ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΓΑΛΑΤΕΙΑΣ ΒΕΡΡΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: "ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΗ ΑΦΗ"

Παρουσίαση από τη Φιλόλογο  ΝΟΤΑ ΜΗΛΙΩΝΗ

Η υπερβατική διάσταση των ποιημάτων της συλλογής

Με την κ. Γαλάτεια Βέρρα είμαστε από χρόνια αδελφικές φίλες και τα ποιήματά της τα διάβαζα αμέσως μόλις δημοσιεύονταν. Σε μια συζήτησή μας της είχα πει ότι τα έργα της είναι κρυπτοθεολογικές πραγματείες. Τα λίγα δικά μου λόγια θα επιχειρήσουν να ανιχνεύσουν αυτούς τους συμβολισμούς με το θάρρος που μου δίνουν μερικοί στίχοι από την Υπερβατική αφή. Το νέο στοιχείο είναι ότι ο κρυπτός χαρακτήρας αίρεται πια από το προτελευταίο ποίημα Στα λόγια:

Στα λόγια ήμουν καλή./ Μέχρι που στοίχειωσα/ στις λέξεις./Λύτρωσέ με Υιέ του Θεού/και Λόγε.

Τα λόγια λοιπόν είναι εύκολα. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι καλοί σε αυτά. Στην πράξη όμως; Όταν η ζωή φέρνει τις δυσκολίες της και πρέπει κανείς να δώσει μαρτυρία προσωπική για αυτό που θεωρητικά πιστεύει; Τότε τα λόγια του τον στοιχειώνουν. Γίνονται ένα μαρτύριο, καθώς μάταια ψάχνει να βρει μέσα τους τη δύναμη να τα τηρήσει και να τα μετουσιώσει σε πράξη. Τότε πρώτο και έσχατο καταφύγιο, λυτρωτής και σωτήρας, ο σαρκωμένος Λόγος, ο Υιός του Θεού, η όντως Ζωή.

Το ποίημα Ξυπνήστε: Ξυπνήστε αθώοι και έντιμοι/πολίτες./Το κακό εργάζεται πυρετωδώς./Πιείτε καφέ πικρό./Πενθήστε τη φθορά του κόσμου./Δεν ακούσατε; /Δεν σας λογαριάζουν πια/ για πρόσωπα./Κομπάρσους αναζητούν/σε θέατρα παραλόγου.

Ο στίχος Πενθήστε τη φθορά του κόσμου στηρίζεται σε μια θεμελιώδη έννοια της ορθόδοξης πνευματικότητας, το κατά Θεόν πένθος. Το πένθος αυτό δεν έχει σχέση με την κατάθλιψη, είναι χαροποιόν. Είναι η επίγνωση του μεγαλείου του Θεού και συγχρόνως της προσωπικής μας σμικρότητας. Είναι ο δρόμος της μετανοίας που δίνει στον άνθρωπο το αληθινό του πρόσωπο, αυτό που το κακό του κόσμου τούτου, του φθειρομένου και απολλυμένου, προσπαθεί να του στερήσει και να τον μεταβάλει σε κομπάρσο της ίδιας του της ζωής. Η έννοια του προσώπου συνθέτει την αγαπητική σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και τη σύμπασα Κτίση κατά το πρότυπο της Αγιοτριαδικής κοινωνίας. Ο ίδιος ο τίτλος Ξυπνήστε παραπέμπει στο Γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε του κήπου της Γεσθημανή (Ματθ. 26,41).

Το ποίημα με τον τίτλο Κέρδισε ουρανό:

Κέρδισε ουρανό./Η γριούλα που ευλαβικά/ σκουπίζει τη μικρή αυλή./ Ο οδοκαθαριστής που σιωπηλά/επιτελεί το ιερό του έργο./ Ο μικρούλης που ανάβει το κερί/ στην αγκαλιά της μητέρας./Ο άνομος που δάκρυα/μετανοίας αφήνει.

