμετάλλευση… Κι αν περιδιαβεί κανείς αυτές τις λέξεις – τίτλους στα μεστά τετράστιχά του, θα διαπι

στώσει ότι δεν είναι αφηρημένες έννοιες. Είναι όλες επιλεγμένες· και η επιλογή τους δεν είναι καθό

λου τυχαία. Είναι λέξεις πνευματικής οδύνης. Οι λέξεις του Φώτη Παλαιολόγου σε τίτλους και στίχους

έχουν καταγωγή, έχουν προγόνους που δεν είναι άλλοι απο τον ψυχισμό και την παιδεία του ποιητή : αποτυπώματα βιωμάτων, σχέσεων και αντίληψης για την ζωή και τον κόσμο, την ηθική την κοινωνία

και την φύση.

                Οι λέξεις του Φώτη Παλαιολόγου κινούνται σ’ έναν άξονα που ξεκινά από τη Φύση (στα πε

ρισσότερα ποιήματά του ο ποιητής γράφει με κεφαλαίο το « Φ ») και καταλήγει στη ψυχή. Ανάμεσα σ’

αυτούς τους δύο πόλους εκτείνεται ένας απέραντος πίνακας ζωγραφικής και ανιχνεύεται το δυσεξιχνί

αστο σύμπαν της ψυχής. Ετσι ο Φώτης Παλαιολόγος συνυφαίνει σε αυτόν τον άξονα π.χ. το σκίρτημα της αγάπης με το ζωντανό άνθος, το ακυβέρνητο πλήθος με την καταιγίδα, το χάσιμο του ονείρου με την αγκαλιά της Δύσης, την πορεία προς την αυτογνωσία με ταξίδι της σκέψης σε άπνοα πελάγη, τη ζωή που σέβεται τη ζωή και την ανθρωπιά με το φώς και τα κάλλη της πλάσης, τον αναπάντητο φόβο με την άχρωμη θωριά, την ανησυχία με τα ταραγμένα δένδρα, τη ζήλια με τ’ αφανισμένα χορτάρια, την ελπίδα για λύτρωση με πέρασμα απο στεριές και θάλασσες και άλλα. Και αυτό συμβαίνει ή μάλλον το επιτυγ

χάνει ο ποιητής γιατί πιστεύει οτι η ψυχή είναι η λάμψη του άστρου που δύναμη η Φύση της χαρίζει. Γιατί για τον Φώτη Παλαιολόγο η ψυχή είναι το καράβι με τα βαρειά κουπιά τόσο της χαράς όσο και του πόνου, και η Φύση είναι το απάνεμο λιμάνι, η αρμονία, η ζωή σε ισορροπία που ραίνει την εκπλήρωση των πνευματικών σκοπών και των ονειρικών στοχασμών.

                Για να προσεγγίσουμε βαθύτερα τη συλλογή του Φώτη Παλαιολόγου θα πρέπει νομίζω να προ

σέξουμε εκτός από το λεκτικό της, δύο ακόμα χαρακτηριστικά στοιχεία του τρόπου γραφής και να

εξετάσουμε τί ρόλο παίζουν στην νοηματοδότηση της Ποιημένης Φιλοσοφίας του. Πρώτον τη χρήση

του ενεστώτος χρόνου και δεύτερον την χρήση των αποσιωπητικών.

                Ο Φώτης Παλαιολόγος 99,99% στις ρηματικές προτάσεις του χρησιμοποιεί ενεστώτα. (Και

στις ονοματικές πάλι εννοείται ενεστώτας, είναι πολλά τα παραδείγματα ενεστώτα). Πολύ χαρακτη

ριστικά στο 1^ο ποίημα : Να φεύγεις από συγγνώμη που χρωστιέται και δεν λέγεται και σφίγγει, πνίγει

ακολουθούν αγαπούν, η λαχτάρα που καρτεράει, η ομορφιά που ζωντανεύει πιο κάτω, και στη συνέχεια

η ζωή γλυκοκοιτάει, οι ψυχές ορκίζονται ή η αγάπη κλυδωνίζεται και λυγίζει η ζωή όταν τα σώματα στρο

βιλίζονται και φλυαρεί άφοβα ο αγέρας ή βουρκώνετε στοργικά μου μάτια, φύση μου μην ατιμάζεσαι αι

μοδοτείς το ψέμα κ.τ.λ., κ.τ.λ., μέχρι το τελευταίο « Τες Ιθάκες » που βαραίνουν τα κουπιά, αισιοδοξεί η

ψυχή και το καράβι κι ο άνθρωπος θαρρεί…

                Για να καταλάβουμε καλύτερα επιτρέψτε μου μία παρένθεση. Στη γραμματική έχουμε συνηθί

σει να διαιρούμε νοερά και με παράσταση τοπική μάλλον, τον χρόνο σαν μία ατέρμονη γραμμή παρελ

θόν μέλλον που τη διακόπτει το παρόν. Σαν κάτι το εμπράγματο. Αυτό είναι σχετικό. Η ελληνική γλώσ

σα δεν εκφράζει το σχετικό χρόνο (π.χ. Από αρχαιότητα μέχρι σήμερα ΕΦΥΓΑ ενώ είμαι ακόμα εδώ).