Η προστακτική του τίτλου απηχεί ανάλογες προτροπές του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για να δώσουν οι άνθρωποι γη, προκειμένου να κερδίσουν ουρανό. Η

Βασιλεία ανήκει στους ταπεινούς και καταφρονεμένους του αιώνος  τούτου. Μακάριοι οι πτωχοί όπως η αδύναμη γριούλα εκτελεί με ευλάβεια τον καθαρισμό της αυλής (να προσθέσουμε και της ψυχής της; ), ο σιωπηλός οδοκαθαριστής εργάζεται τη σωτηρία του (άλλωστε τα ιερά έργα φυλάσσονται πάντα μέσα στη σιωπή), το παιδάκι που συλλαβίζει την ευσέβεια (παιδός η βασιλείη, έχει προαισθανθεί ο Ηράκλειτος), αλλά και ο άνομος που εξαγνίζεται από το καθαρτήριο πυρ των δακρύων. Η Βασιλεία δεν ανήκει στους δίκαιους, τὰ μωρὰ καὶ τὰ ἐξουθενημένα ἐξελέξατο ὁ Θεός ἵνα τοὺς σοφοὺς τοῦ κόσμου καταισχύνῃ (Κορ. 1,27).

Στο πέτρινο παράθυρο: Στο πέτρινο παράθυρο/έχτισε μια γόνιμη ζωή./Φιλοξένησε μέρες δροσερές./Πότισε το χώμα της υπομονής./Περπάτησε συντροφιά με /ολόλευκες θωριές.

Μήπως πρόκειται για κάποιο από τα πετεινά του ουρανού που έχτισε τη φωλιά του σε ένα σταθερό πέτρινο παράθυρο; Δεν κοπιάζει , δεν υφαίνει αλλά το τρέφει ο Θεός και η ζωή του είναι γόνιμη και δροσερή, όπως η δρόσος του Αερμών. Ὑπομένον ὑπέμεινε τον Κύριον, το χώμα της ψυχής του ποτίστηκε και έγινε άξιο της συντροφιάς των λευκοφορεμένων αγγέλων. Πόση ανάπαυση, αν ζει κανείς σαν το σπουργιτάκι!

Το σύμβολο της πέτρας επανέρχεται στο ομώνυμο ποίημα (Στην πέτρα): Στην πέτρα ομολόγησα/ κάθε μου αλήθεια./Απόθεσα το βάρος/ μιας ζωής./Κατέθεσα στο προσωπικό/μου πένθος.

Το σύμβολο εδώ είναι πιο ευδιάκριτο. Ο λίθος που ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες (Ματθ. 21,42) έγινε το αγκωνάρι του σπιτιού. Πάνω σε αυτό τον λίθο δοκιμάζονται όλες οι αλήθειες μας. Πάνω σε αυτόν τον λίθο αναπαύονται πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι (Ματθ. 11,28). Αφετηρία η στροφή εις εαυτόν που γεννά το προσωπικό πένθος. Το πένθος ως ειδικό χάρισμα της μελέτης του θανάτου είναι η λυδία λίθος που δοκιμάζει κάθε τι που φαίνεται αληθινό στα μάτια μας.

Το ποίημα «Οι σοφοί»: Πολλοί «σοφοί» κατέκλυσαν/τα τηλεοπτικά παράθυρα./Διατείνονται τη λύτρωση/με πάσα βεβαιότητα./Και η ανθρωπότητα/μέρα με τη μέρα/να καταπίπτει/σε όλο και μεγαλύτερα/βάραθρα.

Αυτή σοφία που επαγγέλλονται οι άνθρωποι της οθόνης είναι ἐπίγεια, ψυχική, δαιμονιώδης (Ιακ. 3,15). Οδηγεί σε βάραθρα καταστροφής. Σκέφτομαι ότι η φίλη μου η Γαλάτεια, όταν τα έγραφε, είχε στο νου της ότι η λύτρωση μπορεί να έλθει μόνο από Εκείνον για τον οποίο γράφηκε «Ἀπολῶ τὴν σοφίαν τῶν σοφῶν καὶ τὴν σύνεσιν τῶν συνετῶν ἀθετήσω. Ποῦ σοφός; ποῦ γραμματεύς; Ποῦ συζητητὴς τοῦ αἰῶνος τούτου; Οὐχί ἐμώρανεν ὁ Θεὸς τὴν σοφίαν τοῦ κόσμου τούτου;» (Κορ. 1, 19-20). Η σοφία του Θεού είναι μια τρέλλα για τους κατά κόσμον σοφούς, που προσπαθούν να δώσουν λύσεις με το μυαλό τους σε προβλήματα που υπερβαίνουν τη δύναμη του ανθρώπινου νου. Σε δυο εβδομάδες θα ακούσουμε το Χαῖρε σοφῶν ὑπερβαίνουσα γνῶσιν, για Αυτήν που είπε το μεγάλο ναι και ήρθε στον κόσμο η σωτηρία.

Οι διακειμενικές αναφορές στην Αγία Γραφή συνεχίζονται με το ποίημα Στο Δείπνο: Στο δείπνο ήταν σιωπηλός./Μάλλον οι λέξεις δεν είχαν/αλάτι. Ο αναγνώστης αναγνωρίζει την αποστολική προτροπή για τον λόγο που πρέπει να είναι ἅλατι ἠρτυμένος (Κολ. 4,6), για να είναι αποτελεσματικός, όπως θα λέγαμε σήμερα, και να σωματώνει την κοινωνία των προσώπων.

Το ποίημα Στους γνώριμους εκείνους τόπους: Πάμε ξανά στους γνώριμους εκείνους τόπους/να θυμηθούμε πότε μας συνάντησε/η ειρήνη. Πότε μας πρόσφερε νερό/η ελπίδα. Πότε μας έπλυνε τα πόδια/η αγάπη.

Οι γνώριμοι τόποι είναι μάλλον εσωτερικά τοπία συνάντησης της ψυχής με το Θεό. Εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν, λέει ο Χριστός στους αποστόλους (Ιωανν. 14,27). Στη Σαμαρείτιδα υπόσχεται ὕδωρ ζῶν (Ιωανν. 4, 10) με το οποίο δεν θα ξαναδιψάσει. Στο Μυστικό Δείπνο πλένει τα πόδια των μαθητών. Αυτές οι συναντήσεις μπορούν να επαναληφθούν με κάθε άνθρωπο και η μνήμη τους ανακαινίζει την λαχτάρα της ψυχής προς συνάντηση Εκείνου.

Στο ποίημα Μίλησέ μου τώρα: Μίλησέ μου τώρα./Δίχως αναστολές και δισταγμούς./Πες μου: Μπορούμε να ελπίζουμε/στο όνειρο;/Να χτίσουμε ουράνιο ανάκτορο;/Να δοκιμάσουμε την ηγεμονική χαρά;/Το τραπέζι των αιώνων/φαντάζει πιο βέβαιο από ποτέ./Κρύσταλλα ηχηρά καταφάσκουν/αγάπη.

Το ουράνιο ανάκτορο δεν είναι τάχα οι μονές των δικαίων; Ο απόστολος Θωμάς έκτισε ένα ουράνιο ανάκτορο για έναν βασιλιά της Ινδίας, δίνοντας ελεημοσύνη τα χρήματα που του είχε διαθέσει για την οικοδόμηση ενός επίγειου ανακτόρου, όπως γράφει το συναξάρι του. Η ηγεμονική χαρά δεν είναι άραγε η δόξα του μονογενούς παρά πατρός (Ιω. 1,14); Το τραπέζι των αιώνων δεν παραπέμπει στο δείπνο της Βασιλείας (Λουκ. 14, 15 κ.εξ.); Όλες αυτές τις εσχατολογικές εικόνες τις συνέχει η αγάπη.

Στην κυρία Βέρρα δεν είναι άγνωστος και ο υμνολογικός πλούτος της ορθόδοξης λατρείας. Το ποίημα Προδοσία: Τον ήλιο που σκέπαζε/το ακριβό σου μειδίαμα/έδωσες προς πώληση./Πώς καταδέχτηκες να παζαρέψεις τον ατίμητο;/Πώς πρόδωσες τόσο/γενναιόδωρο φως;

Σε ένα ιδιόμελο της Μ. Πέμπτης εσπέρας ο Ιούδας οὐκ ἔφριξε τὸν ἀτίμητον πωλῆσαι, τὸν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης (ακολουθία των Ωρών της Μ. Παρασκευής), τὸν φωστῆρα πωλήσας τριάκοντα ἀργυρίων (Αντίφωνο δ από την ακολουθία των Αγίων Παθών), τὸν ἀναβαλλόμενον φῶς ὡς ἱμάτιον (Αντίφωνο ι από την ακολουθία των Αγίων Παθών). Αυτόν που έδωσε γενναιόδωρα τροφή στην έρημο και περιήλθε τας κώμας του Ισραήλ εὐεργετῶν και ἰώμενος.