Η Ελληνική Γλώσσα, γλώσσα λαού με διαισθητικές ικανότητες επιδιώκει να παρουσιάσει στον ε

νεστώτα τις ιδιότητες μίας πράξης, ενός γεγονότος, εν τω γίγνεσθαι και σε άρρηκτη σχέση με εκεί

νον που τη χρησιμοποιεί, με το πρόσωπο που ενεργεί. Δηλαδή φανερώνει τη χροιά, το ποιόν της ε

νέργειας που η έννοιά τους είναι θεμελιώδης στην ελληνική, συναισθηματικά ευαίσθητη γλώσσα. Η ε

νέργεια μπορεί να παρουσιάζεται συγκεντρωμένη – στιγμιαία ή διαρκής, σε ανάπτυξη σκόπιμη, προσ

διορισμένη ή απροσδιόριστη Αυτά όλα μπορεί να ενισχύουν την υποκειμενικότητα (ο Αόριστος → αν

τικειμενικός). Η έννοια του Ενεστώτα → όμως είναι ελαστική και κατευθύνεται και προς το μέλλον  

και προς το πραγματικό (του αορ.). Ο ενεστώτας δεν εκφράζει το παροδικό, το περιστασιακό, το

κατακερματισμένο, αλλά το διαρκές, το συνεχόμενο, το αδιάκοπο, το μοναδικό αλλά μόνιμο.

                Ετσι ο σκοπός του Φώτη Παλαιολόγου φαίνεται ότι δεν είναι απλώς να δώσει τις ποιητικές

του εμπειρίες, αυτές που ανήκουν στο παρελθόν, αλλά κυρίως να μας κάνει συμμέτοχους στην « κα

τάσταση της ποιητικής χάρης ». [την οποία για να την καταλάβουμε και να την νοιώσουμε σπουδαίοι

διανοητές την συγκρίνουν με τη « θρησκευτική εμπειρία » των πιστών που προσεύχονται : την ώρα της

προσευχής  ο πιστός αισθάνεται αυτή τη χάρη, την άμεση δηλαδή παρουσία του Θεού και πλημμυρίζει

από αγαλλίαση]. Ο Φώτης Παλαιολόγος αισθάνεται οτι το κάθε ποίημά του ο κάθε στίχος του δεν εί

ναι αποκλειστικά δικός του, αλλά κάτι καθολικότερο, όχι υποκειμενική ιδιοκτησία του, αλλά κάτι

αντικειμενικό. Το υποκειμενικό του δημιουργεί μία οικειότητα που φαίνεται ότι τον στενοχωρεί. Βγάζει από μέσα του όλη την κλίμακα, όλους τους τόνους των συγκινήσεών του και με την όλη μορφή του γραπ

τού του – και με τη χρήση του ενεστώτα και με τα αποσιωπητικά – μας παρουσιάζει το κάθε τετράσ

τιχό του ως μία πνευματική αυθυπαρξία που εμπνέει θαυμασμό και κινείται έξω και πέρα από τον εαυ

τό του. (Αυτό έχω την εντύπωση άλλωστε ότι είναι το σήμα κατετεθέν της αληθινής ποίησης).

                Ο Φώτης Παλαιολόγος με τη γραφή του γενικά, αλλά και την καταγραφή των αποσιωπητικών του, διαγράφει τον εγωπαθή ατομικισμό και υπογράφει μία επιταγή, μας δίνει μία περίεργη δύναμη, δύναμη εξουσίας πάνω στα ποιήματά του, που μας επιτρέπει όχι την απλή αφομοίωση νοημάτων και

συναισθημάτων, αλλά τη συμμετοχή, την ενεργητική παράλληλη, ποιητική συμπληρωματική δημι

ουργία. Την κατάσταση της ποιητικής χάρης. Τα αποσιωπητικά του, η σιωπή του, η δική του σιωπή,

γίνεται δική μας φωνή. Και η ποιητική χάρη, η πλημμύρα της αγαλλίασης, επιτείνεται από τη χρήση του ενεστώτα, που εισάγει τον αναγνώστη « εν τω γίγνεσθαι » της ποίησης του Φώτη Παλαιολόγου.

                 Μέσα στην κατάσταση της ποιητικής χάρης ο αναγνώστης θ’ ανταμώσει τον κόσμο του ποιη

τή Φώτη Παλαιολόγου την ώρα της φυγής του από τους πόνους των χάρτινων ερώτων και του σαρ

κασμού που ανελέητα κουρσεύει τις ψυχές και μαστιγώνει τα σώματα. Θ’ ανταμώσει τη Φύση ως

θεϊκή συμφωνία και αιώνια ζήση θα νιώσει τον αγέρα και την ταραχή της αγάπης, θα ζήσει το στροβί

λισμα και τη δίνη του έρωτα, θα αντισταθεί στη ζάλη των κίβδηλων κερμάτων και τις αντιφάσεις της γλυ

κειάς ζωής, της ευδαιμονίας, θα αισθανθεί την αξιοπρέπεια ως βράχο υπομονής και την αυτοπεποίθηση

ως αδάμαστη βροχή σε γοητευτικούς ορίζοντες, θα ντυθεί με τη στολή της ψυχής, την Αρετή, θα ταξιδέ

ψει  αγέρωχα στο πέλαγος της αυτογνωσίας, θ’ αγκαλιάσει τη χαριτωμένη σκιά της συνύπαρξης ονείρου

και φωτός, θα γευτεί την αόρατη ζωγραφιά της φύσης και θα χαμογελάσει στον άηχο και αναπάντητο φόβο του θανάτου, αφήνοντας πίσω του ξεθωριασμένα και άνυδρα συναισθήματα.

                 Με δυό λόγια η ποίηση του Φώτη Παλαιολόγου είναι αυτό που στιχουργείται στο ποίημα «…Α

ρετή…» (σελ. 25), εωδιαστό ανθοδοχείο ζήσης, μια ευανάγνωστη ανοιχτή σελίδα της ψυχής του ή

μία καλοραμένη στολή που στολίζει την ψυχή του. Μία τέτοια στολή ταιριάζει σε κάθε συνοδοιπό

ρο του. Γιατί είναι στολή ποίησης. Της ποίησης που δεν αφήνει την αγάπη να σβήνει στα σύνορα

των ψευδαισθήσεων.