Υπάρχουν ακόμα ποιήματα που στίχοι τους παραπέμπουν στην ασκητική, μοναχική παράδοση της Εκκλησίας. Στο ποίημα Αν ακόμα με αγαπάς γίνεται αναφορά σε πύρινα μονοπάτια προσευχής. Θυμίζει την ιστορία από το Γεροντικό, όπου ένας ασκητής υψώνει τα χέρια σε προσευχή και τα δάχτυλά του γίνονται φλόγες πυρός.

Στο ποίημα Σταματώ ο πρώτος στίχος γράφει: Σταματώ να θέλω. Η εκκοπή του θελήματος είναι βασική προϋπόθεση στο δρόμο της αναζήτησης του θελήματος του Θεού. Στο ποίημα Αν ακούς σκέφτεται κανείς την καρδιά του ασκητή που βοά προς τον Θεό χωρίς ποτέ να είναι σίγουρος ότι ευαρεστεί τον Θεό. Γράφει: Σε αγαπώ μυστικά/αιώνες τώρα./Σαν τραγικά περιφερόμενη/ ύπαρξη/ σε σανίδι ευλογημένης/ματαίωσης. Αυτός που ζει τον μυστικό θείο έρωτα ζει την τραγωδία της απόστασης από τον αγαπώμενο Θεό και ως ναυαγός, πιασμένος από το σανίδι του θείου ελέους, ζει την ευλογημένη ματαίωση όλων των γήινων επιθυμιών. Σε δύο ακόμα ερωτικά ποιήματα είναι δυνατόν να λανθάνει ο έρωτας του Απολύτου, στο Κάθε φορά, όπου το ποιητικό υποκείμενο ζητιανεύει τον χρόνο του ερωμένου προσώπου και το Ήρθες εσύ: Ήρθες εσύ και αγκάλιασες/τον δυστυχή εαυτό μου./Ήρθες εσύ και ανέτειλες/στο αμυδρό μου φως./Ήρθες εσύ και ασπάστηκες/την αφίλητη ψυχή μου./Ήρθες εσύ και χάραξες/τη λέξη αγάπη/στον αναλφάβητό μου βίο. Η έλευση του εραστή παρουσιάζεται με τετραπλή χαρμόσυνη επανάληψη και αναρωτιέται κανείς μήπως πρόκειται για τον Νυμφίο της Εκκλησίας και κάθε ψυχής.

Στο ποίημα Αίνιγμα εκφράζεται η εσχατολογική αγωνία της Δευτέρας Παρουσίας: Πώς θα σταθείς/απέναντί μου; Αθωωτικά ή καταδικαστικά;/ Το βασιλικό σου ένδυμα/θα κυματίσει ελπιδοφόρα/ή θα υπογραμμίσει το/αμετάκλητο;/οι καιροί θα καταδείξουν/το αληθές.

Το ποίημα Η γλώσσα του ουρανού: Στον αιώνα μας πασχίζουν/τα παιδιά στην εκμάθηση/ξένων γλωσσών. Δαπανούν/πλήθος χρόνου, χρημάτων και φαιάς ουσίας./Και αγνοούν πως η μόνη γλώσσα/ που προσφέρεται δωρεάν/και λυτρώνει/είναι η γλώσσα του ουρανού.

Ποιος από εμάς δεν σκέφτεται το γνωστό κείμενο Της δεύτερης επιστολής προς Κορινθίους 13,1 Ἐὰν τὰς γλώσσας τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω,… οὐδέν εἰμι. Η γλώσσα του ουρανού είναι η γλώσσα της αγάπης που οι άνθρωποι μπορούν να τη μοιραστούν, όπως τον ουρανό.

Οι λέξεις πένθος, αλήθεια, υπομονή, ουρανός, πρόσωπο και αγάπη αποτελούν σημαντικές έννοιες της ορθόδοξης πνευματικότητας. Και για να κλείσω,  όπως άρχισα, θα έλεγα ότι η κ. Γαλάτεια Βέρρα, η φίλη μου η Γαλάτεια, δεν μένει μόνο στις λέξεις αλλά αγωνίζεται να αφομοιώσει τις θεοειδείς ενέργειες του Λόγου.

Σας ευχαριστώ